Brugmanpraat...

378. Zeepkruid is een in de vrije natuur voorkomende plant

Maar is ook een sierplant voor in de privé tuin

Inleiding

 Omstreeks het jaar 1900 schreef Jac.P. Thijsse in zijn Wandelboekje voor Natuurvrienden over het in de vrije natuur voorkomende Zeepkruid. Lees verder onder de foto. 

Eén bloem heeft 5 uit elkaar staande kroonbladen. Een duidelijk herkenningsteken.
(Eigen foto's)

“Deze algemene plant van de duinen en langs de grote rivieren bloeit van juli tot oktober met mooie roze bloemen waarvan de kroon bladen (de bloemen zelf) wijd uiteen staan. Wordt ook als sierplant gekweekt, maar dan meestal met gevulde of dichte bloemen.

’s-Avonds beginnen de bloemen te geuren en worden dan bezocht door pijlstaartvlinders en verschillende uilsoorten, zoals het gamma uiltje (een nachtvlinder). Overdag komen hommels graag inbreken.” 

                         

Jac.P. (Cor) Thijsse, werd in 1875 geboren in Maastricht en in 1945 overleed hij in Overveen, was onderwijzer en schrijver van onder meer natuurboeken en boekjes (van de Verkade plaatjes). Hij was natuurbeschermer en stond bekend door zijn vele bijdragen op het gebied van natuureducatie, veldbiologie en natuurhistorie.

Zeepkruid

Wat is nuttig om te weten over Zeepkruid?

• Zeepkruid is ook een inheemse- en overblijvende plant uit de Anjerfamilie voor de wat wildere siertuin.
• Bloeit rijk en geurt heerlijk. Er is niets verkeerd mee.
• Doet het goed in rots- en tegeltuinen.
• Op de Rode Lijst komt Zeepkruid voor als niet bedreigd.
• Zeepkruid is een archeofyt; d.i. een door de mens vóór het jaar 1500 ingevoerde plant die zich verder op eigen kracht verspreidde.
• Zeepkruid breidt zich door wortelstokken sterk en daardoor groepsgewijs uit.
• Een wortelstok is een horizontaal onder de grond lopende stengel (dikkere wortel) van een plant, waaraan zich nieuwe plantjes boven de grond vormen.
• Zeepkruid is een aardige tuinplant, maar heeft de neiging tot woekeren. Het is daarom raadzaam de plant in de tuin in toom te houden.
• Bloeit in de periode juli tot eind september.
• Is winterhard; zelfs zeer winterhard.
• De hoogte is verschillend; 30 tot 80 cm; afhankelijk van de soort grond.
• Zeepkruid is een zon minnende soort met nectarrijke bloemen.
• Zeepkruidplanten worden graag bezocht door hommels, dag- en nachtvlinders. De laatsten omdat zij een langere (rol)tong hebben om de nectar diep onder in de bloemen tot zich te kunnen nemen.
• Het blad van het zeepkruid is groen, smal langwerpig, eirond en tegenoverstaand aan de stengel. Kenmerkend zijn de bladeren die drie of vijf duidelijk parallel uitspringende nerven vertonen.
• Bloem en bloemkleur: vijf roze tot rood uiteenstaande kroonbladen (bloemen). Is een belangrijk herkenningspunt.
• De plant is niet eetbaar.
• Wilt u ze zelf planten? Zeven stuks op een m².
• De wetenschappelijke naam is Sapponario officinales.
• Sapponario gaat voor ‘zeepachtig’.
• Officinales betekent ‘geneeskrachtig, in gebruik bij de apotheek’.
• Van deze plant maakt men medicijn voor inwendige ontstekingen; vandaar Zeepkruid.
• Voor het wassen van tere kleding en het verwijderen van hardvochtige vlekken gebruikte men dit Zeepkruid.
• Maar ook als bleek- en vlekverwijdering middel.
• Daarvoor gebruikte men vooral de wortelstok (door  deze uit te koken), maar ook de rest van de plant.

Het blad: groen, smal, langwerpig met duidelijke uitspringende nerven als herkenning. 

‘Zeepkruid’ slaat op het vroeger gebruik van de wortelstokken. De gehele plant, maar vooral het wortelstelsel, bevat saponine, dat schuimt als de saponine en water bij elkaar uitkomen. In mijn jonge jaren leerde mijn oude leermeester me handen te wassen met een handje droge Zeepkruidbloemen. Dat werkte ook zonder water, want er was op dat punt geen water. Begrepen heb ik dat tegenwoordig toiletzeep wel met het aroma van zeepkruidbloemen wordt geparfumeerd.

Habitat: is het gebied waar een plant of dier van nature thuishoort.

• Zeepkruid groeit in grasland en kruidige vegetaties op droge, matige voedselrijke standplaatsen.
• Deze plant zie je regelmatig in verstoord duingebied; veelal in de buurt van bebouwing en wegen.
• Ook op spoorwegemplacementen, braakliggende percelen en opgespoten gronden kun je Zeepkruid tegenkomen.
• Langs de Grensmaas zie je ze wel staan op droge zonnige rivierdijken en op droge zandige plaatsen in de uiterwaarden.

 

Tot slot

De plant Zeepkruid in de vrije natuur en het Zeepkruid in de privétuin zoeken elkaar steeds meer op. Ja, vermengen zich al. Het Zeepkruid in de vrije natuur onderscheidt zich door de open bloemen en zijn mooier dan het Zeepkruid in de privétuin waarvan de bloemen gevuld zijn.

Er zijn meer planten die lijken op het Zeepkruid. Ik noem als voorbeeld Silene. Zeepkruid onderscheidt zich van Silene door het bezit van twee stijlen. Zo lijken ook de Nachtkoekoeksbloem en de Avondkoekoeksbloem uit de Anjerfamilie op het Zeepkruid. Om nog een voorbeeld te noemen. Voor het Zeepkruid wil ik in dit schrijven de loftrompet steken. Komt u zo’n plant tegen, ga op een krukje bij de plant zitten en geniet ervan.

Vorenstaande sprokkelde ik bij elkaar uit boeken, boekjes, gepubliceerde artikelen en internet. Wat dat aangaat is niets van mijzelf. Steller van dit artikel probeerde van de verzamelde gegevens een leesbaar verhaal te maken. Voor de liefhebber is er echt wel iets in te vinden.

Den Bosch, september 2023

Piet Brugman

https://brugmanpraat.typepad.com/

377. Grote kattenstaart is een plant

Dit is ie dan; de Grote kattenstaart in een rietkraag.

(Foto Piet Brugman).

 

De Grote kattenstaart is een plant die in het wild voorkomt. Niet alleen in het wild, maar ook in een tuincentrum. Ik heb het dan over gekweekte kattenstaarten. De naam Grote kattenstaart is de officiële Nederlandse naam. In de gewone spreektaal: Kattenstaart!

Maar er bestaat ook een Kleine kattenstaart. Dat lijkt logisch. Die Kleine kattenstaart komt hier gewoon minder voor. Ik heb hem zelf nog nooit gezien, maar dat zegt niet alles. Iemand zij eens “Wat je niet kent, dat zie je niet’. Een waarheid als een koe. Ik blijf dus bij de Grote kattenstaart in de stijl van het Tv-programma De slimste mens.

 

Wat weet u van de Grote kattenstaart?

• Heette 25 jaar terug nog Gewone kattenstaart.
• De wetenschappelijke naam is Lythrum salicaria.
• Lythrum is geronnen bloed ofwel gestold bloed dat zinspeelt op de rood-paarse kleur van de bloemen.

• Salicaria gaat voor ‘op wilg gelijkend’; bedoeld wordt het blad.
• De bloeiende stengel lijkt op de staart van een kat.
• Komt algemeen voor in ons land en in geheel Europa.
• Dat betekent dat deze plant gemakkelijk groeit en zichzelf ook gemakkelijk en sterk zaait.
• Grote kattenstaart bloeit van juni t/m augustus in grote trossen, maar is op het ogenblik, 1 september, nog goed te zien.
• De bloeiwijze is aarvormig en regelmatig.
• De bloeiwijze valt op omdat die is samengesteld uit schijnkransen waarin de bloemen gegroepeerd staan.
• Zaadvorming vindt plaats door kruisbestuiving. Insecten gaan op de bloemen zitten omdat ze worden gelokt door de nectar, de pollen of het stuifmeel.
• Groeit op vochtige grond. Graag aan waterkanten.
• Het is een middelhoge tot zeer hoge zomerbloeier. Denk aan 60 tot 120 centimeter hoog.
• De kleur van de plant is rood-paars of purperrood.
• Groeit ook in het water tot 10 centimeter diep.
• Een zonnige tot licht beschaduwde standplaats heeft de voorkeur.
• Deze kattenstaart is winterhard, maar niet wintergroen.
• In de (late) herfst sterft de plant bovengronds af.
• De wortels en een verhoutend deel blijven ondergronds intact.
• Komt vrij laat in de lente weer boven de grond.
• Het zaad ontkiemt in hoofdzaak bij een temperatuur van 20 ⁰C of hoger op vochtige grond als in ondiep water.
• De stengels zijn 4 of 6-kantig met ribben waarop smalle vleugellijsten.
• De stengel bevat tannine en werd gebruikt in de leerlooierij.
• Het blad van de kattenstaart lijkt op het blad van de Katwilg; lang of lancetvormig.
• Grote kattenstaart is een fantastische insectenplant.
• Bijen, vlinders, hommels en andere insecten zijn trouwe bezoekers van deze plant.
• De plant is rijk aan nectar en stuifmeel.
• Een Grote kattenstaart uit het tuincentrum in de eigen tuin is niet verkeerd. Zeker aan de rand van een vijver of andere ietwat vochtige plaats.
• Het sap uit de wortel levert rode kleurstof voor het verven van wol.
• Medicinaal werd de plant gebruikt voor bloedstelping, tegen diarree, dysenterie, maagvliesontsteking en vlektyfus.

 

Grote kattenstaarten langs en in een watergreppel.
Op de voorgrond een hoge pastinaak.(geel )

(Foto Piet Brugman)

• De Kleine kattenstaart is eenjarig en staat op De Rode Lijst; is zeldzaam en bedreigd.
• Duikt af en toe in Nederland op.
• Het is een kleine zomer- en herfstbloeier.
• Wordt zo’n 25 centimeter hoog inclusief de bloei.
• Lijkt, vindt schrijver, niet op de Grote kattenstaart.
• Groeit in Nederland meestal langs de rivieren.
• De Kleine kattenstaart houdt hier nergens lang stand

• Tip: Wil je niet te veel kattenstaart in je tuin, knip dan na de bloei alle bloemen weg. De bestaande plant komt het volgend jaar vanzelf weer terug.

de Grote kattenstaart aan de waterkant (Foto Piet Brugman)

Slot:

Nagenoeg niets is van mijzelf. Anderen gingen mij voor. Ik verzamelde wat gegevens over de twee kattenstaarten en plaatste ze op een rijtje.

’s-Hertogenbosch, september 2023

Piet Brugman

[email protected]

376. Jubileum natuurwandeling Seniorengroep Natuurgroep Gestel augustus 2023.

Inleiding

Die vond plaats op woensdag 9 augustus. Het verzamelpunt was Barrierweg 1 in Sint-Michielsgestel. Omdat de Natuurgroep dit jaar 30 jaar bestaat was de wandelgroep in augustus aan de beurt om getrakteerd te worden. Dit onder de noemer van: ‘Wie jarig is trakteert!’ Dat zou gaan gebeuren op eerder genoemd adres. Maar er moest wel eerst gewandeld worden. 84 Belangstellenden kwamen op de wandeling af. Geweldig!

Verslaglegger wil het eerst toch nog even over het weer hebben. Het had een kleine maand ongeveer iedere dag geregend. Ja, zelfs de nacht voorafgaande aan de 9^e augustus was er nog flink wat regen gevallen. Edoch? Ik houd me altijd vast aan het volgende:
Waar meerdere mensen omwille van de Natuur serieus bijeenkomen, zal ik, Natuur, u op uw wandelpaden begeleiden.

En zulks geschiedde. Prima weer, redelijk wat zon en een goede wandeltemperatuur. Weet u het nog?
Drie groepen begeleid door drie gidsen trokken Landgoed Halse Barrier in. In opperbeste stemming. Verslaglegger sloot zich aan bij de groep onder leiding van gids Michel van de Langenberg. Maar eerst even iets over:

Foto Ineke Bertrums 

 

Michel, bestuurslid en gids bij Natuurgroep Gestel, in actie.

Landgoed Halse Barrier en de naam Halse Barrier

Landgoed Halse Barrier telde eens 65 hectare. Ik ga niet te ver terug in de geschiedenis, maar tot mei 1918 was dit landgoed met omliggende boerderijen eigendom van de familie Jurgens (mede-grondlegger van het huidige Unilever, gespecialiseerd in voedingsmiddelen en persoonlijke zorg, thans een Brits-Nederlands bedrijf). Zo werd en wordt dit tot heden verteld. Het was een zeer uitgebreid bezit. Hoe lang de familie Jurgens daar eigenaar is geweest heb ik tot heden niet kunnen vinden. Ja, er is zelfs twijfel over de naam Jurgens. Naast de naam Jurgens kom ik ook de naam Van Leeuwen tegen.

Geen twijfel is er dat op 14 mei 1918 het landgoed via een openbare verkoop verkocht werd aan een nieuwe eigenaar, de familie Janssens, een textielfamilie uit Tilburg.

Zo schreef de verkoopadvertentie toen: “Een prachtig aangelegd park met waterpartijen, een grote vijver, een badhuis, plantsoenen, bosschages, mastbossen en een grote hoeveelheid opgaande bomen in alle verscheidenheid van houtsoorten.”

Het park en het ‘badhuis’ binnen het landgoed werden door de families gebruikt als buitenplaats. Dit laatste moet u zien als een huis met bijgebouwen en daaromheen een aangelegde tuin of park die onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden.

In 1927, negen jaar na aankoop, overleed de vader van de Janssens familie en verkregen de drie broers Wijnandus, Fredericus en Paulus in onverdeeldheid (eenstemmigheid) het landgoed. Nog steeds 65 hectare verdeeld over de gemeenten Boxtel, Vught en Sint-Michielsgestel.

In 1934 werd het gehele landgoed toebedeeld aan Fredericus Janssens, die ook wel oom Frits werd genoemd. Hij overleed in 1941.

Badhuis en vijver op Landgoed Halse Barrier

Het buitenhuis, het ‘badhuis’, stond en staat nog steeds op de heuvel met uitkijk over de grote vijver. Die vijver werd gegraven bij de aanleg van het park midden 1850. Tot in 1918 werd door de Koninklijke Halsche Stoombrouwerij het verzamelde water opgepompt en gebruikt voor het brouwen van bier. Het zand uit de vijver werd gebruikt om de heuvel te vormen waarop nu nog het landhuis staat.

Eens stond hier op de heuvel een badhuis met/en tuinhuis. Onder in de foto is nog net het water van de vijver te zien.  

Op dit moment, augustus 2023, is het landgoed, ‘landschapspark’ is misschien beter, 13 hectare groot. Boerderijen en landerijen werden al eerder verkocht. Op die ruim 13 hectare zijn, de vijver, een dassenburcht, vogels en insecten, meer dan interessant. Niet echt is mij duidelijk geworden waarom het huis ‘het badhuis’ werd en wordt genoemd. Op de plaats waar nu het buitenhuis op de beschreven heuvel staat zou eens het voormalig badhuis met tuinhuis hebben gestaan. Misschien wel voor de bewoners en personeel van het landgoed. Werken in bossen en landerijen was toen niet direct het schoonste werk. Waarom zou je dat als landgoedeigenaar niet doen voor je personeel? In de periode 1900 – 1980 werden er in Nederland, vooral in de steden, badhuizen gebouwd waar men zich tegen een geringe vergoeding kon baden en wassen. Bijna niemand had in die tijd thuis badgelegenheid, maar bijna iedereen had wel vuil werk. Het badhuisverhaal was zijn tijd vooruit en lijkt aannemelijk. Een Halsgeheim was dat de Witte Paters uit het naburige klooster, gebouwd in 1892 en afgebroken in 1988, regelmatig in de vijver kwamen zwemmen. Nou en? Denk ik dan. Begrepen heb ik dat het tuinhuis door de familie Janssens en de vorige eigenaar niet permanent werd bewoond, maar dienst deed als zomer, weekend- of vakantieverblijf. Voor die tijd ‘modern kamperen’. In de winter woonde men, als je je het kon veroorloven, in de stad. Zo ook, de familie Janssens!

De Tweede Wereldoorlog

Michel vertelt: In de Tweede Wereldoorlog fungeerde het landgoed als opvanghuis voor ontheemden (onder meer de paters) en onderduikers. De Halse Barrier maakte ook deel uit van de route om ‘gestrande’ Engelse piloten te laten terugkeren naar Engeland. Soms bleven ze er wat langer ‘hangen’. Het gehucht Hal was een vaste stop voor proviand en een plaats om te slapen. Daarom was het huis in de periode 1940-1945 incidenteel bewoond.

Na WO II

Na de Tweede Wereldoorlog werd het huis uitgebouwd en het ‘badhuis’ meer comfortabel gemaakt. Ergens kom ik zelfs de naam ‘Villa op de berg’ tegen. Vanaf die tijd zou er permanent een Janssens familie wonen.

Het Landgoed Halse Barrier staat bij velen ook bekend voor kamperen, vlotten bouwen, speurtochten, familiefeesten en gastvrijheid. Voor gasten was er altijd plaats aan de dinertafel, maar slapen gebeurde veelal in een tent in het park.

De naam van het landgoed
 
Het landgoed is vernoemd naar de tolboom en het daarbij behorende tolhuis, De Halse Barrier (een barrière bij Hal). De tolboom werd in 1741 geplaatst over de aangelegde steenweg die liep van Eindhoven naar Den Bosch. Die steenweg is sindsdien steeds verder uitgebreid tot wat nu een drukke autosnelweg, de A2, is geworden. Na de voltooiing van de steenweg tot Best in 1745 verschenen er op die weg meer tolhuizen.

Genoemde steenweg, steenweg zonder hoofdletter, zouden we nu een verharde weg noemen. In die tijd waren er alleen maar zandwegen; ofwel onverharde wegen. Een steenweg? Dat was toen de toekomst!

In 1742, een jaar later, werd bij de Halse tolboom een tolhuis opgezet. Daartoe werd een oud vervallen huis aangekocht van een zekere Antonie Ooms voor 1400 gulden. In die tijd een smak geld. Het vervallen huis werd gesloopt en een nieuw gebouwd. Tolhuis De Halse Barrier was een feit en eigendom van de gemeente Den Bosch. Het tolhuis werd verpacht aan een tolheffer. Naar ik ergens lees zou dit tolhuis, of wat daar van over is, nog steeds op de bouwplek staan, zei het verscholen achter een geluidsscherm.
  
Een tolboom is een slagboom waarmee een weg kan worden afgesloten en waar men, in dit geval, in opdracht van de stad ’s-Hertogenbosch tol moest betalen om eenmalig gebruik te mogen maken van de weg. Dat was de barrière of hindernis die genomen moest worden om de weg te mogen berijden.

Tegenover de Halse Barrier lag een uitspanning die eerst De Kievit en later De Zwaan heette.  Een uit- of afspanning was in de vorige eeuw een plaats waar rijtuigen van frisse paarden konden worden voorzien om de reis direct voort te zetten. Ook konden de paarden daar langer uitrusten en worden verzorgd wat dan betekende een nacht overblijven voor koetsier en paarden. Daarom was er een herberg bij de uitspanning met de mogelijkheid iets te eten, te slapen en te drinken. Vooral het laatste.

Het woord ‘barrier’ staat voor slagboom, hindernis, obstakel, sluitboom of barrière.

Nu ik dit schrijf, moet ik denken aan de Keulse Barrière in Venlo. Eens was de Keulse Barrière (een barrière om naar Keulen te gaan), een bekende en belangrijke toegangspoort tot de stad Venlo, maar ook een nog beter bekende en drukke grensovergang (met slagboom) voor personen en goederen tussen Nederland en Duitsland. Op z’n Limburgs uitgesproken ‘Barrieère’

Sinds 1991 is de stichting De Halse Barrier eigenaar van het landgoed. En? Als ik goed ben ingelicht, zit er nog steeds een nazaat van de familie Janssens in het bestuur van de stichting. Doel van de stichting is behoud van het landgoed door onderhoud en natuurvernieuwing. Tegelijkertijd het streven naar gastvrijheid. Alhoewel het landgoed particulier is, is het bij daglicht toegestaan een aangegeven wandelpad te volgen.

De kwaliteit van de terreingrond

De grond van het landgoed en directe omgeving bestond in het verre verleden, u mag dan denken aan 12000 jaar geleden, deels uit fijn zand; dekzand genoemd. Door de zuidwestelijke wind vormden zich stuwwallen; zeer lange dekzandruggen. Niet alleen hier, maar door heel Noord-Brabant die van het zuidwesten naar het noordoosten liepen. Daar is in die jaren niets aan veranderd. Om de grond enigszins rendabel te maken werden er op de omringende zand- en heide gronden productiebossen aangelegd. Veelal naaldbossen. Toch worden ook hier, geleidelijk aan, een deel van de naaldbomen vervangen door loofbomen. Belangrijk is dan om te bepalen welke loofbomen? Het was toch zo dat er naaldbomen werden geplant omdat die wilden groeien op de armtierige grond? Is er iets veranderd?

 

Het middeleeuws gehucht of buurtschap Hal

Er zou een officieel document bestaan uit 1352 waarin Hal of Hall al als gehucht wordt genoemd. Dat is echt lang geleden; een kleine 1000 jaar. Er bevindt zich op het adres Haanwijk 5B in Sint-Michielsgestel het Museum Romeins Halder. Zeker een bezoek waard. Zie daarvoor www.romeinshalder.nl

Aan de straat Halse Barrier zijn zeven adressen gevestigd. De oudste woning dateert uit 1867, de jongste uit 1992. Zo mag ik ergens lezen.

Hal ligt tussen Vught en Sint-Michielsgestel aan de samenvloeiing van de rivier De Dommel en de Esschestroom. Het ligt tegenover natuurgebied Haanwijk en het landgoed Nieuw Herlaer.

De naam Hal

De meest voor de hand liggende verklaring van de naam Hal is ‘Hellend land’. Deze naam omdat de buurtschap zich nabij het dal van de Essche Stroom heeft gevestigd. Verslaglegger leest dat ergens en vindt het wel aannemelijk. Hal zelf lag en ligt op de aanloop (hellend) van een dekzandrug. Dus niet bóven op de zandrug. Om die reden overstroomde Hal vaak en was in die tijd eigenlijk minder geschikt voor bewoning. Maar toch?

Brug over De Dommel met zicht op Hal. Lijkt niet verkeerd. (Foto Piet Brugman)

De plaats Hal, zo vertelt een ander verhaal, zou ook ‘Hel’, betekenen; de échte hel. Hu! Kwam je in Hal (Hel) dan kwam je in een armoedige asociale achterbuurt. En dat in 1352 of misschien wat later? Ik kan het niet geloven. Daarom sluit ik dit uit.

‘Hel’ of ‘In de Hel’ betekent ook ‘rivier’ of ‘beek’. Daarom zou Hal een plaats zijn die naar de helle, naar de beek de Essche Stroom leidt. Drie versies over het buurtschap Hal of Halder. Het is allemaal wel lang geleden. Maar vertel het verder. Dat doe ik hier ook.

Wilde planten +

Tijdens de wandeling kwamen wij uit bij meerdere in het wild groeiende planten: te weten Kleine klit, Grote wederik, moerashertshooi, Zwart tandzaad, koningsvaren, Kleine springbalsemien, de Fluweel boleet (een paddenstoel) en het Koninginnenkruid. Michel besprak ze in het kort. Verslaglegger beschrijft er twee iets uitgebreider.   

Fluweel boleet en Koninginnenkruid

Dat doe ik in de vorm van het Tv-programma ‘De slimste mens’.

Wat weet u van de Fluweel boleet?

• Xerocomus subtomentosa is de wetenschappelijke naam.
• Het is een eetbare paddenstoel (schimmel).
• Je kunt hem aantreffen bij loofbomen; vooral bij de eik, de beuk en de linde.
• Zelden bij naaldbomen.
• De hoed van de boleet is licht grijs, bruin tot zwartbruin van kleur met meestal een bruinrode rand.
• Is enigszins fluweelachtig (subtomentosa).
• Komt in Europa in bijna alle landen voor.
• In Nederland komt de Blozende boleet het meest voor, mag ik ergens lezen.
• Warmte en regen zorgden ervoor dat de boleet eerder te zien was dan te doen gebruikelijk; iets verder in het jaar.
• Er zijn 70 soorten boleten, waarvan 17 soorten Fluweel boleten in Nederland. Ga er maar aanstaan!

Wat weet u van het Koninginnenkruid?

Het Koninginnenkruid tussen riet. Stengels rood, bloem rozewit. Foto Piet Brugman

• Z’n ‘zondagse naam’ is Eupatorium cannabium.
• Eupatorium betekende in de Oudheid ‘Leverkruid’. Cannabium staat voor ‘hennepachtig’.
• De officiële Nederlandse naam is thans Koninginnenkruid.
• Niet leverkruid. Lees verderop meer.
• Is een overblijvende plant.
• Hoogte 50 tot 100 cm; soms tot 150 cm en zelden tot 200 cm.
• De rechtopstaande stengels zijn vaak rood aangelopen.
• De bloemen zijn rozewit tot rozerood.
• De bladeren lijken heel sterk op de bladeren van Cannabis.
• Vandaar de tweede wetenschappelijke naam ‘cannabium’.
• Is een plant van de natte ruigten.
• Je kunt hem daarom op meerdere vochtige plekken en vooral langs waterkanten tegenkomen.
• Voor een gekweekt soort moet u naar een tuincentrum.
• De plant produceert veel nectar en wordt ruim bezocht door vlinders en bijen.
• Ook door hommels, zweefvliegen en andere insecten.
• Bevordert als medicinale plant de leverfunctie en de afscheiding van maagverteringssappen en, in diezelfde richting, nog veel meer.
• Dus toch leverkruid? Ja! Van 750 v. Chr. tot 500 na Christus. Vertelt iemand mij.
• Leverkruid was afgeleid van de kleur van de bloem en de medicinale kant. Waarom dan toch geen ‘leverkruid’?
• Volgens de begeleidende gids moest in de Tweede Wereldoorlog op last van de Duitsers Koninginnenkruid worden veranderd in leverkruid. ‘Leve de Koningin!’ was immers verboden. Het zou waar kunnen zijn, maar toch? Nog nooit van gehoord. Ik kan er niets over vinden. Toch Michel nog een vragen.
• Waarom deskundigen de oude naam Leverkruid veranderd hebben in Koninginnenkruid is mij niet duidelijk. 'Leverkruid' heeft mijn voorkeur. Wie het weet mag het mij vertellen. Misschien is het wel ‘de Koningin onder de kruiden?’

Het Jamboreekruis

Het Jamboreekruis op landgoed Halse Barrier met opschrift
Nihil Sine Deo. (Foto Piet Brugman)

 

Wij kwamen ook langs het houten Jamboreekruis uit 1937. Een houten kruis van 86 jaar oud? Michel vertelt: Op dit moment, 9 augustus 2023, wordt in Zuid-Korea de grote Wereldjamboree bijeenkomst gehouden. Het is een samenkomst van scouts (padvinders en verkenners) in de leeftijd van 14 t/m 17 jaar uit de gehele wereld. Die wordt om de vier jaar gehouden, telkens in een ander land. De eerste was in 1920 in Londen. In 1937 en 1995 organiseerde de Nederlandse scout-organisatie dit evenement.

Naar Zuid-Korea kwamen 43.000 (drieënveertig duizend) tieners, waaronder 2000 uit Nederland, uit 160 landen. Hoeveel vliegtuigen heb je daarvoor nodig om zoveel tieners met begeleiders in Korea te krijgen? Minstens 160. Even over nadenken s.v.p.!

Zondag 13 augustus was de sluiting.

Het zat de Koreaanse organisatie niet mee. Eerst was het te warm, zeg maar te heet, en moest het enorme kamp verhuizen naar een plaats nabij de hoofdstad Seoel. Daar aangekomen kwam er ook nog een tyfoon opzetten. Verkassen van tent naar gebouw(en) tot gevolg. Kortom, het was een Jamboree met hindernissen. Geen janboel! Terug naar ons houten kruis.

Dit houten kruis werd in 1937 geplaatst op het landgoed Halse Barrier door Frits Janssens, Cees Habraken en zijn zoon Toontje. Dit ter gelegenheid van de Wereldjamboree in Vogelenzang, Nederland. Gelijktijdig werd op het landgoed Halse Barrier een groot verkenningskamp gehouden, een ‘kompoelan’ genoemd. Het houten kruis werd aan oom Frits Janssens geschonken door een scoutingorganisatie uit Roemenië. Frits was op dat moment voorzitter van Nederlandse scoutingorganisatie. Van daar! En daarom staat het hier op toen nog Janssens eigendom. Nu op grond van de Stichting. Het kruis is in 2008 gerestaureerd, want de tand des tijds knaagde en knaagt nog steeds aan het hout. Want hout is hout en doet me denken aan houten grafkruisen die ik vroeger op kerkhoven langzaam op en met het graf ineen zag zakken.  

Op het kruis staat te lezen Nihil Sine Deo wat staat voor Niets Zonder God. Ook het houten kruis niet. In het verlengde hiervan stelde Benedictus Spinoza, filosoof, Nederlander, *1632 - † 1677, God gelijk aan de natuur, ofwel de Natuur is God. Deo grijpt in als de mens te veel aan Zijn natuur komt! Dat is wekelijks wel ergens te zien!

Graag wil ik hier nog de aandacht vestigen op Robert Baden-Powel (*1857 - † 1910). Hij was militair in het Britse leger, (luitenant-generaal), schrijver en oprichter van de wereldscouting. Hij werd slechts 53 jaar, maar verzette in die tijd voor 83 jaar werk. Bij wijze van spreken! Op internet is meer over deze interessante man te lezen.

Jeneverbes

Tak van jeneverbes met rijpe bessen. Kijk even naar naaldjes.

Onze groep wandelde langs enkele zielige jeneverbes boompjes. Misschien niet gezien? Toch even wat bijzonderheden.
Alle jeneverbessoorten in de wereld, zo’n 60 in getal, hebben priemvormige naalden (bladeren) in kransen van drie. Nederland kent maar één soort.  Alle soorten hebben witte strepen op de bovenkant van het blad (naald). Die witte strepen zijn breder dan de groene zijkanten. De takken van de jeneverbes groeien veelal omhoog. Hun naalden prikken echt. De jeneverbes is tweehuizig. Tweehuizig? De twee geslachten (mannetje-vrouwtje) wonen en leven apart. Zeg maar een latrelatie. Iets serieuzer: De meeldraadbloemen en stamperbloemen ontwikkelen zich aan twee afzonderlijke planten. In dit geval struiken. Eenhuizig? De twee geslachten, mannetje en vrouwtje, wonen en leven op één plant; zeg maar, wonen samen.
De jeneverbes is de enige boom die all over the world dezelfde kenmerken heeft. Groeit prima op turf of zure zandgrond. De naalden, de schors en het hout van de takken zijn doordrenkt met een harslucht van jeneverbesolie. Jeneverdrinkers herkennen deze geur. Elke naald van de jeneverbes wordt om de 5 jaar vernieuwd. Botanisch gezien is de jeneverbes een conifeer, hoewel hij bessen draagt in plaats van kegels. Bessen die, vooral vroeger, gebruikt werden bij de jeneverbereiding. De soms grillige struik kan wel 10 meter hoog worden en groeit op heidegrond en in open naaldbossen, lees ik in een van mijn boeken. Jeneverbesstruiken of bomen kom je niet elke dag tegen, en al helemaal niet die van 10 meter hoog.
In oktober van het jaar na de bestuiving zijn de bessen zo groot als erwten geworden. Ze zijn dan rijp en hebben een zwarte kleur gekregen. De sappige bessen trekken de hele winter vogels aan. Zij zorgen vervolgens voor de verspreiding van de onverteerde zaden. In iedere bes zitten 1 tot 5 zaden (een ander beweert 1 tot 3 zaden), die pas na 18 maanden kunnen ontkiemen. Een afwijking van het normale.
De jeneverbes is een van de weinige coniferen, naast de grove den en de taxus, die van nature voorkomen in de Benelux en dus inheems zijn. Wij hebben het dan over de Juniperus communis. ‘Juniperus’ betekent natuurlijk ‘jeneverbes’; 'Communis' betekent ‘gewoon’ en daarom heet de boom of struik Gewone jeneverbes. Het is jammer dat je de natuurlijke jeneverbes niet echt veel ziet. Het nut van deze boom/struik? ‘In de natuur heeft alles z’n nut’, sprak eens de bioloog.

Voor in de eigen tuin bestaan tientallen soorten gekweekte jeneverbessen; allemaal juniperussen. De Gewone jeneverbes moet je zoeken op zandverstuivingen en heidelandschappen. Maar ook daar zijn zij zeldzaam geworden. Belangrijk is dat er voldoende exemplaren vrij bij elkaar staan om hun voortbestaan te waarborgen. Verslaglegger zag ze eens overvloedig op het Kootwijkerzand bij Apeldoorn. Misschien zijn ze ook te vinden op de Loonse- en Drunenseheide.
Nog even terug naar de eerste zin ‘onze groep wandelde langs enkele zielige jeneverbesboompjes’. Daar neem ik niets van terug. Zielig en armoedig zoals ze daar stonden. Je moet het maar weten. In een boekje ‘over bomen en bossen’, in 1985 uitgegeven onder auspiciën van postgiro/Rijkspostspaarbank ten behoeve van het basisonderwijs lees ik: ‘Jeneverbessen hebben veel licht nodig. Ze groeien daarom minder goed in een bos of in schaduw’. Dat moet de reden zijn geweest dat de jeneverbes-boompjes er zo zielig bijstonden. Ze stonden echt te donker.

Het snoepje van Nol

Op een nog betrekkelijk jong beukenpad was er even tijd voor ‘het snoepje van Nol’. Wie kent hem niet? Het is waar; als Nol een snoepje uitdeelt, dan geeft hij iets goeds. Bijna altijd of altijd hygiënisch verpakt. Dank je wel Nol! Goed dat je er was!

Beukenblad met gal

Staat op mijn aantekenbriefje. Heb ik even iets gemist?  Was het toch de Beukengal(mug)? Daar houdt verslaglegger het op.

Wat weet u van beukenbladgallen?

• Deze beukenbladgallen verkleuren in het najaar van groen naar donkerrood.
• Die gallen bevatten de larve van een 4 mm grote mug.
• Als de bladeren geel worden laten de gallen los en vallen.
• De larve overwintert als gal op de grond.
• In het voorjaar komen de galmuggen tevoorschijn om haar eitjes op de knoppen van de beuken te leggen.
• Na het uitkomen van de eitjes beginnen de larven aan het beukenblad te eten.
• De beukengalmug is in Nederland en België algemeen.

 

Een geweizwammetje

Ziet eruit als een hertengewei, maar wel kleiner. Is een paddenstoel.

Wat weet u van het geweizwammetje?

• Zet dode takken en boomstronken van loofbomen om in prima humus (tuinaarde).
• Het is een onmisbare schakel in de kringloop in een gezond en gevarieerd bos.
• Daar groeit deze kleine paddenstoel met zijn geweivormige uitstekels.
• Geweizwammetjes worden niet groter dan 7 centimeter.
• Zij hebben in hun eerste jaar een zwarte steel met wit poeder.
• Is het gehele jaar te zien. Maar het meest in het najaar.
• Je hebt verschillende soorten geweizwammetjes. Zo komt de Esdoorn geweizwam alleen voor op esdoorns. Zo zijn er meer.

Rhododendronknopvreter

Óp de zwarte knoppen is het te doen. Minuscule paddenstoeltjes alleen te zien met plantenloepje. Foto Piet Brugman.

 
Michel wees ons, aangekomen bij een volgende stop, op de rhododendronknopvreter, een schimmel in grotere- en oudere rhododendron- en azaleastruiken. Daarom ook wel azaleaknopvreter genoemd. De schimmelsporen worden in de herfst overgebracht op jonge groene knoppen door de Rhododendroncicade (insect, soort krekel) tijdens het afzetten van de eitjes. Die cicade komt uit Noord-Amerika en is sinds 1930 in West-Europa actief. In februari en maart zijn de aangetaste knoppen goed te herkennen. Ook in augustus zagen wij. Ze zijn dan zwart/bruin in plaats van groen. Michel liet ons dat zien. De cicade zelf schijnt maar weinig schade te veroorzaken aan de knop, maar het is de schimmel die het beestje meeneemt. Op de knoppen van de rhodo’s en azalea’s zijn dan mini paddenstoeltjes te zien. Om die paddenstoeltjes te kunnen zien heb je wel een (planten)loepje nodig. In je eigen tuin kun je de verpieterde knoppen letterlijk in een handomdraai gemakkelijk verwijderen. Wil je de schimmel (paddenstoeltjes) nog eens zien. Google ‘azaleaknopvreter’ en je ziet foto’s om nooit te vergeten.

 

Het jubileumslot 

 

Wij hadden genoeg gezien voor vandaag. Terug naar het adres waar wij waren gestart; Barrierweg 1 alwaar Claire, dochter van Michel, haar domicilie heeft. Achter de woning was het te doen.

De Seniorengroep van Natuurgroep Gestel  wordt getrakteerd! (Foto Ineke Bertrums)

Lange tafels met banken op het gazon en een flinke overkapping voor het geval het weer minder zou zijn. Dat was niet nodig. Zonovergoten uitzicht op de omgeving.

Door Claire en de dames van de Natuurgroep en boerderijfamilie werden koffie, (thee, warme)broodjes, koekjes, cakejes in allerlei vormen en frisdrank aangevoerd. Lekker kletsen met elkaar en gegevens uitwisselen.

Wat er verder gebeurde kunt u lezen in het verslag van Gijs Sterks van 9 augustus op de site van de Natuurgroep.

Onder toeziend oog van Michel worden de boekjes Brugman vertelt door de verslaglegger uitgereikt aan de deelnemers van de wandeling.

 

Het is allemaal waar wat in het verslag van Gijs te lezen staat. Daar wil verslaglegger graag op reageren:

Michel wil ik bij deze danken voor het idee, artikeltjes uit de verslagen van de laatste 3½ jaar (1½ jaar was er Corona) in een boekje te bundelen. Voorzitster Angela stond ook gelijk achter het idee. Zij heeft een belangrijk deel van de werkzaamheden voor haar rekening genomen. Dank daarvoor.

Wat ik graag hier nog vertel is dat op een zondag, enkele weken voor de 9^e augustus, voorzitster Angela en bestuurslid Michel op ons woonadres in Den Bosch twee (eerste) boekjes Brugman vertelt aan mijn vrouw en verslaglegger kwamen uitreiken. Angela had haar vakantie al gepland in de periode van de 9^e augustus. Vandaar. Wij vonden dit zeer attent van het bestuur. Dank daarvoor. Ik hoop dat de senioren wandelgroep onder “Zonder groen of zonder Natuur is er geen leven” de inhoud van het boekje waarderen. Het was een mooie dag. Op naar deel 2 bij het 35-jarig jubileum. Volgende wandeling is op woensdag 13 september.

Sint-Michielsgestel, augustus 2023

Piet Brugman
https://brugmanpraat.typepad.com  

 

 

375. Gewoon biggenkruid is een ‘wilde plant’

 

 

Inleiding

In een zo’n 20 jaar oude plantengids, de Nieuwe plantengids voor onderweg (TirionNatuur), schrijft de uitgever ‘biggenkruid’ zonder tussen-N; daarom ‘biggekruid’; toen nog de juiste schrijfwijze.
Aan wilde planten zelf verandert er niets, maar plantennamen worden bij tijd-en-wijle door een daartoe bevoegde deskundige commissie veranderd of gewijzigd. Daar komt nog bij dat onze taal, het Nederlands, óók door taaldeskundigen, wel met ruime tussenposen, wordt bijgesteld. Als dat ongeveer gelijktijdig gebeurt, ontstaat er soms een probleem. In een nieuwe plantengids of plantenflora kunnen dan bij de uitgave gelijk al taalfouten staan. Dat is dan jammer. Onderlinge communicatie is dan belangrijk.

‘Biggenkruid,’ in de plantennaam ‘Gewoon biggenkruid’, moet je tegenwoordig taalkundig met een tussen-N schrijven. De tussen-N in ons Nederlands is een hoofdstuk apart. Daarover zijn regels gesteld. Voor deze veteraan is het moeilijk de veranderde N-regels weer in het hoofd te krijgen. Voor mijn natuur-artikeltjes is het daarom best handig als je die regels beheerst. Vraag: Waarom moeten wij biggenkruid met een tussen-N schrijven?  Antwoord: Omdat het eerste deel van de naam een dier is (biggen) en het tweede deel een plantkundige aanduiding (kruid). Daarom ook: ganzenbloem, schapenzuring, paardenkastanje en vliegenzwam. Weer wat geleerd?

Gewoon biggenkruid bloeit al in juni, in juli volop en blijft heel zeker bloeien tot in het najaar. In het gazon vóór mijn appartement is deze plant massaal te zien getuige bijgevoegde foto. De plant kun je aantreffen in bermen, parkgazons, rondom lantaarnpalen en veelvuldig tussen bestratingen. Kortom; Gewoon biggenkruid komt algemeen voor.

Nog net op tijd gefotografeerd. Eén dag later werden gazon en alle bloemen gescalpeerd!

Gewoon biggenkruid is een composiet uit de grote composietenfamilie. Bij een composiet zijn veel kleine lintbloempjes als het ware samengedrukt (samengesteld) tot een fraaie bloem(compositie). Zo is de alom bekende paardenbloem, theoretisch gezien, geen bloem maar een verzameling van honderden bloempjes.

Mensen die wat minder belangstelling voor de natuur hebben schelden Gewoon biggenkruid gemakkelijk uit voor paardenbloem. Zeker! Beide zijn een composiet, beide hebben gele bloemen en beide groeien vanuit een rozet. Dus toch? Om het moeilijk te maken zijn er nog meerdere planten die verduveld veel op genoemde bloemen lijken, zoals Klein streepzaad en Vertakte leeuwentand. En? Er zijn nog meer van die planten met gele bloemen. Je mag dan denken aan havikskruiden en leeuwentanden. Belangrijk is dan om te letten op de bladvorm.

Dit is ie dan. Kleiner en fijner dan de paardenbloem. Kale stengels met op de grond de rozet met de bladeren. Al zeg ik het zelf: 'Best een geslaagde foto voor een amateur'. 

 

De naam Gewoon biggenkruid

Het hield schrijver al enige dagen bezig hoe die Nederlandse naam tot stand is gekomen. Eerlijk is braaf; ik wist het echt niet. In veel gevallen kan de (Latijnse) wetenschappelijk naam, de Nederlandse naam verduidelijken. Daarom enig onderzoek.

De wetenschappelijke naam van de plant is (Hypochaeris radicata).
Chaeris betekent ‘big’, een jong varken. Hypo gaat voor ‘onder’. En radicata voor ‘stevig geworteld'. Het schijnt zo te zijn dat biggen, en waarschijnlijk ook varkens, dol zijn op de lange (dikke) wortel van deze plant  die zij met hun snuit onder uit de grond wroeten. De eerste wetenschappelijk naamgever moet dit geweten hebben. In het Duits heet de plant Ferkelkraut, dat vertaald wordt in ‘biggetje onkruid’. Zo zie je maar!
'kruid' in biggenkruid houdt in dat de plant medicinaal is. De wortel is leverversterkend, gal-opwekkend, laxerend en ontgiftend. Ja? Alle delen van de plant zijn eetbaar en is een belangrijke bron van vitamine C. Zo vertelt iemand mij!

Er zijn ook nogal wat plantennamen die beginnen met ‘Gewoon’ of ‘Gewone’. Ik noem er een paar: Gewone berenklauw, Gewone dotterbloem, Gewone ereprijs en Gewone salomonszegel. Zo zou ik er een 15-tal kunnen noemen. Gewoon of Gewone zoals in Gewoon biggenkruid betekent dat er nog een of meerdere 'ongewone' biggenkruiden bestaan. Dat is zo. In Nederland en België kennen we ook nog Glad biggenkruid en Gevlekt biggenkruid. Gewoon biggenkruid komt hier het meest voor. Daarom blijven wij bij Gewoon biggenkruid.

Wat is interessant rondom Gewoon biggenkruid?

 

• Het is een leuk fris en pittig plantje met gele bloemen.
• Is een overblijvende plant; bloeit dus meerdere jaren.
• Biggenkruiden behoren tot de groep paardenbloemen. Dus toch?
• Lijkt wel op een paardenbloem, maar is kleiner en fijner, heeft ruwer blad en geen (wit) melksap.
• In de warme zomer van 2022 stond Nederland stijf van deze plant.
• Want Gewoon biggenkruid kun je veel op open en zonnige plaatsen tegen komen.
• Groeit vanuit een rozet dat zich plat op de grond bevindt.
• Vanuit de rozet groeien de meeste bladeren in een krans.
• Die rozet met bladeren heeft een lange dikke penwortel en daardoor is de plant goed bestand tegen langdurige droogte.
• Koeien lusten die rozet, maar kunnen ze niet ‘pakken’ met hun tong.
• Schapen en varkens kunnen dat wel.
• De bladeren zijn meestal stevig, stijf, behaard en lijken, om het niet te moeilijk te maken, op het blad van de paardenbloem. Dus toch?
• De stengels naar de bloemen zijn niet hol zoals bij de paardenbloem. Een duidelijk verschil.
• Diezelfde stengels zijn kaal, maar hebben soms een enkel schubje in plaats van bladeren. De bladeren zitten immers vast aan de rozet.
• Een volgroeide plant heeft bijna altijd zijstengels.
• De stengel is net aan de onderkant van de bloem (de bloembodem) ietwat verdikt.
• Onder de bloembodem zijn stroschubben te zien.
• Biggenkruid is 15 tot 60 centimeter hoog. De bloem zelf 2 tot 4 centimeter (breed).
• De bloem vormt uiteindelijk vruchtpluis en verwaait dan snel. Dat is dan ook weer gelijk een paardenbloem. Dus toch? 
• De plant krijgt in het voorjaar veel bezoek van bijen.
• Want biggenkruid is een waardevolle nectarplant.
• Is een onmisbare bron van nectar en stuifmeel voor veel soorten insecten.
• Ook gal-veroorzakers, de galwesp, de galmug, de galmijt en de biggenkruidboorvlieg bezoeken regelmatig de plant.
• Kortom Gewoon biggenkruid, is een leuk en lief plantje. Voor schrijver plant-van-de-zomer!

Gewoon biggenkruid groeit veel tussen bestrating. (Alle foto's gemaakt door Piet Brugman)

Niets is van mijzelf. Toen ik geboren werd wist ik niets. Nu weet ik iets meer dankzij de begeleidende natuurgidsen, mijn boeken, tijdschriften, krantenknipsels, tv en vooral internet. Brugmanpraat probeerde er alleen maar een leesbaar verhaal van te maken.

’s-Hertogenbosch, 4 augustus 2023

Piet Brugman,
[email protected]

374. Senioren natuurwandeling Natuurgroep Gestel juli 2023

 

 

Inleiding

Die wandeling werd gelopen op woensdag de 12^e juli. Het vertrekpunt was dit keer Eetcafé De Oude Ketting, aan de Bosscheweg 74 in Boxtel.

Vanuit De Oude Ketting kun je meerdere richtingen op. Deze keer werd het Landgoed Venrode waar veel oude bomen te zien zijn. Het had de avond voorafgaande aan de woensdag flink geregend en ook ’s-nachts waren er een paar flinke (onweers)buien gevallen. Dat had het bos goed gedaan. Ook het bos wil op z’n tijd een drankje drinken.

51 Personen waren op de wandeling afgekomen. De aanwezigen verdeelden zich in drie groepen. Verslaglegger liep mee met de groep voor gegaan door de gidsen Gijs Sterks en Nori Verhagen. Het weer? Was prima na een paar warme dagen. Er was weer zuurstof in de lucht.

Landgoed Venrode
Landgoed Venrode, 88 hectare groot, ligt in de gemeente Boxtel op een stuifzandrug ten westen van rivier De Dommel en strekt zich uit tussen Boxtel en Sint-Michielsgestel. Ten noorden van Venrode, maar wel op dezelfde stuif- of dekzandrug, ligt Landgoed Zegenwerp. Tussen Venrode en Zegenwerp ligt ook nog Landgoed Zegenrode van 35 hectare, maar is niet toegankelijk voor het publiek. Drie landgoederen bijeen. Het kan niet op. En dat is nog niet alles!

Rond 1900 werd Venrode ontgonnen en beplant met Grove dennen en andere naaldbomen; ondermeer Douglassparren. Dit voor de houtproductie. Tegenwoordig worden naaldbossen omgevormd naar loofbossen; zomereik, Ruwe berk en Grove den. De laatste is een soort van het geslacht ‘Den’ uit de dennenfamilie. Grove dennen zijn in Nederland inheems.  Dat is algemeen bekend. Daarom mogen ze blijven. De Grove den heet met zijn wetenschappelijke naam Pinus sylvestris ofwel ‘pijnboom groeiend in het bos’.

Kaarsrechte dennen, er zijn meerdere soorten, worden ook wel mastbomen genoemd; bomen waar de stammen zich voor lenen om scheepsmasten van te maken. Douglashout (Oregon Pine) is daar zeer geschikt voor; duurzaam, relatief licht en buigzaam. Zo ging dat in het verleden. En nu nog. Maar voor echte sterke en grote scheepmasten zijn tegenwoordig modernere methodes om die te maken.  

In 1917 kocht Willem van der Vorm (*1873-†1957), een gevreesde havenbaron uit Rotterdam, Landgoed Venrode als buitenverblijf. Gekscherend werd het ‘het vakantieoord van ome Willem’ genoemd. Willem was een flinke zakenman. Hij handelde in steenkool, olie en scheepvaart. Ook was hij actief in de kunst en de paardensport. Zeker in die tijd had hij iets meer te verteren dan de gemiddelde Nederlander. Hij was gewoon rijk. Vanaf 1929 is de Stichting het Brabants Landschap eigenaar van landgoed Venrode. Binnen dit landgoed staat het vrijstaande woonhuis ‘Landhuis Venrode’, ook wel ‘Villa Venrode’ genoemd dat dateert uit 1927. Wij zagen de achterkant van het landhuis vanuit een bosperceel. .

In de naam Venrode lijkt het woord ‘ven’ duidelijk. Er liggen meerdere vennen in het landgoed. ‘Een ven is een niet al te grote, meestal ondiepe plas, welke is ontstaan in de ijstijd door het opwaaien van fijn zand in heidegebied’. De wind kwam uit het zuidwesten en woei richting het noordoosten. Daarom lopen vennen van zuidwest naar noordoost. Het weggewaaide en opgehoopte dekzand vormden dan landduinen, landruggen of stuifzandruggen. Kortom; vennen zijn in principe door de natuur ontstaan. Vijvers zijn gegraven. Poelen ook.
Wij kwamen hier langs enkele vennen en mochten er van genieten.

‘Rode’ van Venrode mogen wij uitleggen als rooien, omhakken en ontginnen van bomen en struiken; zeg maar woeste gronden in cultuur brengen of ontginnen. Dat gebeurde omstreeks 1900. Maar ‘rode’ is ook een kleur. Schreef ik niet eerder dat de oevers van het Grote ven, wij kwamen er langs, in het voorjaar stijfrood staan van de gagel? Voor mij heeft ‘rode’ in 'Venrode' niets te maken met de rode Wilde gagel. Dat is meer toevallig.

Wilde gagel (Myrica gale) is een bladverliezende bossige heester met sterk vertakte stengels en donkerbruine dicht bebladerde takken. Komt voor op ’s winters zeer natte zure en venige grond. Zoals hier. Venrode mag trots zijn op zo’n stukje natuur. De Wilde gagel komt verderop nog wat uitgebreider aan de orde.

Grafheuvel Venrode uit de Bronstijd

De volgende stop was de grafheuvel uit de Bronstijd van 5000 jaar oud. Niet te verwarren met de bronsttijd (met dubbel t) op de Veluwe. Wij kwamen al meerdere keren langs deze heuvel. Gids Nori vertelt.

De zandheuvel werd ontdekt door de heemkundevereniging Boxtel. In het glooiende terrein was die heuvel aan het oog onttrokken door begroeiing en de groei van grove dennen. Een storm in 2011 legde de heuvel gedeeltelijk bloot. Bij onderzoek bleek er toch sprake te zijn van een heuse grafheuvel. Het hoofdstuk ‘bewaren voor de toekomst’ trad in werking. De heuvel werd daarom heringericht, beschermd met stalen matten (onder meer tegen illegale grafdelvers en motorcrossers), verhoogd met een extra laag zand en omringd met een paalkrans zoals men dat in het verre verleden deed. De Bronstijd was van 5000 tot 800 jaar voor Christus. Ik lees ook 3000 en 1900 jaar voor Christus. Zeker is dat het graf, want dat is het, zeer oud is. Carlo Spee van de Heemkundekring Boxtel, afdeling archeologie, zei toen het volgende:
‘Om helder te krijgen wat er precies in het graf zit zonder de heuvel te beschadigen, wordt gewacht op moderne archeologische technieken. Ons geduld wordt dus nog even op de proef gesteld’. Het is verslaglegger niet bekend of die moderne technieken er al zijn. Ik dacht het wel na 13 jaar. Oh ja, ik zou het bijna vergeten; De bronsttijd op de Veluwe is elk jaar in september en oktober.

Zandbijen

Boven op de open ‘warme’ (van de zon) grafheuvel waren zandbijenopeningetjes, gaatjes, te zien; de ‘voordeuren’ naar zandbijennesten. Een korte omschrijving van wat zandbijen zijn is.
‘Zandbijen, gravende bijen, wilde bijen, of aardbijen (niet verwarren met aardbeien) zijn bijen die ieder hun eigen nest maken in open zandgronden tegen of net onder struiken. Na paring maakt het vrouwtje in de zandgrond haar eigen nest en blijft daar ook zelfstandig wonen. Ook het mannetje zandbij graaft zijn eigen nest. Paring bij zandbijen gebeurt in de open lucht. Wauw!

 Moerashertshooi (Hypericum elodes)

• Is een plant die in het wild voorkomt. Wij zagen de plant.
• Hypericum elodes betekent ‘moeraskruid, groeiend tussen heide’.
• Behoort tot de hertshooifamilie en is een overblijvende plant.
• Het is een plant van ondiep water of van periodiek droogvallende voedselarme grond; natte heidevelden, oevers van vennen, ontveende plekken, langs greppels en poelen.
• ‘Hooi’ in hertshooi bekent ‘hardhooi’ ofwel harde houtige stengels.
• De plant staat op de ‘rode lijst’; is dus bedreigd.
• Er zijn nogal wat wilde planten waarvan de naam begint met ‘Moeras’. Dit is er zo een.

Tekening Moerashertshooiplant

de Blauwe bosbes en de Blauwe bes?

Wij kwamen uit bij een bescheiden hoekje lage bosbessen struiken. Nog geen rijpe bessen te zien. Nori vertelt en verslaglegger ‘loopt ook nog ergens tegenaan’.

De officiële naam van de bosbes is Blauwe bosbes. Dit volgens de officiële namenlijst van wilde planten. Zeker is dat Blauwe bosbessen blauw van kleur zijn. Maar zijn het ook Blauwe bessen? Nu even opletten. Wat wij zagen waren Blauwe bosbessenstruiken. Nog zonder bessen. Er is iets te leren:

Blauwe bosbessen groeien aan lage struiken, zijn kleiner dan Blauwe bessen en groeien in de natuur. Zoals wij ze zagen. Zijn er straks rijpe bessen aan de struiken, dan zult u, als u ze wilt plukken, ongeveer stuk-voor-stuk moeten plukken. Blauwe bosbessen vormen geen trossen. Blauwe bosbessen zijn donkerblauw tot paars. Hun vruchtvlees is roodachtig. Jaren geleden was het plukken van bosbessen in een bos een soort van hobby. Veelal voor eigen gebruik. Als je in 8 tot 10 uur een flinke emmer bosbessen kon verzamelen, dan was je een bolleboos in het plukken. Maar er waren toch plukkers die voor jammakerijen plukten. Je stond wel de hele dag min-of-meer op je kop; voorover gebogen bedoel ik. Commercieel nu en toen niet echt aantrekkelijk. Maar zeker is dat de Blauwe bosbes in de natuur thuis hoort en daar een functie heeft. Dat is het pluspunt!

Blauwe bessen daarentegen groeien in trossen aan hoge(re) struiken en zijn groter dan Blauwe bosbessen. De Blauwe bes heeft een blauwpaarse schil en witachtig vruchtvlees. De Blauwe bes is een gecultiveerde (gekweekte) struik en interessant om te kweken. Met het plukken van deze bessen kun je in het seizoen een aardig centje bijverdienen. Ook hier is zeker dat deze Blauwe bes niet in de natuur voorkomt zoals de Blauwe bosbes. Kortom: Verslaglegger probeerde hier het verschil aan te geven tussen 1) de Blauwe bosbes, en 2) de Blauwe bes. Moeilijker kan ik het niet maken.

Wilde gagel

 
In het voorjaar zijn de oevers van het Grote ven in Venrode oranjerood gekleurd door de in bloei staande Wilde gagel. Nergens heb ik kunnen vinden, maar wel even gedacht, dat de rode kleur van gagel iets te maken had met de naam ‘Venrode’. Dus niet. Het woord ‘rode’ heeft te maken met het rooien, omhakken, omzagen van bomen van niet ontgonnen woeste grond. Zeg maar het in cultuur brengen daarvan. Al lang geleden.
Gagel groeit op vochtige tot zeer natte zure venige grond aan of net in het water. Het is een beschermde moerasplant. Gagel is een aromatischgeurend bezemachtige lage struik. Wilde gagel vormde vroeger een hoofdingrediënt van bier dat hier toen gebrouwen werd. Gagel geeft een kruidige aroma aan het bier en speelt een hoofdrol in de smaakbeleving. Tegenwoordig wordt gagel, naast hop, gebruikt als speciale extra toevoeging aan bier. Kortom: Gagelbier wordt nog steeds gebrouwen én verkocht.

Bijna nergens in Nederland ‘groeit zoveel gagel als hier op Venrode’, mag ik ergens lezen. Gagel kan, uitsluitend met vergunning van de grondeigenaar, één keer per jaar, worden geoogst. Maar níet de gagel in Venrode. Nog even dit:

De paus verbood zijn gelovigen op een bepaald moment het gebruik van gagel. Het zou niet alleen hallucinerend (waanvoorstellingen geven), maar ook giftig zijn. Ja, ja! Hij bedoelde natuurlijk drugsgerelateerd. Daar trappen wij nu niet meer in. In Denemarken brouwen ze zelfs gageljenever.
In midden-Limburg ken ik een gebiedje waar ook gagel groeit. Gagelrovers hadden in het voorjaar grote belangstelling voor de mooie bloeiende takken. Daarom werd en wordt er geen ruchtbaarheid gegeven aan de vindplaats. Ons bent zunig op de natuur!

De moerascipres

Een rondwandeling op Venrode betekent bijna altijd een bezoek aan dé moerascipres; de Taxodium distichum. Niet meer en niet minder. De enige echte natuurlijke moerascipres; Taxodium staat voor ‘op taxus gelijkend’ en distichum ‘in twee rijen’. Bedoeld wordt hier, de naalden. Voor alle duidelijkheid; Het is een boom. En? Niet zomaar een boom. Ik dacht even aan een bekend uitspraak met betrekking tot Dik Trom (’t is een bijzonder kind, en dat is-ie!). Zo ook met deze moerascipres (’t is een bijzondere boom, en dat is-ie!).

Het is een lang verhaal en dat wil ik dit keer voorkomen. Of me dat lukt is een ander hoofdstuk.

Deze moerascipres, ook wel Kale cipres genoemd, staat mooi verscholen tussen een gezelschap andere bomen. ‘Kale cipres’ omdat deze boom zijn zachte naalden in de winter verliest. Maar je hebt wel een gids nodig om de boom te vinden. En zulks geschiedde. Wij zagen hem staan; in volle glorie. Prachtige boom! Wat bij deze boom direct opvalt zijn de adem- en luchtwortels die rondom de stam van de boom boven de grond omhoog steken. In Nederland kom je dat niet veel tegen. Die wortels zien eruit als stompen en worden ook wel ‘knieën’ genoemd en hier tot 70 centimeter hoog kunnen worden (zie foto). Die holle stompen zijn keihard. Geef er geen schop tegen. Maar om deze stompen (boom)wortels te noemen gaat schrijver iets te ver. Toch is het wel zo. Godes natuur is ondoorgrondelijk.

Adem- of luchtwortel van de moerascipres. Ook wel een (gebogen) knie genoemd. De deftige naam van zo’n knie is pneumatofoor. Duidelijke foto van Nori Verhagen.

Bij deze boom staan de (gebogen)knieën voor een groot deel van het jaar in het water. Ik schat in zo’n 20 tot 30 centimeter water. Hoe komt het dat bij deze boom de wortels zich niet ónder de grond maar deels boven de grond bevinden? Even vasthouden dat boomwortels, welke boom ook, onder de grond ademen en dus zuurstof nodig hebben. Als er voor het wortelgestel te weinig zuurstof in de grond aanwezig is, gaan de wortels zich omhoog werken om zuurstof boven de grond te zoeken. Zonodig door voet- en fietspaden omhoog te werken. De ene boom doet en kan dat meer dan de andere boom. Soms kun je mensen met bomen vergelijken. In dit geval: Beide moeten kunnen ademen.

Deze moerascipres, Taxodium distichum, recht vooruit, voelt zich in zuurstofarm water ook in zijn element. (Foto Piet Brugman)  

Onze moerascipres op de foto staat in het water; kwelwater en/of regenwater. Kwel- met stilstaand regenwater water is zuurstofarm. Dit water is in de onmiddellijke omgeving van de boom, ook onder de boom, aanwezig. Kwelwater wordt vanuit de grond omhoog gedrukt en komt van elders. Regenwater wordt als het langere tijd stilstaat ook zuurstofarm. Wordt er meer kwel- en regenwater aangevoerd dan de boom aankan, dan wordt de boom zichtbaar omringd door kwelwater, eventueel aangevuld met regenwater. Wordt er minder of weinig kwelwater en regenwater aangevoerd, dan ‘staat de boom droog’. Zoals toen wij er waren.

In mijn woonomgeving in Den Bosch weet ik meerdere moerascipressen te staan. Al deze cipressen staan niet ín het water, maar wel dicht bij het water. Bij al deze moerascipressen zijn geen knievormige lucht- of ademwortels te zien. Ook geen kwelwater maar gewoon zuurstofrijk Bossch water.

Edoch, verslaglegger weet niet of dat Taxodium distichums zijn. Er zijn intussen ook cultivars; gekweekte moerascipressen.   En toen mocht ik ergens lezen: In Nederland vormt een moerascipres zelden luchtwortels; vooral de gekweekte.

Waarom op landgoed Venrode wel holle keiharde stompe kniewortels? Antwoord: Omdat deze boom al oud(er) is. Kniewortels zouden zich pas vormen wanneer een moerascipres 'op leeftijd is'. Dat zou wel eens waar kunnen zijn. De bomen in Venrode zijn omstreeks 1900 geplant. Deze boom waarschijnlijk ook. De boomplanter kunnen we het niet meer vragen. Dus moeten we ons vasthouden aan rond 1900. Kijk eens goed naar de boom. Hij zou best eens 100 jaar kunnen zijn. Wat zeg ik? Om te eindigen lees ik ook nog dat ‘een moerascipres wel 1600 jaar oud kan worden’. Wel in de Verenigde Staten waar deze boom vandaan komt. Daar maken ze van dit niet snel rottende hout dakgoten, dakbedekking (houten dakpannen) en doodskisten.

Weet u? Over moerascipressen is nog meer te vertellen. Verslaglegger bewaart nog wat voor een volgend rondje Venrode.

De Ananasgal

Op eiken kunnen wel zo’n 80 gallen voorkomen. Zei eens een gids. De aantallen verschillen. Ik lees ‘meer dan 40’ en ook ‘meer dan 50’. Zeker is dat het er veel zijn.

Een gal is, in dit verband, een woekerende reactie van een plant of boom op een beschadiging. Nori vertelt: Een galwespje, galmugje, galmotje of ander insect irriteert (beschadigt) het weefsel met haar ’legboor’. Veelal zijn het sluipwespen waarvan er duizenden soorten zijn. Bij het horen van sluipwespen denk je direct aan wespen. Dat moet je hier loslaten. Bij (sluip)wespen moet je denken aan vliesvleugelige insecten. Dat zijn insecten met dunne en doorzichtige vleugels, zoals wespachtigen, mieren, bijen en hommels.

Vrouwtjes hebben een legboor; mannetjes een angel. Een legboor is bij het vrouwtje een lange holle legbuis voor het plaatsen van eitjes. Een ander woord voor legboor is ‘insectenorgaan’.  

De ananasgal, ook wel ‘eikenroos’ genoemd omdat hij ook op de wilde roos voorkomt, wordt veroorzaakt door een galwesp in een zomer- of wintereik. Die wesp legt één ei per bladknop. De schutbladen van de bladknop groeien dakpansgewijs uit tot een 2 à 3 cm grote gal die lijkt op een ananas of op een dennenappel.

 
Mooie foto van J.W. Wertwijn. Dank daarvoor.
Een ananasgal in de bladknop van een eik.

Slot

De volgende seniorenwandeling is op woensdag 9 augustus 2023. Omdat de Natuurgroep Gestel dit jaar 30 jaar bestaat wordt er iedere maand extra aandacht besteed aan een van  de verschillende groepen. In augustus krijgt de seniorenwandelgroep extra aandacht. Op die dag wordt er gevraagd te verzamelen op Barrierweg 1 in Sint-Michielsgestel. Vanaf dit adres volgt een wandeling over, onder meer, het naast gelegen landgoed De Halse Barrier. Er wordt afgesloten met een feestelijk tintje. Geluiden gaan ‘met iets meer dan een feestelijk tintje’. Een verrassing. Daarom: Komt allen tezamen op Barrierweg nummer 1 in Sint-Michielsgestel om dit jubileum te vieren.

Een van de zes tafels bij het 25-jarig jubileum Natuurgroep Gestel in 2018 op Halse Barrier 1 in Sint-Michielsgestel net na de wandeling. 

Piet Brugman

Sint-Michielsgestel, 22 juli 2023,
www.brugmanpraat.typepad.com  

373. Seniorenwandeling Natuurgroep Gestel in juni 2023.

 

 Inleiding

 Iedere tweede woensdag van de maand, 12 keer in het jaar, houdt de seniorengroep van Gestel haar maandelijkse natuur-wandeling. Dat was dus deze maand op woensdag 14 juni.
Vertrekpunt was dit keer het parkeerterrein bij het zwembad ‘Zegenwerp’ aan de Esscheweg in Sint-Michielsgestel. Rond 10 uur verzamelden zich ruim 50 deelnemers rondom ‘de Vaas’. De Vaas is de beuk die tegenover de ingang van het zwembad staat. Een gigantische beuk, die ook werkelijk ‘Beuk’ heet, zo u wilt ‘dé Beuk’. Omdat we ook een Rode beuk kennen, wordt deze beuk ook wel Groene beuk genoemd.
Hoe zit dat nu met die Vaas? Wel als u goed naar deze beuk kijkt heeft de boom, met een beetje fantasie, de vorm van een vaas. In het verleden gaf een van de gidsen van de Natuurgroep deze naam aan de boom. Verslaglegger raakt altijd ietwat ontregeld bij het zien van deze boom. Zo mooi is hij. Hoe oud is deze boom? 100 en 200 jaar hoorde ik rondom mij. Gijs Sterks, een van de drie gidsen op deze dag, wist het antwoord; de boom is in 1961 geplant bij de bouw van het zwembad. Lijkt logisch. Ik kom dan uit op 62 jaar. Ben je er dan bij geweest, was de vraag? Ongeveer wel, zei Gijs. Je kunt me geblinddoekt hier in de omgeving ergens neerzetten. Doe de blinddoek maar af en ik weet gelijk waar ik ben. Ik ben hier geboren en getogen en ken de directe omgeving als mijn broekzak.

Het was al 32 dagen aan de warme kant in Nederland; zo’n 25 tot 30 graden. Op de 15^e mei zou er een record worden gebroken. En zulks geschiedde. 33 Warme dagen. De Bilt vindt het prachtig als zij weer een weerrecord kan melden. Maar in vergelijking met Spanje vallen we helemaal in het niet. Daar zijn delen waar het al 180 dagen heet is en waar in die periode ook geen druppel regen is gevallen. De verwoestijning heeft zich daar in een paar streken al ingezet. En komt langzaam onze kant op. Voor een deel misschien nog wel dit jaar.

Landgoed Zegenwerp

Wij trokken landgoed Zegenwerp in. Veel bos, dat kwam vandaag vanwege de zon en de warmte goed uit.

Het landgoed Zegenwerp is een landgoed van zo’n 70 hectare en ligt zuidelijk van de bebouwde kom Gestel. Ten zuiden van Zegenwerp ligt landgoed ’Zegenrode’ met aan de westzijde de Dommel. Een landgoed, zo luidt een definitie, is ‘een groot stuk grond van meerdere hectares, met landerijen, bossen en tuinen met daarop een woonverblijf zoals een buitenplaats, landhuis of kasteel’. Dit lijkt aardig te kloppen. De naam Zegenwerp zou een verbastering zijn van - werpen met de zeeg - (vissen met een sleepnet), toen een gebruikelijke manier van vissen in deze omgeving. Dit laatste kun je op twee manieren uitleggen, zo van, vissen met de zeeg onder water met de zegen van boven water.

Al vrij snel kwamen we uit bij twee flinke korenvelden met natuurlijk koren, klaprozen, korenbloemen en kamille. De velden waren zuinig ingezaaid met tarwe en gerst. Paradijsachtig.
Dergelijke bloemrijke korenakkers blijven in de winter over. Dat geeft in dat jaargetijde voedsel en beschutting voor allerlei dieren. Niet voor niets zie je dan dat er vaak een torenvalk boven het korenveld hangt op zoek naar muizen. Verslaglegger gaat er vanuit dat dit ook hier gebeurt. Het Brabants Landschap heeft hier de hand in. Tegenwoordig worden er in Nederland steeds meer van dit soort korenvelden of veldjes ingezaaid.

 

De klaproos (Papaver somniferum)

Dit keer wil ik enige aandacht besteden aan de klaproos die in de natuur voorkomt. Ik kan zo drie verschillende klaprozen noemen, de Grote- de Bleke- en de Ruige klaproos. Alle drie zijn het papavers. We gaan deze klaprozen niet ontleden; dat laten we graag over aan de wilde planten deskundigen. Zeker is dat de genoemde klaprozen rood zijn. Maar als je goed om je heen kijkt is de ene klaproos roder dan de andere klaproos. Dat zal dan het verschil zijn tussen de Bleke- en de Grote klaproos. De Bleke gaat zelfs richting oranje. De Ruige is gelijk aan de Bleke maar heeft ietwat ander blad. Kunt u het nog volgen? Toch is te lezen dat ‘klaprozen niet altijd rood zijn’. Dat is juist. Tegenwoordig zijn er klaprozen in allerlei kleuren; cultivars ofwel kunstmatig gekweekt.

In ons geval zagen wij de klaprozen in een korenveld. Dit betekent dat de grond daar arm is; ofwel niet of nauwelijks bemest. Hoe schraler de grond des te fijner lijken klaprozen het te vinden. Ze verschijnen op plaatsen waar weinig andere bloemen bloeien en waar de droge en voedselarme zandgrond kortgeleden werd omgewoeld of omgeploegd. In bermen, langs spoorlijnen en bouwterreinen kun je soms hele velden klaprozen aantreffen. Maar toch minder dan vroeger.

Wanneer de grond te rijk is geworden door (over)bemesting voelt de klaproos, maar ook de korenbloem, zich niet meer thuis in dit soort grond. Dit verklaart waarom je in deze tijd geen of veel minder klaprozen en korenbloemen in de productie korenvelden ziet.

Bloemen die iedereen van naam kent. Daarom: 'Nee nee nee, nee we noemen geen namen! Nee, nee, nee, namen noemen we niet!' (Uit ‘n liedje van Wim Kan) Kent u hem nog? Foto Piet Brugman.

De klaproos is een weervoorspeller. Wanneer er een flinke regen op komst is, klapt de bloem dicht. Vandaar de naam klaproos. In België wordt de klaproos wel ‘onweersbloem’ of ‘donderbloem’ genoemd.

Voor de goede orde: Alle delen van de klaproos zijn giftig voor mens en dier. Oók het melksap.

In de Eerste Wereldoorlog en direct erna verschenen er op de slagvelden in België en Noord-Frankrijk grote velden klaprozen. Precies op plaatsen waar de akkers door ontploffende granaten omgewoeld waren tijdens zware veldslagen. Militairen dachten dat de klaprozen die daar ineens groeiden, precies op de plekken verschenen waar het bloed van gesneuvelde militairen had gevloeid. Nu weten wij dat dit komt doordat de grond flink werd omgewoeld door ontploffende granaten en de te diepliggende klaprozenzaadjes weer naar boven waren gehaald. Klaprozenzaadjes blijven namelijk jarenlang kiemkrachtig, maar kiemen niet als ze zich te diep in de grond bevinden.

De Canadese militaire arts, Mc Crae, deed in 1914 dienst in een militair noodhospitaal in Vlaanderen. Bij het zien van al die klaprozen schreef hij daarover een pakkend gedicht. Sindsdien groeide de klaproos wereldwijd uit tot symbool van alle gesneuvelde militairen. Engelsen dragen op bijeenkomsten rond Allerheiligen nog steeds een ‘red poppy’, een (kunst) klaproos in hun knoopsgat.

Bij dodenherdenkingen staat de klaproos ook voor troost.

De slaapbol, de bolpapaver, ofwel de Papaver somniferum is, net als andere klaprozen,  giftig. Groter, steviger en verwant aan de hiervoor besproken klaprozen. Uit deze papaver wordt maanzaad en opium gewonnen. Maanzaad wordt gebruikt in de bakkerij ('n maanzaad broodje). Maanzaad bevat sporen van actieve stoffen in opiaten. Uit de papaver wordt opium, morfine en heroïne gewonnen.
Deze papaver levert de geneeskunde belangrijke verdovende en pijnstillende middelen. Dat heroïne bij recreatief gebruik gevaarlijk en verslavend is, is 'een open deur'; ofwel, dat weet iedereen! Dit wetende kan je dat spul beter laten voor wat het is. 'Ausprobieren' is gewoon dom. 

‘Papaver’ is een oude Latijnse plantennaam. Afgeleid van het Latijnse pap(p)a, een kinderwoord voor voedsel (pap) en papa. ‘Somniferum’ betekent in-slaap-brengend of slaapverwekkend.

De korenbloem (Centaurea cyanus)

Mooie gratis foto van Pixabay. Korenbloem tussen klaprozen in bloemenwei.
HD; Hartelijk Dank!

 

Wat mag u weten van de korenbloem?

            Centaurea is een oude Griekse plantennaam. Cyanus staat voor donkerblauw.

• Het is een eenjarige plant uit de composietenfamilie.
• Een composiet heeft veel kleine bloempjes bijeen die op één bloem lijken. Welbeschouwd is een paardenbloem dan ook geen bloem, maar een verzameling van honderden bloempjes.
• Als composiet behoort de korenbloem tot de fraaiste bloemsoorten, gelijk het madeliefje, de Madelieffijnstraal en de Wilde cichorei.
• Hij wordt 30 tot 60 centimeter hoog.
• De korenbloem is geen vaste plant.
• Wel, zaait de korenbloem zichzelf gemakkelijk.
• De naam dankt de plant aan zijn groeiplaats; het korenveld.
• Groeit op lichte arme gronden rond weides en graanakkers.
• Door intensieve akkerbouw en schadelijke bestrijdingsmiddelen is hun aantal de laatste jaren flink afgenomen.
• Er bestaan ook gekweekte korenbloemen (cultivars) die geselecteerd zijn op mooie kleuren.
• De korenbloem is als inheems soort aantrekkelijker voor bestuivende insecten.
• In een ingezaaid bloemen korenveld kun je de volgende wilde bloemen tegenkomen: Kleine ratelaar, kamille, Rode klaver, Scherpe boterbloem. Zwart knoopkruid, dagkoekoeksbloem, Ruige leeuwentand, Geel walstro, heelblaadje, beemdkroon en Gewone rolklaver.

Een teek, twee teken, meer teken (Ixodidea)

Deze teek heeft zich al vastgebeten in de huid van een mens. Is deze teek besmet met de Borrellia-bacterie, dan kan het goed verkeerd gaan. Lees verder.
Duidelijk foto van IStock, Dank u zeer.

Het ontging mij even, maar plotseling was gids Gijs het fenomeen ‘teek’ uit de doeken aan het doen. Een serieus onderwerp. En dat is het ook. Verslaglegger voegt ook nog iets toe. Wat is nuttig voor ons om te weten over dé teek?

• Het is een klein beestje van 1 tot 3 mm dat lijkt op een plat spinnetje.
• Teken bevinden zich vaak in bos, struikgewas, parken, particuliere tuinen en hoog gras. Niet alleen op het platte land maar ook in de stad. Opletten dus! U bepaalt zelf waar u naar toe gaat!
• Wereldwijd komen zo’n 1000 soorten teken voor; in Nederland 15. Nog wel!
• Teken bevinden zich óp de grond of dicht bij de grond, mag ik ergens lezen. Maar volgens verslaglegger ook in laag struikgewas. Wat is ‘dicht bij’ de grond? Denk hierbij aan honden die struinen in struikgewas en bosschages.
• Iemand vertelt mij dat teken in struiken zich laten vallen als een warm persoon of dier onder de struiken doorloopt. 
• Van maart tot november zijn teken actief.
• Als ze actief zijn bijten teken zich vast in de huid van mensen en dieren om bij hun bloed te komen. Eén enkele tekenbeet is voldoende.
• Ze bijten zich vast op hun gastheer om zich vol te zuigen met bloed. Kunnen daar wel een week mee bezig zijn. Na die week is het platte beestje een rond volgezogen tonnetje geworden.
• Zij zoeken bij de gastheer of gastvrouw warme plekjes op; achter de oren, in knieholtes, in de bilnaad en tussen de borsten. 
• Controle van het lichaam is nodig wanneer u uitbundig op de eerder genoemde plaatsen bent geweest.
• Een aangetroffen teek dient in een keer met een tekentangetje met kop en al uit de huid te worden getrokken. Gaat niet zo gemakkelijk.
• Daarna de plek in de gaten houden en bij het verschijnen van een rode ring de huisarts raadplegen. Die heeft het al zo druk.
• Een tekenbeet kán, is lang niet zeker, de bacterie ‘Borrellia’ doorgeven aan mens en dier. De teek is dan besmet. De ziekte van Lyme kan het gevolg zijn. De ziekte is wel te behandelen . . . als je er op tijd bij bent.
• Ben je besmet dan kan de infectie de hersenen en het ruggenmerg aantasten.
• Nu even sterk zijn. Zo’n infectie kan ernstige gevolgen hebben zoals invaliditeit voor het leven, verlamming en ja zelfs de dood tot gevolg. Hu!
• Om wat rustiger te eindigen: Een teek in een woning is geen lang leven beschoren. Te droog daar. Beweert iemand. 
• Teken in kleding kunnen in de wasmachine 60 graden overleven. Daarom, om zeker te zijn, de kleding na het wassen nog even flink in de wasdroger.
• Het nut van een teek? Teken dienen als voedselbron voor vogels en andere bosbewoners. Ook regelen teken dierenpopulaties omdat teken virussen en bacteriën met zich meedragen.
• Nieuwe teken en tekenziektes dienen zich hier aan. Verslaglegger hoopt met vorenstaande opsommingen uw interesse voor dit onderwerp te hebben versterkt.

Draaiing in boomstam (een torsie)

 

Verder wandelend wees de gids ons op een draaiing in de stam van een kastanjeboom. Gijs vertelt en verslaglegger vindt ook nog wat op internet. Met dank aan www.bomen.org

Er zijn meerdere oorzaken te noemen waarom stammen van bomen getordeerd zijn.

1. Wie zoal heeft elke boom van nature een draaiing, danwel een torsie, in de stam. De ene boom heeft meer torsie dan de andere boom; zichtbaar, minder zichtbaar of niet zichtbaar.
2. Een boom kan op een geëxponeerde (moeilijke of gevaarlijke) plaats staan waar veel wind uit verschillende hoeken waait. Zeg maar, op 'n tochtig plekje. De stam gaat dan zo draaien dat de kracht van de wind beter wordt afgebogen. De boom krijgt dan niet de volle kracht van alle kanten te verwerken. Een soort van zelfverdediging van de boom. Dit gebeurt wel bij grotere bomen naast hoge oude gebouwen (bv. kerken).
3. Bomen kunnen ook op een energiebaan van het aardmagnetisch veld staan. De belangrijkste banen zijn die van noord naar zuid over de polen van de aarde lopen en, loodrecht daarop, van west naar oost. Het zogenaamde Groot Orthogonaal Net (GON).
   Omdat bomen zich niet kunnen verplaatsen, ondergaan ze continue deze energie. Die bomen gaan dan torderen om deze energie zodanig te geleiden dat ze er geen last van hebben. De draaiingen in de boomstammen lopen van linksonder naar rechtsboven of van linksboven naar rechtsonder. Dit komt omdat bepaalde bomen Lunarbomen (bv. beuk en taxus) of Solarbomen (bv. appelbomen) zijn. Dit is voor elke boom afzonderlijk bepaald.

Lunarbomen voeren langs hun stam, van linksonder naar rechts boven, energie af vanuit de aarde naar boven de lucht in; Solarbomen daarentegen, van linksboven naar rechtsonder, vanuit de lucht naar beneden de aarde in.

Een getordeerde stam van een boom.
Van linksonder naar rechtsboven.
Een Lunarboom!

Slot

Er kwamen nog meer onderwerpen ter sprake; de rododendrons uit 1850, aangekocht landgoed, de wilde plant heermoes en de vistrap. Het leek even genoeg voor vandaag. Bewondering heb ik voor hen die dit artikel van A tot Z lezen. Bewondering heb ik ook voor hen die denken ‘het mag wel wat minder’! Maar toch? Naar drie foto’s moet u toch nog even kijken. Het betreft de twee tulpenbomen in de schapenwei nabij huize Zegenwerp; de bloeiende oude en de jonge boom.

 De oude en de jonge tulpenboom nabij Huize Zegenwerp. De Liriondendron tulipifera dat staat voor Leliënboom en tulpachtig. Na een flinke storm, al wat jaren geleden, was de boom flink gehavend. Ja, men vreesde voor zijn leven. Het is hem nog aan te zien. Wonderbaarlijk kwam hij, na een flinke snoeibeurt, er weer bovenop. ‘Wel gebogen maar niet gebroken’.
Foto Nori Verhagen

De bloem van de tulpenboom. Lelie of tulpachtig. Nog net in de maand juni gefotografeerd door Nori.

Ook het blad ziet uit als een tulpvorm. Hier meerdere bloemen te zien. Foto gemaakt door gids Nori Verhagen.

Toch nog weer even melden: Toen ik geboren werd wist ik niets. Nu weet ik iets meer. Maar zeker voor dit verslag heb ik een beroep moeten doen op mijn natuurboeken, mijn verzamelde krantenknipsels, mijn eerdere verslagen en internet. Kortom, niets is van mijzelf, alles heb ik van anderen; gehoord, gezien of gelezen. Tot woensdag 12 juli aanstaande. 

Sint-Odiliënberg, 24 juni 2023
P.A. (Piet) Brugman
[email protected]
https//brugmanpraat.typepad.com 

 

372. Seniorenwandeling Natuurgroep Gestel op 10 mei 2023

Inleiding

Woensdag 10 mei was het weer zover; de maandelijkse Seniorenwandeling in Sint-Michielsgestel. In de maand april en tot de 10^e mei was er veel regen gevallen. Prima hoor! Ook deze dag zag het er weer triest uit. Toch meldden zich 37 deelnemers bij het verzamelpunt. Tijdens de wandeling van 10 tot 11.30 uur was het droog. De rest van de dag regende het. Ook prima! Gestart werd er vanaf het Buitenverblijf van het Brabants Landschap, Haanwijk 4A in Sint-Michielsgestel.
Er werden drie groepen geformeerd. Verslaglegger liep mee met de groep van gids Nori Verhagen. De wandeling ging richting Kasteel Haanwijk, vervolgens naar de brug over De Dommel met zicht op Halder, gedeeltelijk langs de Dommel en vervolgens weer richting het Buitenverblijf voor de koffie. Een werkelijk prachtige wandeling.

 Brug over de Dommel met zicht op Halder (Foto Piet Brugman)

Onderweg kwamen de volgende onderwerpen aan de orde:

De IJsheiligen van 11 tot 15 mei 2023

De naam IJsheiligen komt van een aantal katholieke heiligen van wie de naamdagen in deze periode vallen; te weten en achtereenvolgens: Mamertus, Pancratius, Servatius van Maastricht en Bonefatius van Tarsus. U kent ze misschien beter dan verslaglegger. 
In de volksweerkunde betekenen de IJsheiligen ‘het einde van de kans op schadelijke nachtvorst’. Kortom: De kans op nachtvorst is ná de IJsheiligen bijzonder klein, alhoewel het in de zomer, theoretisch, nog kan vriezen.
Daarom: Plant je (zelf gezaaide) vorstgevoelige planten, of breng je vorstgevoelige planten naar buiten, ná de IJsheiligen. Zelden komt er na de 15^e mei nog nachtvorst voor. Het heeft ondermeer te maken met de kracht van de zon. Maar garantie tot aan het tuinhekje. En wat gebeurt er? Van 17 op 18 mei zouden er toch een paar plekken in Nederland zijn geweest waar nachtvorst zou zijn gemeten. Zo zie je maar.

Kasteel of Huize Haanwijk

Wij kwamen er langs. Er werd gewerkt aan de ring- of omsluitingsmuur van het kasteel; gerestaureerd of opnieuw opgebouwd met oude gebruikte bakstenen. Misschien wel met veldbrand. Dat zijn bakstenen die gebakken zijn in een veldbrandoven zonder muren. Zo’n ringmuur werd vroeger gebouwd om een beschermde ruimte te creëren voor het dagelijks leven in het kasteel.
Vanaf 2018 werd het hoofdgebouw gerestaureerd, daarna volgden enkele bijgebouwen;  vroegere dienstgebouwen. Dit jaar worden de percelen Haanwijk 1a, 2, 3 en 3a opgeknapt. Ik begrijp dat het immense werk dit jaar wordt afgerond. De Stichting Brabants Landschap is eigenaar van Kasteel Haanwijk.

Landhuis Haanwijk

 

Het Stronteiland

Net voorbij Huize Haanwijk, bij het museum Romeins Halder, ligt een betrekkelijk klein eiland dat Stronteiland (Nou ja! kan het even?) wordt genoemd. Dit eiland werd en wordt ook wel de Beer of Poepdoos genoemd. In het verleden werd er op dit eiland geen stadsbier maar stadsbeer gelost. Wij kwamen er langs en Nori vertelt.
Om gelijk maar duidelijk te zijn, ‘beer’ staat ondermeer voor modder en poep; ‘stadsbeer’ voor poep uit de stad; in dit geval Den Bosch. Denk aan het woord ‘beerput’. Even wat uitleg:

In vroeger eeuwen was er sprake van serieuze scheepvaart, niet alleen op de Dommel maar ook via allerlei aangesloten waterlopen als de Dungense- en Pettelaarse vaartgraaf. Ook op belangrijke verbindingen tussen Den Bosch en Dungen en tussen Den Bosch en Haanwijk/Herlaer.
Miljoenen tonnen zand werden toen vanuit de omgeving Haanwijk en Herlaer naar Den Bosch verscheept om de binnenstad op te hogen. Dat gebeurde met platte schuiten die ‘pleiten’ werden genoemd. Op de terugweg naar de zandwinningsgebieden werd vaak stadsbeer mee terug genomen. Dat stadsbeer was de inhoud van privé beertonnen uit de binnenstad van Den Bosch om op het Stronteiland gelost te worden. Dat was weer handig om de arme grond, dat in de omgeving voldoende aanwezig was, te bemesten. Hoe het allemaal ‘administratief’ geregeld werd tussen het stadsbestuur, het vervoer met pleiten en de beerafzet op het eiland is mij nog even niet bekend.
In mijn jonge jaren gebeurde hetzelfde in het klein. Mijn opa maakte elk jaar, direct na de winter, de beerput die achter mijn geboortehuis lag, leeg. Met een schepemmer aan een dikkere steel werd met een hoge kruiwagen de gehele inhoud van de beerput over de groentetuin verspreid. Over de rabarberstruiken die nog moesten uitlopen, onder de bessenstruiken en over meerdere punten in de tuin. Ongeveer een week later werd de uitgereden inhoud van de beerput ondergespit. Het groeide daar later als een tierelier. Maar de beer was toen wel van betere kwaliteit dan de hedendaagse poep. Trouwens, beerputten zijn er ongeveer niet meer; nog wel vee-gierkelders.
Overigens kan ik nog berichten dat er een boek, in twee delen, over de Dommel wordt uitgegeven, waarin dit onderwerp ook wordt beschreven. Ook heeft iemand wetenschappelijk onderzoek gedaan naar alles wat met menselijke fecaliën te maken heeft. Niets menselijks is mij vreemd. Maar daarover verschijnt, of is er al, een boek: De stad, haar afval en de beerput. Met dank aan Nori die mij wat informatie daarover toestuurde.

10 mei 2023; Platanen en groene bermen in Haanwijk. (Foto Piet Brugman)

Valse salie
Al vrijsnel zagen wij op de route een plakkaat netelachtige plant staan. Nog niet bloeiend. Wat jaren terug zou een Flora geraadpleegd worden, maar nu liet de voorzitter van de vereniging, die toevallig mee liep, het licht van haar Phone met behulp van Google over het plakkaat schijnen. En zowaar. Valse salie was het antwoord. Wat is nuttig om te weten over de Valse salie?

• Het is een bossige overblijvende groene plant uit de lipbloemfamilie. Precies wat wij zagen.
• Het is een plant die van licht houdt, maar niet te veel.
• Daarom vind je hem in lichte bossen, bosranden, bosschages en op kapvlakten.
• Valse salie heeft ondergrondse uitlopers die in feite tot de moederplant behoren. Dat zijn dan echte klonen; ofwel genetische kopieën.
• De bloeiende plant wordt graag bezocht door wilde bijen, met name hommels.
• Valse salie is de waardplant voor de bosparelmoervlinder. Deze vlinder heeft de Valse salie nodig om zich te vermeerderen.
• Valse salie kan vaak twee winters blijven staan. De Valse is daarom een zogenaamde ‘overstaander’.
• Valse salie? Dan mag je denken dat er ook Echte salie bestaat. Dat is juist; Echte salie bestaat ook.
• Verslaglegger weet nog even niet of een iPhone of smartphone het verschil onderscheidt in nog niet bloeiende planten die op elkaar lijken.

Gewone Salomonszegel

Wij kwamen erbij uit. Meerdere keren zagen wij hem.
Wat mag u weten van Salomonszegel?

• De Salomonszegel is een ‘geofyt’, d.w.z. een plant die overwintert in de aarde, in de grond of onder de grond.
• Er zijn vier soorten salomonszegels; de Gewone-, de Krans-, de Welriekende- en de Tuinsalomonszegel.
• Salomonszegels zijn meerjarige planten met een vlezige wortelstok en hangende bloemen.
• De naam heeft alleen iets indirect te maken met koning Salomo uit de Bijbel door de littekens die afgestorven bloemstengels uit vorige jaren op de wortelstok achterlaten.
• Bloeit in mei/juni, de bloemen hebben een klokvorm naar één kant, de bloemen zijn wit met groene top.
• Is ook een stinzenplant gelijk de Bosanemoon, Sneeuwklokje, Speenkruid, Daslook en Robertskruid. Om er een paar te noemen.

Een segrijnslak?

Foto welwillend afgestaan door gids Nori

Nori vertelt en verslaglegger vindt ook nog wat op internet. De segrijnslak is een op het land levende ‘longslak’; een ongewerveld dier. Als deze slak inderdaad de segrijnslak is, er is enige twijfel, dan wordt hij wel kleine wijngaardslak genoemd ter onderscheiding van de grote wijngaardslak. De (kleine) segrijnslak is beweeglijker dan de grote wijngaardslak. De totale lengte tijdens het kruipen is maximaal 6 centimeter. Zes centimeter? Dat is best klein!
Bij te lang droog en warm weer gaat deze segrijnslak in een ‘zomerslaap’. Als de temperatuur daalt en de vochtigheid stijgt wordt hij weer actief en ontstaat er een groeispurt om de verloren achterstand weer in te lopen. De segrijnslak is een nachtdier. Overdag blijft hij uit direct zonlicht en extreme hitte.

De meidoorn

 Meidoorn in volle bloei samen met op de voorgrond boterbloemen. Foto Piet Brugman

Wie kent hem niet? De meidoorn groeit als een grotere struik of kleine meerstammige boom.
De woorden doorns en stekels vielen. Is het nuttig om het verschil tussen deze twee te weten? Je moet het allemaal maar opslaan op je ‘vaste schijf'’. Toch maar proberen.
Stekels breek je, linksom of rechtsom, met kleine moeite af van een tak. Stekels zitten als het ware óp de tak. Rozen hebben stekels en geen doorns. Dat zou je niet denken.
Doornen of doorns komen úit de tak en zal je, indien nodig, met een scherp oculeermesje moeten afsnijden. Meidoorns hebben doornen. Dat lijkt logisch.

De Dommel en de Essche Stroom

Wandelend langs de Dommel (Foto Piet Brugman)

Lopend langs de Dommel zagen wij aan de overkant de beek Essche Stroom de Dommel instromen. De Essche Stroom is ontstaan uit een samenkomen van de Achterste Stroom en de Voorste Stroom bij Oisterwijk. Wat verderop sloegen wij rechtsaf en wandelden wij richting het Buitenverblijf van het Brabants Landschap. ’n Bekertje koffie met een koekje, nog wat kletsen en weer naar huis. We kunnen er weer tegen voor een maand.

De Aziatische hoornaar

Nog net voor ik dit verslag naar de Natuurgroep stuur, precies 10 dagen ná de wandeling, lees ik een krantenbericht dat mij en u misschien ook niet vrolijk maken. Het heeft dus niets met de wandeling te maken, maar past wel bij onze natuur attitude.

De Aziatische hoornaar wordt een steeds grotere bedreiging voor bijenvolken in ons land. Vorig jaar, 2022, werden er in ons land 22 koninginnen gevonden. Dit jaar zijn het er nu al meer dan 100. En het is pas begin mei.
De Aziatische hoornaar is een invasieve exoot. Van oorsprong komt hij hier niet voor, maar vormt nu wel een grote bedreiging voor allerlei insecten.
Die Aziatische hoornaar vormt een bedreiging voor de biodiversiteit in het ecosysteem. ‘Biodiversiteit’ staat voor ‘soortenrijkdom’ en ‘ecosysteem’ voor de onderlinge verbanden tussen planten en dieren in hun natuurlijke omgeving. Dit even tussendoor als korte herhaling.

Deze flinke wesp gaat werkelijk wreed te werk om zijn prooi te bemachtigen vertelt het krantenartikel. De hoornaars weten de bijenkasten feilloos te vinden. Ze vangen binnen twee tot drie seconden een bij. Ze bijten de kop, de vleugels, de poten en het achterlijf af en vliegen daarna met de romp terug naar het nest als voedsel voor de larven. Hu!

Uitroeien lijkt onmogelijk en daarom wil men de schade zoveel mogelijk beperken. Mensen die denken dat ze een nest hebben van de Aziatische hoornaar kunnen dat melden via de website waarnemingen.nl Binnen enkele dagen worden ze dan geholpen.

Graag had ik een duidelijke foto van deze invasieve exoot bij dit stukje geplaatst. Op internet zijn goede foto’s van de hoornaar te vinden. Ook gratis foto’s. Het is mij, veteraan-digibeet, niet gelukt zo’n gratis foto van internet te lenen, laat staan andere hoornaar foto’s. Jammer, ik had hem graag laten zien. Wie kan mij helpen aan een eerlijke foto?
Woensdag 14 juni zien wij elkaar weer.

Sint-Michielsgestel, 20 mei 2023
Piet Brugman
[email protected]

 

 

 
 

371. Vrijspraak!

 

Lijkt een mooie uitspraak, maar is toch ongunstig.

Het moet zo’n 3½ jaar geleden zijn dat een zekere Richard * door meerdere bewapende mensen, vermoedelijk de Rijksrecherche, werd aangehouden; gearresteerd ofwel van zijn vrijheid benomen (niet ‘beroofd’). Rijksrecherche klinkt voor mij ongeveer als de Sicherheitspolizei, maar het zijn gewoon politiemensen die ingedeeld zijn bij de Rijksrecherche.

Richard, * om privacy redenen noem ik niet zijn achternaam, was toen wethouder in Den Haag. Een niet mis te verstane functie. Een andere ex-wethouder, Rachid, werd ook gelijktijdig aangehouden. Een wethouder, en zeker een Haagse wethouder, arresteer je niet zomaar. Dan is er echt wel iets aan de hand. Wie zoal moet een aanhouding voldoen aan het criterium ‘verdachte’. Alleen al over het fenomeen ‘verdachte’ zijn door deskundigen in het verleden al heel wat artikelen geschreven. Zeker is dat je niet iemand zonder reden kan arresteren. Nog meer zeker is dat er ‘feiten en omstandigheden’ genoemd moeten kunnen worden alvorens iemands vrijheid kan worden ontnomen.

Ik moet er van uitgaan dat dat ook gebeurd is. Richard en Rachid werden verdacht lid te zijn van een criminele organisatie, ambtelijk omkoping, schending van hun ambtsgeheimen, mensensmokkel en het tewerk stellen van een illegale vreemdeling. Dat is toch echt niet niks. Wat zeg ik? Het zijn flinke misdrijven. Als je al die misdrijven hebt gepleegd én bewezen dan kun je rekenen op meerdere jaren gevangenisstraf. Misschien wel de doodstraf als die nog zou bestaan.
Het is niet een hoofdagent die de beslissing neemt deze wethouders te arresteren. Dat geldt, even tussendoor, ook voor het arresteren van advocaten. Het ligt in beide gevallen gevoelig en er mogen geen fouten worden gemaakt.

Minimaal zijn het officieren van justitie en/of rechtercommissarissen die de beslissing nemen. Te denken valt aan onderzoek in ’n woning of lokaal. U moet ervan uitgaan dat zij echt wel weten wat de genoemde misdrijven inhouden.

Steller van deze column weet dat het plegen van genoemde misdrijven eenvoudiger is dan het bewijzen er van. Omkoping of corruptie? Ga er maar aanstaan. Maar dat weten de deskundigen ook. Opletten dus bij arrestatie van wethouders of advocaten. Je moet bijna bij de arrestatie al weten dat het strafproces succesvol gaat verlopen voor het Openbaar Ministerie (O.M.). Het Openbaar Ministerie is belast met het opsporen en vervolgen (aanbrengen bij de rechter) van strafbare feiten; overtredingen en misdrijven.

Na de arrestatie en de eerste verhoren volgt het onderzoek. Dat duurde 3½ jaar. Dat is niet ongewoon, maar zouden we wel ongewoon moeten vinden. Wat kun je allemaal doen in 3½ jaar? Ongelofelijk veel. En toch was het zo!

Dat je verdachten 3½ jaar in het ongewis laat is jammer. Zegt Richard. ‘Had je maar moeten zorgen dat je geen verdachte werd’ zegt de buitenstaander dan.

Aan het eind van het langdurige onderzoek volgt de rechtszaak bij de rechtbank in Rotterdam. Er moet dan, lijkt mij, toch wel iets gebeurd zijn. Of is er iemand die denkt de Richard niets verkeerds heeft begaan? Kom nou zeg. Richard lijkt mij het type van ‘Ik doe wat voor jou en jij doet wat voor mij’. Als dat plaats vindt gaat het van kwaad tot erger.

Om een lang verhaal kort te houden volgt op vrijdag 21 april 2023 de uitspraak. De officieren van justitie hadden eerder 22 maanden gevangenisstraf tegen Richard geëist. Wat is de uitspraak? Iedereen is volledig vrijgesproken van alle beschuldigingen. Mijn God, hoe is dat mogelijk? Dat zou na 3½ jaar onderzoek toch niet moeten kunnen. En toch was het zo. Weggegooid geld? Daar lijkt het voorlopig op. Een paar tientjes? Ik denk van een paar miljoentjes.

En toen was het feest. Richard omhelsde zijn advocaat en andere aanhangers. Hij sprong een gat in de lucht, zijn  handen tot aan het plafond, de champagne werd opgevoerd en er werd gedronken op de vrijspraak. Wie weet hoeveel feesten er dat weekend nog zijn gevierd. Want er waren nóg zeven verdachten. Allemaal vrijgesproken!  

Het Openbaar Ministerie, zeg maar de twee desbetreffende officieren van justitie, inclusief de Rijksrecherche, hebben dus geen kans gezien de rechter(s) het bewijs te leveren om de verdachten te veroordelen. Daarom vrijspraak. Vrijspraak in een strafproces? Ik krijg de indruk dat Richard en zijn medeverdachten niet weten wat vrijspraak is. Anders zou je geen champagne drinken en een grote feesttaart aansnijden. Want het is geen einduitspraak. Vrijspraak zouden ze niet moeten pikken. Zeker als ze niets verkeerds hebben gedaan. Want vrijspraak is geen gunstige uitspraak. Want? Wat is vrijspraak eigenlijk? Ik geef een soort van definitie:

Vrijspraak volgt als de rechtbank (de rechters) de overtuiging heeft dat niet of onvoldoende bewezen is dat de verdachten de ten laste gelegde misdrijven hebben gepleegd.

 De rechter had ook met eigen woorden kunnen zeggen: ‘U allen bent 3½ jaar aangemerkt als verdachten. Daar is zeker een reden voor geweest. Het is ook zeker dat er door u allen wel iets is gepleegd. Maar ik, als rechter, vind dat door het Openbaar Ministerie onvoldoende is bewezen dat u de ten laste gelegde misdrijven hebt begaan’.

Hoe nu verder? Richard en de andere verdachten zijn vanaf de uitspraak geen verdachten meer. Wel hebben zij 3½ jaar als verdachten rond gelopen en dat blijft. Tot aan hunne dood. Dat moeten zij niet pikken. Als je echt niets gedaan hebt moet je streven naar volledige rehabilitatie. Een gunstiger uitslag in een strafproces is ‘ontslag van rechtsvervolging’. Die uitslag volgt als een verdachte zich bijvoorbeeld heeft verdedigd of geestelijk niet goed in zijn hoofd is. Er zou dus een ontslag van rechtsvervolging moeten volgen. Ik meen dat dat kan. Maar dan moet Richard en zijn mede verdachten wel hoger beroep instellen. Doen zij dat niet dan bekennen zij eigenlijk schuld. Zo van: Vrijspraak is altijd beter dan een veroordeling en de bak in. Daarom: Denken dat je bij vrijspraak niets misdaan heeft is zeker niet waar. Daarom is vrijspraak ongunstig voor verdachten. Maar ook voor het Openbaar Ministerie.

Het O.M. is in feite afgegaan als een gieter. 3½ Jaar werken om een zaak rond te krijgen zonder resultaat is wel pijnlijk. Is hoger beroep door het O.M. min of meer verplicht? Ja natuurlijk. Die vrijspraak door de rechtbank, na zoveel werk, accepteer je toch niet? Zowel de verdachten als het O.M. kunnen in hoger beroep. En dat zou best eens kunnen gebeuren. Het O.M. wil gelijk hebben en Richard en zijn medeverdachten moeten niet willen dat zij 3½ jaar als verdachten hebben rondgelopen. Dat blijft hen achtervolgen, want? Vrijspraak betekent niet: jullie zijn onschuldig. Forget it!

Het is zeer waarschijnlijk dat het O.M. in hoger beroep gaat. Richard en zijn volgelingen niet, omdat zij denken dat vrijspraak ‘niet schuldig’ betekent. En ik denk ook nog dat Richard te vroeg gejuicht heeft. Mocht hoger beroep volgen en het gerechtshof ook vrijspraak vonnissen, dan kunnen Richard en de zijnen hun verdere leven rondlopen met het feit dat zij 3½ jaar verdacht zijn geweest van een stel misdrijven. Dat blijft hen dan achtervolgen.

 Niet geheel onmogelijk is dat er toch op bepaalde punten veroordeling gaat volgen. En dan heeft Richard en de zijnen te vroeg gejuicht, champagne gedronken en een grote taart aangesneden. Wij blijven het volgen.

’s-Hertogenbosch, 24 april 2023
Piet Brugman

 

370. Seniorenwandeling Natuurgroep Gestel op 12 april 2023

 

Inleiding:

Dit keer was de Herenboerderij Wilhelminapark (Boxtel) als startpunt van de wandeling aangegeven. Verzamelpunt was de carpoolplaats aan de A2/Gestelseweg.  Op het Landgoed Wilhelminapark van de Marggraff Stichting probeert een consumenten-coöperatie grip te krijgen op haar eigen voedsel. Door samen duurzaam voedsel te produceren nemen deze ‘herenboeren’ de regie over hun eten in eigen hand. Vanuit dit kleinschalig gemengd bedrijf, 20 hectare, ging de wandeling door het overige gedeelte van het landgoed. Het Landgoed zelf is alleen toegankelijk voor natuurbelangstelling en natuuronderzoek.

52 Deelnemers kwamen op deze interessante wandeling af. Op Buienradar zag het er slecht uit. Een flinke regenbui trok over het gebied van west naar oost. Maar de oplettende waarnemer prikte er doorheen. Om precies 10 uur was het droog. Ook deze keer ging op “Waar meerdere mensen omwille van de natuur serieus samenkomen zal ik, Natuur, u op de bospaden begeleiden”. Er werden drie groepen geformeerd. Verslaglegger liep mee met de groep gids Michel (van de Langenberg).

Het Landgoed:
Ten noorden van Boxtel bevindt zich het Landgoed Wilhelminapark. Het is een landgoed van 110 hectaren ontstaan in de 18^e eeuw. Met een geschiedenis. Eigenaar is thans de Marggraff Stichting. In 1878 kwam het landgoed in het bezit van de familie Marggraff, een juristenfamilie uit Vught. Als eerdere eigenaren van dit gebied lezen we de namen Beresteijn en Van Lanschot. Het landgoed is vernoemd naar de echtgenote van Johan Lodewijk Marggraff, Wilhelmina. Johan Lodewijk (*1878 † 1954) was de opa van de beter bekende Ewald Marggraff (*1923 † 2003).

Deze Willem Frederik Ewald, zeg maar Ewald, was jurist en een Nederlandse en Monegaskische miljonair en grootgrondbezitter. Ewald nam in zijn procedeerperiode de Monegaskische (Monaco) nationaliteit aan. U, geachte lezer, snapt wel waarom.  
Hij stond bekend als excentriek (anders dan anderen) en had een moeizame relatie met de overheid. Netjes uitgedrukt. Iets duidelijker: een dwarsligger. Hij had zo‘n hekel met het betalen van onroerend zaak belasting en dergelijken, dat hij zijn landgoed met vier boerderijen liet verwaarlozen om de taxatiewaarde (vermogen) omlaag te krijgen. Hij was een rupsje-nooit-genoeg?

Hij kwam om het leven in 2003 bij een brand die het Vughts Familielandlandgoed grotendeels verwoestte. Nog steeds circuleren geruchten om deze brand.
Ewald, die beweerde miljardair te zijn en ruim 500 percelen grond in zijn bezit had, erfde het gehele familiebezit na het overlijden van zijn vader. Zijn twee zussen kocht hij uit.
Naarmate Ewald ouder werd, werd hij ook wat sympathieker. Ja, de milieubeweging begon hem steeds meer te waarderen omdat de wildernis van zijn landgoederen grote natuurwaarden bezat en het ideaal van het ‘natuurlijk bos' vertegenwoordigde. Internet is in deze geduldig.

 

Wat kwamen we onderweg tegen?

Al direct na de start zagen wij langs een lang pad, zowel ter linker- als ter rechterzijde, klimop (Hedera helix) vanaf en uit de grond in de stammen van oude bomen tot in de toppen groeien. Het onderwerp klimop-in-bomen kwam eerder ter sprake. Ook nu weer. Daarom nog even een herhaling over dit onderwerp.   

Klimop in boomstam en hoger. Schadelijk voor de boom?

‘Klimop’ heet hij in gewoon Nederlands. Zijn ‘zondagse naam’ is Hedera (vastgrijpend – vasthechtend) helix (klimop). Wereldwijd zijn er wel 16 soorten Hedera. Edoch? Er is maar één Hedera helix. Zo is de Kaukasische klimop een ander soort klimop; Hedera colchica (uit Colchisch). Gelijk moet ik dan maar vermelden dat men in de tuincultuur erin geslaagd is tientallen cultivars (kunstmatig gekweekt) klimop te kweken.
Vooral voor in de privétuin heb je klimop in meerdere bladkleuren, groeisnelheden en bladvormen. Bijvoorbeeld de Ierse klimop; Hedera helix ‘Hibernica’. ‘Hibernica’, zou je kunnen zeggen, is een kind geboren uit de Hedera helix. Daarom drie namen. Nu weer terug naar onze klimop-in-bomen.

Klimop vanuit de grond recht omhoog de stam en de boom in. (Foto Piet Brugman)
 
Klimop is geen boom, geen struik, maar een klimmer, een liaan. Deze klimop groeit in de zon, in de schaduw, maar het liefst of liever in (half)schaduw. Onze zelfhechtende klimmer heeft niet echt steun nodig. Maar als er niets te klimmen is, blijft hij aan de grond. Daarom is deze klimop ook een goede bodembedekker. Aan de stengels van klimop groeien niet alleen bladeren maar ook kleine hechtwortels. Daarmee hecht de klimop zich vast aan en in de boomschors of aan een niet al te gladde muur. Recht omhoog; óp naar het licht! Niet links- of rechtsdraaiend om de stam van een boom, zoals andere lianen dat veelal doen. Tot wel 20 en meer meter hoog kan hij klimmen. Boven in de boom gekomen is er niets meer te klimmen en dan gaat de klimop daar bossig worden. Want hij groeit in de top nog even door. Dat gaat door tot een lengte van 40 meter. Dan stopt ie met groeien. Vertelt iemand mij. Misschien voelt u hem al aan. Harde wind of storm geselt soms zo’n bos klimop en, als het maar lang genoeg stormt, scheuren en breken de klimstengels en waait de bos klimop uit de top van de boom.
Deze klimop, die ook wel gewone- of groene klimop wordt genoemd, dit ter onderscheiding van de vele cultivars, is sterk, groeit prima, is winterhard en altijd groen van blad. De boom zelf heeft niet veel last van zijn metgezel. Dus wel enige last? Ja, dat kan. Wanneer de ‘bos’ in de top van de boom te zwaar wordt en er niet uitwaait, kan dat door het gewicht vervelend zijn voor takken van de boom. Daarnaast is het goed om te weten dat een volwassen klimop niet meer hecht, dus ook niet meer klimt. Ook hechten de bloeitakken van de klimop niet. Die ‘hangen’ als het ware in de klimop.
Nu even bij de les blijven. Hij, de klimop, parasiteert namelijk niet op de boom. Dit wil zeggen ‘niet op schadelijke wijze profiteert van de boom’. Klimop haalt met zijn eigen wortels water en voedsel uit de grond onderaan de stam en niet via de hecht- of luchtwortels, wat veel gedacht wordt.
Wanneer je klimop weelderig in bomen ziet groeien geeft dat een indicatie; zegt iets over een bepaalde eigenschap van de grond in dat gebied of omgeving. In dit geval een voedselrijke (mineralen) bodem. Klimop is dan een indicatorsoort. Veel paardenbloemen in een wei of grasland, geeft als indicatie aan dat er flink bemest is. Stikstofrijk en dus een negatieve indicatie. Daarentegen geven bepaalde soorten wilde planten op grondpercelen aan dat het perceel niet bemest is en in goede natuurconditie verkeert.  
Heeft klimop ook natuurwaarden? Klimop in bomen dient als schuil- en slaapplaats voor vogels en insecten, vooral in de winter. Want? Onze klimop blijft het hele jaar groen. Zowel bij de Hulst als bij de Klimop vallen wel bladeren af. Hoeveel blad valt er van groenblijvende bomen of struiken? Bladeren en naalden (is ook blad) wordt een keer in de zeven jaar ververst of vervangen. Heb ik eens gelezen. 

Blauwzwarte bessen in een klimop (Foto internet m.h.d.)

Klimop bloeit laat in het jaar, vanaf september tot december. In deze periode zijn de meeste planten al uitgebloeid. Daarmee is klimop één van de laatste planten die insecten van voedsel voorziet.

Zo is de nectar van klimop van levensbelang voor trekvlinders zoals bijvoorbeeld de Atalanta. Zij moeten hun buikje vol eten vooraleer ze hun tocht naar het warmere zuiden aanvangen. Maar ook heel wat wilde bijen, honingbijen, zweefvliegen, … komen smullen van de zoete nectar.

De Trosvlier

Michel wees ons verderop op een nog kale maar bloeiende struik. ‘Dat is de Trosvlier’ zei hij. Wij waren eigenlijk al verder gelopen toen ik besefte dat hier iets meer dan de ‘Gewone vlier’ in bloei stond. Want de Gewone vlier is in Nederland de meest bekende vlier. Op meer plaatsen heb ik die op het landgoed gezien. Wij, Hennie Pijnenburg en verslaglegger zijn toch even teruggelopen om een paar foto’s te maken van deze bloeiende Trosvlier. Ik heb daar achteraf geen spijt van, want ik ben tijdens de verdere wandeling op het landgoed geen tweede Trosvlier tegen gekomen.
 
De Trosvlier kende ik van naam, maar ik kan mij niet herinneren dat ik hem ooit heb gezien. Thuis kon ik deze vlier in geen enkel ‘gewoon’ bomenboek(je) vinden. Ik moest naar een boek van hogere ordening; te weten: Nederlandse Dendrologie, door Dr. B.K.Boom om meer van deze vlier aan de weet te komen. Daar stonden wel zo’n 30 vliersoorten in beschreven. Oók de Trosvlier.  

De Tros- of Bergvlier heeft de wetenschappelijke naam van Sambucus racemosa. ‘Sambucus’ staat voor ‘vlier’ en ‘racemosa’ voor ‘tot trossen verenigd’.
De Trosvlier staat genoemd in de Nederlandse Rode lijst van planten. Hij wordt daarin wel als ‘algemeen voorkomend’ aangegeven. Het betekent dat de Trosvlier een bedreigd soort is. Daarom, min-of-meer zeldzaam. Voor de liefhebbers wat meer gegevens:

Trosvlier in bloei in Landgoed Wilhelminapark. (Foto Hennie Pijnenburg)

De Trosvlier komt pas vanaf 1950 in het oosten en zuiden van ons land spaarzaam voor. De vlier is een brede kaalachtige struik of heester en vertakt zich daarom direct boven de grond, of al in de grond, in een aantal takken. De Trosvlier wordt 4 tot 6 meter hoog en lijkt op bepaalde punten op de Gewone vlier.
De grijze takken van de Trosvlier zijn gevuld met bruine merg. De struik bloeit in mei-april met geelachtige witte kleine bloemen in ei- of kegelvormige pluimen.   
De kleur van de trosvormige giftige bessen van deze vlier zijn meestal (koraal)rood en heel zeker niet zwartpaars zoals bij de Gewone vlier. De bessen van de Gewone vlier zijn ietwat giftig. Daarom die bessen niet rauw eten. Met het koken van deze bessen verdwijnt dit gif.

Een boompuist

Michel, paddenstoelenkenner bij uitstek, geeft uitleg en verslaglegger vindt ook nog iets. Maar eerlijk is braaf; van de boompuist had ik nog nooit gehoord. Opletten dan.
De boompuist, zoals wij die zagen, was het eindstadium van een slijmzwam. Zeg maar de puist was terminaal. Slijmzwammen (verplaatsen zich kruipend of zwemmend) zijn geen plant en geen dier en hebben niets met zwammen gemeen. ‘Het is een soort van schimmel’, lees ik ergens; letterlijk.

Een Boompuist (Foto Piet Brugman)

Paddenstoelenkenners hebben wel belangstelling voor de boompuist. Dus toch? De boompuist ziet voor de leek inderdaad uit als een paddenstoel en dat schijnt voorheen(vroeger) ook zo te zijn geweest. De boompuist is tegenwoordig ondergebracht bij een bepaald soort schimmel.
Eerst is een boompuist zacht en wit, daarna krijgt het een aluminiumkleurig vel en verandert de inhoud in roodbruine sporen. De rijpe sporen komen vrij als het vel openbarst en kiemen (uitlopen) bij een bepaalde vochtigheids- en zuurgraad.
Slijmzwammen, dus ook de boompuist die wij zagen, groeien op overeindstaand en liggend vermolmd hout en op andere dode plantendelen. Precies wat wij zagen in deze niet onderhouden bospercelen. Ze groeien alleen of in kleine groepen het beste als het zacht- en nat weer is. Zo’n boompuist heeft onze wandel-natuurgroep bij mijn weten niet eerder gezien.

Amerikaanse eiken

Op de route die wij volgden zagen wij veel Amerikaanse eiken (Quercus rubra). Bijna net zo bekend als de voor ons bekende Zomereik (Quercus robur). Daarmee wil ik onze Wintereik (Quercus petraea) niets te kort doen.
In het wat verre verleden zijn die Amerikaanse eiken op dit landgoed als productiebos aangeplant. Op dit moment zien we oude eiken, omgevallen dode eiken en halfdode eiken, maar gelukkig ook nog intact zijnde eiken. Ónder de eiken veel onverteerd blad van deze eiken. Het onderhoud van de percelen is nul-komma-nul. Verslaglegger kreeg het gevoel of hij op een heel oud bomenkerkhof was aangekomen. Een onaangeroerd bomenkerkhof. En zo was het ook. Van de verschillende percelen met eiken, beuken en grove dennen, ging een ietwat triest gevoel uit. Met opzet worden hier de bomen en de natuur met rust gelaten. Al jaren. Er heerste een serene rust in spirituele zin. Wij mochten langs de verschillende percelen wandelen en als schoonheid aanschouwen.

Verslaglegger vond zo’n eikenbos echt uitzonderlijk, dat ik iets meer over de Amerikaanse eik wil vertellen. Even stilstaan bij de bijna altijd negatieve Amerikaanse eik. Oordeel zelf.

• In de Nederlandse bossen en op veel andere locaties werd de Amerikaanse eik vanaf 1825 ingevoerd en grootschalig aangeplant. België deed dat al in 1803. Deze eik komt uit het oosten van Noord-Amerika. Is dus een exoot. Ja, een invasieve exoot. Dat wil zeggen: een boom door de mens geïntroduceerd (ingevoerd) die de biodiversiteit verstoort. Zo zeg je dat. In ieder geval is de Amerikaanse eik bij veel mensen bekend, alleen al om zijn prachtige bladkleuren in het najaar.
• De Amerikaanse eik werd hier naar toe gehaald omdat deze eik geen of nagenoeg geen last zou hebben van schadelijke insecten. Eigenlijk was dat toen de belangrijkste reden. Maar dat gaat vandaag-de-dag al niet meer op. Het Amerikaanse rupsje ‘ooglampot’ kan aan deze eik flinke schade aanrichten. In Amerika doet hij dat al. Er is nog geen paniek, maar het rupsje komt er aan.
• Een andere reden om aan te planten was dat deze eik traag groeit maar sneller dan onze inlandse eik. Twee tot drie keer. Dus eerder kaprijp. Vooral in die tijd moest er aan hout worden verdiend. Liefst zo snel mogelijk.
• Het hout van de Amerikaanse eik is minder duurzaam dan het hout van onze Zomereik. Daarom wordt het hout binnenshuis gebruikt, ondermeer voor parketvloeren en meubels.
• Het nadeel van de Amerikaanse eik is dat de boom als boom een brede en dichte kroon heeft en door het wegnemen van daglicht in een bos andere boomsoorten ‘verdringt’ en ook nog geen of weinig ondergroei toelaat. Daar komt nog bij dat het blad van deze Amerikaan moeilijk verteert en de dikke strooisellaag er voor zorgt dat zaden van andere soorten moeilijker succesvol kunnen kiemen.
• Met zijn brede kroon, tot 35 meter hoog, staat hij andere bomen ‘in de weg’. Overheerst hij. De Amerikaanse eik bevat looizuur maar minder dan de Europese variant. Het looizuur zorgt ervoor dat het gevallen blad langzaam composteert. Eenmaal verteerd blijft looizuur achter in de onderlaag en dat bevordert de ondergroei tot een kruidlaag ook niet. Het lijkt ietwat op het beukenbosverhaal.
• Onze Zomereik kan oud worden, ja heel, oud. Amerikaanse eiken worden minder oud. Langs openbare wegen heeft deze eik het met zo’n 40 jaar wel gehad. Takken kunnen dan uit deze boom gaan vallen.
• Over deze eik en nog andere eiken, ik denk even aan de Winter- en de Moeraseik, is al veel geschreven. Er blijft nog een vraag over.
• Kan het blad van de Amerikaanse- en inlandse eik op de composthoop? Ja, dat kan. Maar het blad moet je eerst wel versnipperen. Het looizuur in het blad zou langzaam verdwijnen.
• Een composthoop is geen vuilnishoop. De composthoop moet af en toe worden omgezet en ‘bijvoeren’ met bloedmeel, beendermeel of kalk levert een positieve bijdrage aan composthoop. Maar? Misschien is nog beter: mulchen.
• Mulchen is een kringlooptechniek. Het is het toedekken van tuingrond met een laag tuinresten. Zo nodig tussen de gewassen. Dit mulchen doe je door gras, houtsnippers, gevallen blad, kort geknipte niet te dikke takken, smeerwortel etcaetera etcaetera  te mengen en dan pas te verspreiden. Versnipperd eikenblad blijft gemulchd langer goed. Dit vanwege dat looizuur. In de natuur heeft alles z’n functie. Sprak de bioloog. Oók looizuur. Zo zie je maar!

Kwelwater en de waterviolier

Wij zagen veel water in bestaande rabatten en gegraven greppels. Soms licht stromend water. Tip van de gids: Zie je de waterviolier (een wit bloempje), in stilstaand of licht stromend water dan is het kwelwater.
Kwel is grondwater dat onder druk vanuit de bodem aan de oppervlakte komt. Kwel is een ondergrondse waterstroom. Waarvan akte!

Mannagras

Mannagras in een diepe afwateringsgreppel. (Foto Hennie Pijnenburg)

In het water van de al eerder genoemde rabatten en greppels zagen wij op meerdere plaatsen een soort van gras drijven. ‘Dat is mannagras’ zei Michel. Hij vertelt en verslaglegger vindt ook nog wat.
Mannagras is een overblijvende plant die behoort tot de grassenfamilie en waarvan de zoetsmakende vruchten al sinds het stenen tijdperk werden gegeten. Wordt nu nog wel als veevoer gebruikt.

Je kunt het tegenkomen in de waterkantbegroeiing, op bodems van drooggevallen grond, op natte plekken in weilanden en loofbossen.
In Nederland werd mannagras vroeger als een wilde graansoort verbouwd, maar het oogsten kostte veel tijd. Misschien nog in België, maar hier hebben wij daar geen tijd voor. Daarom finito! Mannagras wordt, voor zover mij bekend, nog geoogst als ruw- en krachtvoer.’ Mocht ik liegen, dan lieg ik in commissie’.

Het woord ‘manna’ kan slaan op het hemelse voedsel van de Israëlieten in de woestijn en/of op de zoetachtige smaak van de vruchten van het manna.

Het Krentenboompje

Wij zagen meerdere Krentenboompjes op het landgoed. Het krentenboompje Amelanchier lamarckii is door een liefhebber eens hier naar toe gehaald vanuit Noord-Amerika. Dit boompje wordt ook wel Drents krentenboompje genoemd. Maar is de Amelanchier laevis. Dus net iets anders. Die naam, Drents boompje, heeft het te danken aan de aangeplante krentenbossen in Dwingeloo. Het krentenboompje is, ook al is hij Drents, een exoot maar past prima in ons klimaat en daarom hier geaccepteerd. In bosgebieden komt hij als onderbegroeiing verwilderd voor. Wat dat ook moge zijn. Eigenlijk is het, theoretisch gezien, een ratjetoe met de krentenboompjes. Maar mooi zijn ze allemaal. Aan het eind van dit verhaal nog een tip.

Dit soms wat struikachtig groeiend boompje bloeit na de winter als eerste boom in het voorjaar in maart/april. De lente is dan daar. Hij bloeit met witte iets opstaande trossen. De vruchten zijn blauwzwart. Vogels zijn er dol op. Van de bessen kan ook jam worden gemaakt en die smaakt dan naar bosbessen. Plukken kun je het beste doen als ze rood zijn. Het plukken schijnt dan gemakkelijker te gaan en je blijft de vogels voor.

Het boompje heeft een opvallende grijze stam en in de herfst geeft het een mooie herfstkleur van gele en rode tinten. Zowel de bloemen, de bessen als de bladeren. Een boompje met veel karakter. Alhoewel ‘boompje’ kan hij toch nog wel wat meters hoog worden; ‘tot 12 meter’ mag ik ergens lezen. Maar meestal minder meters. Voor tuincentra hebben de bloemtelers tot heden al zo’n 25 soorten krentenboompjes kunnen kweken. Misschien goed om dat te weten. Hun Nederlandse naam? Het zijn allemaal 'Krentenboompjes'.
Oh ja, de tip die ik nog beloofde:
Wat is het mooiste krentenboompje? Antwoord:
De Amelanchier canadensis ‘Glennform’ Rain bow pillar. Waarom?
Behoud lang z’n blad, is winterhard, gezond en roest en meeldauw resistent.     

Dubbelloofvaren

Dubbelloofvaren op oever in watergreppel
(Foto Hennie Pijnenburg)

De Dubbelloofvaren is een wintergroene varen. De naam slaat op twee soorten bladeren; de vruchtbare en de onvruchtbare. De vruchtbare staan rechtop en de onvruchtbare hangen of liggen op de grond. De twee bladeren zien er ook nog anders uit; bladeren met brede zijveren en met smalle zijveren. De dubbelloofvaren staat vermeld op de Rode Lijst omdat het aantal exemplaren begint af te nemen.

Definitie: ‘De varen is een sporenplant met groene bladeren die nagenoeg wereldwijd voorkomt in duizenden soorten en vooral in tropische gebieden’.
Het zijn ‘lagere planten’ wat betekent dat ze geen bloemen vormen. De sporen, zeg maar het varenzaad, bevinden zich aan de onderzijde van de bladeren. Deze varens wordt 40 tot 60 centimeter hoog. Wij zagen de planten staan in diepere met water gevulde greppels, net tegen de waterkant aan.

Slot
Naast een enkele bloeiende Look-zonder-look en een Gele brem zagen we massaal Hondsdraf in bloei. Vooral deze wilde plant viel hier op. Volledig in bloei. Sommigen hebben moeite het verschil te zien in Hondsdraf en de Paarse dovenetel. Die laatste bloeit op het ogenblik ook, massaal. Vraag van de gids: Hoe zie je snel het verschil tussen deze twee planten? Antwoord: Het blad van Hondsdraf is rond dat van de Paarse dovenetel is ruit-driehoek vormig en gezaagd. En zo is het!
Verslaglegger was allang blij dat hij niet vroeg: Wat is het verschil tussen Hondsdraf, de Paarste dovenetel, Kruipend zenegroen, de Gevlekte dovenetel en Hoenderbeet.

 Hondsdraf. Blad rond, ook niervormig en gekartelde rand.
(Foto Hennie Pijnenburg)

Terug bij de Herenboerderij stond de koffie al klaar op een tafel in de vrije natuur. De koffieladies van de Natuurgroep waren ook daar ter ondersteuning. De secretaresse van de boerderij, Yvonne, was ook aanwezig om ons tekst en uitleg te verschaffen over de boerderij. 
Een geslaagde ochtend. Woensdag 10 mei zien wij elkaar weer.
  
Sint-Michielsgestel, 22 april 2023
Piet Brugman
[email protected]

     
     

369. De seniorenwandeling van Natuurgroep Gestel op 8 maart 2023

 

Die niet doorging in verband met weerwaarschuwing code-oranje

Het KNMI geeft op dinsdagavond 7 maart voor de provincie Limburg en het zuidoosten van Noord-Brabant de waarschuwing code oranje af. Oh jee, daar gaat onze natuurwandeling op woensdag 8 maart. Dacht ik.
Toen ik de volgende ochtend om 8 uur opstond sneeuwde het al in Den Bosch. Buienradar.nl en Weerplaza.nl laten een flinke sneeuwbui zien die over het midden van het land loopt richting het oosten. Sint-Michielsgestel ligt in die sneeuwbui. Het is fijne sneeuw. Dat wel, maar het wordt langzaam vlokkeriger in mijn directe omgeving. Ook hoor ik van ongelukken hier en daar in het land. Daar ga ik, verslaglegger, mij voorlopig niet in begeven. Daarnaast weet ik dat rijden op gladde wegen geen examen eis is bij het rijexamen. En? Weercode oranje is wel een serieus signaal.

Hoe moeten wij, senioren wandelaars, reageren op weercodes voorafgaande aan de natuurwandeling? Toch even contact opgenomen met Michel de organisator van de seniorenwandeling. Antwoord: ‘Als er een code is afgegeven gaan we niet wandelen’. Duidelijker kan het niet!

Waar staat of wie kent deze winterse molen? (Foto Piet Brugman)

Hoe zit het eigenlijk met die weer-waarschuwings-codes? Ik ga ‘op bezoek’ bij het KNMI.

• Er zijn 4 kleurcodes.
• Code GROEN. Geen bijzonderheden.
• Code GEEL, Wees alert (oplettend). Er is kans op gevaarlijk weer. Oppassen geblazen! Kan 48 uur van tevoren worden afgegeven met een zekerheid van 60 procent.
• Code ORANJE. Wees voorbereid. Er is grote kans op gevaarlijk of extreem weer waarbij de impact (gevolgen) groot kunnen zijn en er kans is op schade, letsel of veel overlast. Code oranje kan 24 uur van tevoren worden afgegeven als de kans op extreem weer 60 procent of meer is.
• Code ROOD. Weeralarm; onderneem zonodig actie. Er zit extreem weer aan te komen waarbij grote gevolgen voor de samenleving mogelijk is. Ja? De maatschappij kan zelfs ontwricht worden. Code rood wordt 24 uur van tevoren gemeld en kan eerder door de codes geel en oranje zijn vooraf gegaan.  

Waarvoor geeft het KNMI weerwaarschuwingen uit?

• Gladheid; ijzel en sneeuw.
• Hitte en koude.
• Zware regen en waterhozen.
• Onweersbuien.
• Windstoten.
• Zicht.

Voor welke gebieden worden waarschuwingen afgegeven?

• Per provincie of meerdere provincies.
• Het IJsselmeergebied.
• De Waddenzee en de 
• Wadden eilanden

Wat is er te dien aanzien nog te melden?

• Het KNMI wil de waarschuwingen verfijnen. De techniek staat ook daar niet stil.
• Hittegolven, hevige neerslag, stormen, aardbevingen en vulkaanuitbarstingen zullen veranderen.
• Met het Early Warning Centre (EWC) wil het KNMI een grotere bijdrage leveren aan de veiligheid en welvaart van Nederland en daarbuiten.
• De waarschuwingen worden 48 uur van tevoren uitgegeven. Soms al een week vooruit.
• De mogelijke gevolgen worden in de toekomst leidend voor het uitgeven van waarschuwingen.
• Ga bij code rood niet de weg op.
• Er zijn ook kleurcodes voor natuurgebieden, te weten:
• Groen: Geen gevaar. Kleine kans op natuurbrand
  Geel: Gevaar: De natuur is droger aan het worden. Grotere kans op natuurbrand.
  Oranje: Hoog gevaar: De natuur is erg droog. Grote kans op natuurbrand.
  Rood: Acuut hoog gevaar. Meer dan grote kans op natuurbrand.
• Code zwart. Bestaat ook. Komt voor in de gezondheidszorg. Crisis face. Er is sprake van een ernstige verstoring van de gezondheidszorg. Bijvoorbeeld: als er echt te weinig zorgpersoneel is.

Om toch nog met een natuuronderwerp te eindigen de vraag:

Wat weet u van löss (spreek uit ‘lus’)?

• Het is een grond- of bodemsoort.
• Het is geel tot oranje van kleur.
• Het is een vruchtbaar leemsoort.
• Löss is ontleend van het Duitse ‘Löss of löß.
• Löss gaat voor ‘los’ en verwijst naar de relatief losse structuur van deze grond.
• Het is ontstaan doordat in de ijstijd het zand met de wind uit de drooggevallen Noordzee en de beddingen van de rivieren werd meegevoerd en afgezet in de luwte van heuvelruggen en gebergten en op de rivierterrassen.
• Komt veel voor in (Zuid) Limburg en wordt daarom wel ‘Limburgse klei’ genoemd.
• Eigenlijk is het geen klei maar een soort leem.
• Verschil tussen klei, leem en löss? Laat ik graag over aan de gronddeskundigen; de geologen. Voor de leek zijn het minuscule verschillen.
• Mijn ervaring: Natte grijze klei en natte Limburgse klei (löss). Eens raakte ik in het heuvellandschap met slecht weer in een motor-oriëntatierit vast in die Limburgse klei. Een glij- en glibberpartij volgde. Tussen de grijze- en Limburgse klei heb ik wat dat betreft geen verschillen kunnen ontdekken. Behalve de kleuren.

Dit was het voor deze keer. We kijken uit naar de volgende natuurwandeling op woensdag 12 april.

Sint-Michielsgestel, 18 maart 2023

Piet Brugman
p.a.brugman@gmail,com

368. De Provinciale verkiezingen op 15 maart 2023

Provinciale verkiezingen op 15 maart 2023

Op 15 september aanstaande mag iedere stemgemachtigde in elke Provincie van ons land de Staten en het algemeen bestuur van de 21 waterschappen kiezen. Mag! Moet niet. U bent niet verplicht om te stemmen. Er was eens een periode dat iemand verplicht was om zich te melden op het stembureau. Veel mensen noemden dit stemplicht. Stemplicht heeft hier nooit bestaan. Er was opkomstplicht. Je was immers opgeroepen om je te melden op een stembureau. Je overhandigde je oproepkaart aan de voorzitter van het stembureau, je identificeerde je, en je kon weer vertrekken zonder je stem uit te brengen. Immers, er was geen stemplicht. Wilde je niet dat andere mensen je als zodanig herkenden, dan ging je het stemhokje in, vulde niets in, of gaf je een grote rode streep over het stembiljet, of je maakte b.v. drie cirkeltjes rood en je deed het biljet met een staal gezicht in de stembus. Dat was dan een ongeldige stem, maar telde wel mee voor het opkomst percentage.  

Er was ook een tijd dat vrouwen niet mochten en dus ook niet konden stemmen. Zij kregen geen uitnodiging en dan wordt het moeilijk om je stem uit te brengen. Vrouwen, vond men toen, hadden geen verstand van politiek en dan kun je ook niet stemmen. Vrouwen hadden maar één recht; het aanrecht.

Hoe zat dat dan met de mannen? Mannen werkten met hun handen. Niet met ‘hun hoofd’. Zij waren werkman, bouwman, fabrieksarbeider, sjouwer of landarbeider. Dus ook dom. Daarom waren er weinig mannen die mochten stemmen. Zij die mochten stemmen hadden wat gestudeerd, hadden een fatsoenlijk inkomen, waren vermogend, hadden een bedrijf of waren van goede komaf. En dan, dacht men, had je verstand van politiek.

Al vanaf 1874 werd er gestreden om een algemeen kiesrecht ingevoerd te krijgen. Vooral voor vrouwen. Zij deden immers helemaal niet mee. De mannen wilden er nog niet aan, Zij, de vrouwen, hebben echt strijd moeten leveren. Dat hebben zij ook gedaan? Zoals ik al schreef vanaf 1874. Met succes. Zeg maar vooral tussen 1918 en 1922 speelde die strijd. Want iemand kan kiezen, maar ook gekozen worden; het actief kiesrecht, het kiezen zelf, en het passief kiesrecht, het recht om gekozen te worden. Want ook dat laatste was niet goed geregeld.

Hoe zit het Anno 2023? Wel, iedere man en vrouw die uitgenodigd wordt om op 15 maart aanstaande deel te nemen aan de Provinciale Staten en Waterschap verkiezingen hebben basisonderwijs gevolgd. Daarna volgde een of meerdere voortgezette opleidingen. De een kreeg wat meer kennis aangereikt dan de ander. Het vak maatschappijleer, waaronder de inrichting en het functioneren van de staat, inclusief provincie, gemeente en waterschappen, is tot vervelens toe als hoofd- en examenvak tot ons gekomen. Om op de hoogte te blijven leest iedere kiesgerechtigde dagelijks hetzij de digitale of papieren krant. Daarnaast volgen al de kiesgerechtigden Tv-programma’s als Nieuwsuur, Op1, Een Vandaag, WNL op zondag en Buitenhof. In Nederland heeft iedereen, vanaf de invoering van het algemeen kiesrecht, een gedegen kennis over het functioneren van de staat. Wie doet ons wat? Wij weten echt wel op wie of wat we moeten stemmen.

Dit laatste gelooft u toch niet? Nee natuurlijk niet. Ik chargeer. Ik durf te beweren dat het met de gemiddeld kennis op dit terrein abominabel gesteld is. Ik doe een schatting; 35 tot 40 procent van de stemgerechtigde volwassenen interesseert politiek en alles eromheen geen lor. ‘Het interesseert me geen reet’, of ‘Ze doen maar daar in Den Haag’, of ‘Een corrupte bende daar in Den Haag’. En dat mag dan tegenwoordig stemmen? Zij, die 35 tot 40 procent, zouden eigenlijk niet stemmen.

In mijn vorige woonplaats meende de burgemeester een verstandige oproep te doen om te geen stammen. ‘Maak gebruik van uw verworven democratisch stemrecht, blijf niet thuis, ga stemmen!’ Maar hoe ze moesten stemmen vertelde ze niet. Ook toen zij dat beweerde waren er al zo’n 18 politieke partijen. Dan had ze het die 35 tot 40 procent een stuk gemakkelijker gemaakt.

Een paar dagen geleden vond een jonge leuk uitziende vrouw, die en passant vertelde dat ze de politiek in ging, het nog gekker. Zij zei: ‘Ga stemmen! Breng je stem uit op een politieke partij; het kan niet schelen op welke’. En dat gaat dan de politiek in?

Mijn stelling: “Ga niet stemmen als je niet weet op wélke politieke partij, of politiek persoon je je stem moet uitbrengen. De kans is meer dan groot dat je verkeerd stemt”.

 

Ga je wel stemmen zonder enige kennis van Provinciale politiek en zonder kennis van de Waterschappen, dan is het bijna zeker dat je verkeerd stemt. Althans? Dat je stemt op een partij waar je zelf niet bij past.

Ook hechten politieke partijen aan het fenomeen opkomstpercentage. Het liefst 100 procent, wat zoveel betekent dat iedere stemgerechtigde naar het stembureau gaat om te stemmen. Genoemde 100 procent stemmers is nog nooit gehaald en gaat ook nooit gebeuren. Liever 50 procent opkomst door deskundige stemmers, dan bijvoorbeeld 88 procent opkomst van stemmers die het verschil nog niet weten tussen een staatssecretaris en een fractievoorzitter. Om maar een voorbeeld te geven. Weet u welke werkzaamheden behoren tot de provinciale staten of van de waterschappen? Nee? Ga niet stemmen en laat het over aan de stemmers die dat wel weten. Ik zie het al gebeuren direct na het sluiten van de stembureaus; men gaat de uitslagen vergelijken met de laatst gehouden Kamerverkiezingen. Helemaal fout. Ik hoor Wilders roepen: ‘Weg met Rutte of/en weg met de regering’. Hoe dom. Het gaat helemaal niet over Rutte of de regering. Waarom de landelijke politieke partijen in het laatste weekend net voor de verkiezingen hun foldertjes proberen uit te delen begrijp ik niet. Het gaat niet over een nieuwe regering of Tweede Kamer. Even terug in de tijd. Of ligt het misschien toch net iets anders? Lees verder.

In mijn jonge jaren, de jaren 1940, was mijn vader een trouw lid van zijn politieke partij; de KVP. Die partij is later over gegaan in het CDA. Eigenlijk was hij meer lid van de plaatselijke KVP. Zo’n plaatselijke politieke partij leek meer op een vereniging. Regelmatig waren er KVP bijeenkomsten. In zo'n bijeenkomst werd je door het plaatselijk bestuur bijgepraat.  Ook al had hij geen tijd, zijn KVP was alles voor hem. Volgens mij stemde hij altijd KVP en later dus CDA.
Zo had je in mijn dorp ook plaatselijke afdelingen van andere politieke partijen. Volwassen dorpelingen waren veelal lid van een politieke partij. Hoe is dat tegenwoordig? Politieke partijen in een dorp? Ik denk van weinig. In steden dan? Zou nog kunnen. Kennis over het politieke gebeuren? Dat is ernstig achteruit gegaan. Wie is er nog lid van een politieke partij? Écht lid bedoel ik. Wat jaren geleden was dat nog net 10 procent. Ik vraag me af of we dat percentage in 2023 nog halen. Het gebeurt in deze tijd dat een nieuw aangezochte minister eerst nog lid moet worden van een partij om minister te worden. Dit soort situaties maak je in deze tijd mee.

Waarom eigenlijk loopt een groot gedeelte van het volk te griepen en te kankeren over onze overheid of overheden? Want zo is het toch op het ogenblik? Als u als stemmer vindt dat de regering, de provinciale staten, de gemeenten en de waterschappen niet goed functioneren dan zou het wel eens zo kunnen zijn dat u verkeerd gestemd hebt. Of op de verkeerde politieke partij of op de verkeerde politiek persoon. En dat ga je dan krijgen als stemmers gaan stemmen zonder dat ze kennis hebben hoe de politiek functioneert.

Een verontschuldiging is wel dat er in Nederland te veel politieke partijen zijn en dat de politiek het niet meer aan kan. Er gaat van alles fout in Nederland. Ik ga het niet allemaal opnoemen. Wij leven in een democratie. Dat wil zeggen dat de macht bij het volk ligt. Dus bij de Tweede Kamer, bij de provinciale staten, bij de gemeenteraden en bij de leden van het algemeen bestuur van de waterschappen. Allemaal onze vertegenwoordigers. Zij kunnen het niet meer aan. Een hele serie problemen kunnen onze vertegenwoordigers in deze tijd niet meer verwerken. Of ze hebben onvoldoende kennis met betrekking tot de problemen of ze hebben de wijsheid niet. En op al die mensen of partijen hebt u gestemd. En daarom ga ik niet stemmen om de eenvoudige reden dat ik niet weet op wie of wat. Ik volg Koning Willem Alexander; hij gaat ook niet stemmen omdat hij zogenaamde boven de partijen staat. So I doe. Ook ik sta dit keer boven de partijen!

Tot slot zoals ik al schreef: Het zijn geen landelijke verkiezingen. Maar er zit een dikke adder onder het gras. De uitslagen van de op 15 maart te houden verkiezingen zouden wel eens ongunstig kunnen uitkomen voor de huidige regering en de coalitie. Als men de totale uitslag van 15 maart gaat vergelijken met de huidige coalitie dan kon het wel eens zo worden dat de coalitie er dan anders uit zou gaan zien. Een groot verlies voor de VVD, D 66 en het CDA. Dan blijft er naar mijn mening niet veel meer over dan dat de regering aftreedt en dat er nieuwe verkiezingen moeten komen. Ik twijfel of het zo ver gaat komen. Maar onmogelijk? Zeker niet.
Ik voorspel 57 procent opkomst, verlies voor de coalitie, dus winst voor kleine partijen, veel zetels voor de Boerenpartij, het kabinet trekt het zich aan en biedt de koning haar ontslag aan. Einde regering Rutte.

’s-Hertogenbosch, 14 maart 2023.
Piet Brugman van Brugmanpraat.    
             

 

367. Februari-natuurwandeling 2023 senioren Natuurgroep Gestel

Inleiding

Die wandeling was op woensdag 8 februari. Het verzamel en vertrekpunt was dit keer sporthal Theereheide aan de Eikenlaan in Sint-Michielsgestel. Het weer was niet verkeerd. Temperatuur net boven het vriespunt en zonnig. En dat in de maand februari die ook wel ‘sprokkelmaand’ wordt (werd) genoemd. ‘Sprokkelmaand’ heeft niets te maken met het sprokkelen (oprapen, verzamelen) van dood hout in de bossen. ‘Sporkelen’ (spurcalia Lat.) waren winterfeesten in die maand die door de kerk als smerig en zedeloos (spurcus) werden beschouwd en daarom verboden. U moet hiervoor wel even terug in de tijd; 1298.

Er kwamen 64 senioren op de wandeling af. Zij werden voorafgegaan en rond geleid door drie gecertificeerde gidsen. Verslaglegger moest zich om privé redenen verontschuldigen. Maar niet getreurd. Ben Ribbers maakte een mooie fotoreportage van de 3,3 kilometer lange route en Hugo Landheer leverde mij de onderwerpen aan die zijn groep onderweg bespraken.

Ik neem deze onderwerpen theoretisch met u door; als eerste:

Hulst, hulststruik, hulstboom, scherpe hulst, groene hulst of gewone hulst?

Om gelijk maar duidelijk te zijn; de Nederlandse naam voor Ilex aquifolium is volgens de “Lijst van inheemse bomen en struiken in de Lage Landen”: ‘Hulst’. Niet meer en niet minder. Zeker, hulst kan een struik of een boom zijn, hulst heeft ook scherpe- en minder scherpe bladeren en de bladeren, op een paar na, zijn en blijven groen. Maar? Meerdere Nederlandse namen schept alleen maar verwarring. De wetenschappelijke- of Latijnse naam van een boom of plant is maar voor één uitleg vatbaar.
Als een soort van definitie is 'hulst een altijd groene struik met stekelige bladeren met rode giftige bessen'. Hulst, beschrijft de Flora van Heukels, is 'de enige groenblijvende loofboom die van nature voorkomt in de Benelux'. Bedoeld wordt dat Hulst hier, in de Benelux, ‘een inheemse struik’ is. Zo is de rododendron (Rhododendron) een groenblijvende struik of heester in parken en plantsoenen. Overigens zijn er tegenwoordig voor in uw privétuin prachtige gecultiveerde hulsten in tuincentra verkrijgbaar. Ook met andere kleuren bladeren en bessen. Zeker is dan dat hun namen altijd met Ilex beginnen.

In een periode dat de meeste bomen kaal zijn in de natuur, is het goed dat er loofbomen zijn die groen blijven in de ietwat saaie tijd van het jaar. Dat zijn er in ons land niet zoveel. Dat de meeste loofbomen in West-Europa hun blad verliezen zodra de herfst aanbreekt, komt omdat wij hier een gematigd klimaat hebben. Ilex is, wereldwijd gezien, een geslacht waartoe ongeveer 400 soorten worden gerekend. Het zijn struiken of bomen waarvan vele bladhoudend zijn. Onze inlandse hulst is één van die 400 soorten. Die mag best in ere worden gehouden. En inderdaad, deze hulst wordt hier ook wel scherpe-, groene- of gewone hulst genoemd. Verslaglegger is streng in de leer en blijft bij 'Hulst'.

Hulst is òf mannelijk òf vrouwelijk, oftewel tweehuizig of tweeslachtig. Alleen de vrouwelijke hulst draagt bessen. Die zijn giftig voor mensen. Niet voor vogels. De bloemen worden bestoven door vogels, maar? Als er geen mannelijke hulsten in de directe omgeving staan blijven de bessen bij de vrouwtjes ook veelal weg. Dat is dan ook de reden dat je bijna geen bessen bij hulststruiken in het bos  ziet. Er staan gewoon te weinig mannetjes. En als ze er staan zijn dat hulsten die door overvliegende poepende vogels daar zijn ‘gezaaid’. In parken en plantsoenen wordt hulst wel, in bos niet aangeplant.  

Hulst(struik), zo zie je ze bijna altijd her en der in de vrije natuur; Ilex aquifolium.
Lau kans op rode bessen. (Foto Piet Brugman)
 

Klimop in (boom)stam. Schadelijk voor de boom?

‘Klimop’ heet hij in gewoon Nederlands. Zijn ‘zondagse naam’ is Hedera helix. Wereldwijd zijn er wel 16 soorten Hedera. Maar er is maar één Hedera helix. Zo is de Kaukasische klimop een ander soort klimop; Hedera colchica. Gelijk moet ik dan maar vermelden dat men in de tuincultuur erin geslaagd is tientallen cultivars (kunstmatig) klimop te kweken.
Vooral voor in de privétuin heb je klimop in meerdere bladkleuren, groeisnelheden en bladvormen. Bijvoorbeeld de Ierse klimop; Hedera helix ‘Hibernica’.’ Hibernica’, zou je kunnen zeggen, is geboren uit de Hedera helix. Nu weer terug naar onze groene klimop in bomen.

Klimop vanuit de grond recht omhoog de stam en de boom in. (foto Piet Brugman)
 
Klimop is geen boom, geen struik, maar een klimmer, een liaan. Deze klimop groeit in de zon, in de schaduw, maar het liefst of liever in (half)schaduw. Onze zelfhechtende klimmer heeft niet echt steun nodig. Maar als er niets te klimmen is, blijft hij aan de grond. Daarom is deze klimop ook een goede bodembedekker. Aan de stengels van klimop groeien niet alleen bladeren maar ook kleine hechtwortels. Daarmee verankert de klimop zich aan en in de boomschors of aan een niet al te gladde muur. Recht omhoog. Niet links- of rechtsdraaiend om de stam van een boom, zoals andere lianen dat veelal doen. Tot wel 20 en meer meter hoog kan hij klimmen. Boven in de boom gekomen is er niets meer te klimmen en dan gaat de klimop daar bossig worden. Want hij groeit in de top nog even verder. Dat gaat door tot een lengte van 40 meter. Vertelt iemand mij. Misschien voelt u hem al aan. Harde- of stormwind geselt soms zo’n bos klimop en, als dat maar lang genoeg duurt, scheurt en breekt de klimstengel en waait de bos klimop uit de top van de boom.
Deze klimop, die ook wel gewone- of groene klimop wordt genoemd, dit ter onderscheiding van de vele cultivars, is sterk, groeit prima, is winterhard en daarom altijd groen van blad. De boom zelf heeft niet veel last van zijn metgezel. Dus wel enige last? Ja, dat kan. Wanneer de ‘bos’ in de top van de boom te zwaar wordt kan dat door het gewicht vervelend zijn voor de boomtakken. Daarnaast is het goed om te weten dat een volwassen klimop niet meer hecht, dus ook niet meer klimt. Ook hechten de bloeitakken van de klimop niet. Die ‘hangen’ als het ware in de klimop.
Nu even bij de les blijven. Hij, de klimop, parasiteert namelijk niet op de boom. Dit wil zeggen ‘niet op schadelijke wijze profiteert van de boom’. Klimop haalt met zijn eigen wortels water en voedsel uit de grond onderaan de stam en niet via de hecht- of luchtwortels, wat veel gedacht wordt.
Wanneer je klimop weelderig in bomen ziet groeien geeft dat een indicatie, zegt iets over een bepaalde eigenschap van de grond in dat gebied of omgeving. In dit geval een voedselrijke (mineralen) bodem. Klimop is dan een indicatorsoort. Veel paardenbloemen in een wei of grasland, geeft als indicatie aan dat er flink bemest is. Stikstofrijk en dus een negatieve indicatie. Daarentegen geven bepaalde soorten planten (bloemen) in graslanden aan dat het perceel niet bemest is. 
Heeft klimop ook natuurwaarden? Klimop in bomen dient als schuil- en slaapplaats voor vogels en insecten, vooral in de winter. Want? Onze groene klimop blijft in de winter groen. Zowel bij de Hulst als bij de Klimop vallen wel bladeren af. Ze blijven dus niet allemaal groen. Hoeveel blad valt er van groenblijvende bomen of struiken? Een blad of naald (is ook een blad) wordt een keer in de zeven jaar ververst of vervangen. Heb ik eens gelezen.  

Blauwzwarte bessen in een klimop (Foto internet m.h.d.)

Klimop bloeit laat op het jaar vanaf september tot december. In deze periode zijn de meeste planten al uitgebloeid. Daarmee is klimop één van de laatste planten die insecten van voedsel voorziet.
Zo is de nectar van klimop van levensbelang voor trekvlinders zoals bijvoorbeeld de Atalanta. Zij moeten hun buikje vol eten vooraleer ze hun tocht naar het warmere zuiden aanvangen. Maar ook heel wat wilde bijen, honingbijen, zweefvliegen, … komen smullen van de zoete nectar.

Geen ondergroei in een beukenbos

De bladeren van beukenbomen in een beukenbos houden meer licht tegen dan de bladeren van veel andere bomen. Het bladerdak van deze schaduwboom is wiezoal dicht, maar de bladeren overlappen elkaar als het ware ook nog eens.

Het zonlicht krijgt daardoor nagenoeg geen kans de ondergrond te bereiken. Het gevolg is dat op de diep beschaduwde grond geen of weinig groene ondergroei (mos-, kruid- of struiklaag) te vinden is. Kale boel dus daar onder. Hoogstens aan de buitenrand van zo’n bos of op een opengevallen plek in het beukenbos. Soms ook wel enkele grassen en mossen. Dit alles komt niet alleen door het dichte bladerdak maar ook door het looizuurrijke gevallen blad dat ook onderbegroeiing tegengaat. Looizuur beschermt de beuk en zijn blad tegen insectenvraat en aantasting door bacteriën, maar eenmaal gevallen zal het daar ook wel zijn nut hebben.

Een beuk gebruikt via haar hoogliggend wortelstelsel veel water. De bovenlaag van de grond kan daarom in drogere tijden te droog zijn voor het vormen van een groene kruidlaag. Dat werkt daarom ook niet mee aan onderbegroeiing. Door klimaatveranderingen heeft de beuk het moeilijk. Men vreest grote vrezen voor de beuk.

Het gevallen blad van de voorgaande jaren vormt een tapijt van dorre bruine bladeren op de grond en scheppen langzaam een zogenaamde humuslaag. Vertering van beukenblad duur minimaal drie jaar. Maar dat hoort nu eenmaal bij de beuk.
Kortom: Dat er geen onderbegroeiing is in een beukenbos komt door te weinig zonlicht op de grond door het dichte bladerdak, door het looizuur in het gevallen blad en eventueel de droogte van de ondergrond.

Een dassenburcht bekeken

Wat mag u er wel van weten?

Een dassenburcht bevindt zich onder de grond in een uitgebreid gangenstelsel.

De gangen hebben een doorsnee van ongeveer 30 centimeter

In dit gangenstelsel bevinden zich meerdere ‘kamers’ van zo’n 50 cm doorsnee.

De kamers zijn bekleed met gras, stro, bladeren, varens,  mossen etcaetera.

De dassen slepen dit materiaal in de bek, achteruitlopend, naar binnen.

De burcht die met de groep werd bekeken was bewoond, er waren verse graafsporen te zien en er zijn jonge bevers geboren waarmee de ouders het druk hebben met voeden.

De Mammoetboom
De intussen bekende Mammoetboom in de voormalige schapenwei nabij Huize Zegenwerp, geplant in 1852, kreeg ook de aandacht. De tweede wetenschappelijke naam van de mammoetboom is giganteum. ‘Gigantisch groot’ zou je kunnen zeggen. In 2013 mat 'onze boom' 35 meter en 20 centimeter. Een mammoetboom met de naam ‘Generaal Sherman’, 83 meter hoog, is de grootste en de zwaarste qua volume onder de bomen in de VS, maar is niet de hoogste boom.
Dat is een Kustmammoetboom (Sequoia sempervirens), met de naam ‘Hyperion’. Dit laatste staat voor ‘wandelend in de hoogte’. Op dit moment is hij 115 meter hoog. Wel in Californië VS. In Nederland komen we niet verder dan iets meer dan 42 meter. De mammoetboom wordt ook wel 'boksboom' genoemd omdat de vezelige schors van deze boom, 30 tot 60 centimeters dik, maar ook zacht is. De dikke schors beschermt de boom tegen bosbranden. Je kunt erop slaan zonder je pijn te doen. De mammoet bokst niet terug.

De mammoetboom of reuzensequoia is een Sequoia, een naam van bomen die ingedeeld zijn bij de cipresfamilie. Maar? Sequoia was ook een indiaan, een Cherokee indiaan in Californië. Botanicus Endlicher mocht als ontdekker van deze boom in 1847 de boom een wetenschappelijke naam geven. De Sequoiadendron giganteum werd overigens voor de tweede keer (her)ontdekt in het leefgebied van de Cherokee-indianen. Men ging er van uit dat de mammoetboom was uitgestorven. Sequoia en zijn stam zal hem daar in de bossen wel de weg hebben gewezen. Sequoia ontwikkelde ook een handschrift voor zijn volk. Hij was niet zomaar een indiaan. Voor botanicus Endlicher is dat de reden geweest om de eerste naam van beide bomen aan Sequoia te geven.

Hieronder of hierna, zoals die daar staat, de werkelijk prachtige Mammoetboom (Sequoiadendron giganteum) op Landgoed Zegenwerp. Geplant iets na 1852 en mat 10 jaar geleden 35,20 meter.

Vogels gezien

De groep heeft verder op de route de Grote bonte specht gehoord en gezien. Dat is niet zo uitzonderlijk. De Grote hoor en zie je regelmatig. Anders is dat met de Middelste bonte specht. Om die met zekerheid te kunnen horen moet je voldoende kennis hebben van de vogelgeluiden. Maar die Middelste aanschouwen is al een stuk moeilijker. Er zijn er gewoon. minder. Ook de boomklever werd gezien. Als de zon maar even schijnt laat ie zich horen en zien.

De alleen staande (solitaire) beuk

Is daar ook nog iets over te vertellen? Heel zeker. In genoemde schapenwei staat ook een solitaire beuk. Een groene als ik het wel heb. Groen of rood maakt in dit geval minder uit. Deze beuk kreeg aandacht van de groep. Alleenstaande beuken zijn op veel plekken te vinden. Jaren geleden, toen notarissen nog in deftige herenhuizen woonden en daar kantoor hielden, stond er bijna altijd een beuk in het voorgazon. In principe een Rode beuk. Daarom werd zo’n alleenstaande beuk ook wel ‘notarisbeuk’ genoemd. Notarissen houden in deze tijd privé en werk gescheiden en die notarisbeuk is daarmee als naam ook langzaam aan het verdwijnen.

Als een beuk solitair groeit is een doorsnede van de kroon van 30 tot 40 meter geen zeldzaamheid. De eik is de Koning onder de bomen, maar de beuk is de Keizer. Schrijft iemand. Normaal wordt een Keizer zwaar bewaakt door beveiligers, maar deze Keizer beschermt zichzelf. Is dat dan nodig? Jazeker. Leest u maar verder.

De schors van de stam van een beuk is vrij dun. ‘Vrij glad’ hoor je ook wel. Alleen al aan de stam van een beuk kun je een beuk herkennen. Maar de dunne schors/bast van de stam van een beuk is kwetsbaar, vooral als die stam in de volle zon komt. ‘Schorsbrand’ kan dan het gevolg zijn. Er kunnen dan scheuren en scheurtjes in de bast ontstaan. Infecties van de meniezwam en dergelijken kunnen zich dan ontwikkelen met mogelijk den dood tot gevolg. De beuk kan overigens goed tegen schaduw.

In een beukenbos groeien beuken richting de zon; óp naar het licht. De zijtakken aan de stammen vallen af doordat het door de donkere kronen van de bomen in het bos donker is. Daarom zijn de stammen van beuken in een beukenbos bijna altijd kaal tot daar waar de kroon begint. Bij de alleenstaande beuk blijven de zijtakken aan de stam rustig doorgroeien omdat er voldoende licht is. Daarom lijkt een stam korter dan de beukenstammen in een beukenbos. Wat niet zo is. Maar deze beveiliging is nog niet genoeg.

De solitaire beuk laat aan de buitenkant van de kroon ook nog zijn takken als het ware in slieren hangen zoals bij een treurwilg. Je ziet die bescherming ook bij de beuken die aan de buitenkant van het bos staan. Soms zie je dat een stam met jute is ingepakt en wordt beschermd. Dat gebeurt als er bijvoorbeeld een buurboom is omgewaaid of op andere wijze is gesneuveld.

Een ‘notarisboom’ ofwel een Rode Beuk op Landgoed Coudewater. De stam hier is tussen het blad goed te zien. Die lijkt kort maar dat is niet zo. Geen kale stam zoals in een beukenbos. De zon krijgt hier geen kans de stam te beschijnen. (Foto Piet Brugman)

Ötzi de ijsmummie

De ijsmummie is onderweg ter sprake geweest. Wat weet u van Ötzi de ijsmummie?

• Dat hij 5300 jaar geleden werd geboren en in 1991 als mummie onder het ijs in Tirol werd aangetroffen.
• Hij stierf in het voorjaar of vroege zomer op 40-jarige leeftijd.
• Hij had toen een slechte gezondheid en zo’n 50 tatoeages.
• Hij heeft nog in leven zijnde familieleden in Tirol, vastgesteld door DNA-onderzoek
• Ötzi’s verre voorouders kwamen uit het Midden-Oosten.

De Glimmerinktzwam

Ook deze zwam werd gezien en besproken. Wat weet u van deze zwam?

• Groeit op rottend hout dat soms al ‘voorbewerkt’ is door andere zwammen.
• Kan zelfs binnenshuis voorkomen.
• De hoed van de zwam is ovaal eivormig, daarna klokvormig en tot slot horizontaalvormig.
• Er zijn meerdere soorten inktzwammen die op elkaar lijken.
• Microscopisch moet de naam dan vastgesteld worden.
• De Glimmerinktzwam is eetbaar. Wel onder voorwaarden.

De Glimmerinktzwam in het begin ovaal-eivormig. Zoals hier.
(Foto: istockphoto.com)

Tot slot: De rodo’s (rododendrons), een tonderzwam en drie maretakken werden door de groep besproken. Deze kwamen recentelijk nog ter sprake en bewaren we tot een volgende ronde.

In sporthal Theereheide stond de koffie ad twee euro al te wachten. Maar de koek of cake was van de Natuurgroep. Zoals gewoonlijk gratis!

Mooie wandeling met goed weer, mein Liebschen was willst du noch mehr? 

Sint-Michielsgestel, 18 februari 2023
Piet Brugman, >[email protected]<

366. Januari-wandeling 2023 groep senioren Natuurgroep Gestel

Inleiding

Het is woensdagochtend 11 januari 2023. Tussen kwart voor tien en tien uur wordt het ietwat onrustig bij het adres Haanwijk 4 in Sint-Michielsgestel. Op dit adres is een werkonderkomen en een voorlichtingslokaal van de Stichting Het Brabants Landschap gevestigd.
Zo’n 55 leden en niet-leden van de Natuurgroep Gestel verzamelden zich daar om te gaan deelnemen aan de maandelijkse natuurwandeling van 1½ uur die elke eerste woensdag van de maand, 12 keer per jaar, wordt gehouden. Om de broodnodige variatie in de wandelingen aan te brengen zijn er zo’n 5-tal verschillende vertrekpunten. Op de site van de Natuurgroep Gestel (natuurgroepgestel.nl) wordt de datum en het vertrekpunt vroegtijdig bekendgemaakt. Ook kunt u zich opgeven bij de coördinator van de wandelgroep Michel van de Langenberg die u in het weekend vóór de wandeling een herinneringsmail stuurt.

Tussen 1 en 10 januari was er veel regen gevallen. Ook was het overdag gemiddeld 10 graden-plus. Dat is in januari niet helemaal normaal. Natte boel in Landgoed Haanwijk. Daar kun je als gids rekening mee houden. Maar mijn uitspraak: ‘Als natuurvrienden met de meest goede bedoelingen de natuur intrekken, dan zal ik, Natuur, u op uw paden begeleiden’.
En zie; het was 11 graden-plus, weinig wind en onderweg ging de zon ook nog schijnen.

Informatie over Landgoed Haanwijk deed ik al uitgebreid in mijn weblog nummer 362. Dat laat ik deze keer even rusten. Wat ik in het kort nog kwijt wil is dat:  

Haanwijk een drie-eenheid is; een buurtschap, een Landgoed en een natuurgebied nabij Halder in Sint-Michielsgestel.

De naam Haanwijk is vermoedelijk afkomstig van Johan van Hanwick die in 1306 met het ‘kasteel Haanwijk’ in verband wordt gebracht. De geschiedenis heeft het ook over ‘Jachtslot Haanwijk’. Een jachtslot is ook kasteelachtig. Er is twijfel. Latere bronnen hadden het niet over een kasteel, maar over een boerenhoeve en over een jachthuis of jachtslot die op Haanwijk zou hebben gestaan.

Een kasteel zal het niet geweest zijn omdat het niet verdedigbaar was. Een jachtslot is een jachthuis van een vorst (hertog of heer) waar de vorst tijdens de jacht verblijft en diende tot vermaak. Een jachthuis is ook het 'clubhuis' en verzamelplaats voor jagers. Vraagtekens dus. Overigens is het kasteel, jachtslot of jachthuis, of misschien wel de boerenhoeve, altijd als woonhuis in gebruik is geweest. Lees ik ergens. Verslaglegger houdt het erop dan Johan van Hanwick heel zeker geen keuterboer was, van aanzien was en daar een voor die tijd flinke boerenhoeve runde. Hoe lang ga je terug in de tijd? Ik heb het hier wel over 1000 (duizend) jaar geleden.

Haanwijk werd ook al in 1308 genoemd als een agrarische nederzetting. Bij dit laatste mag u denken aan een plaats waar mensen zich vestigden in een nog onbewoond gebied. Het is wel allemaal lang geleden. Kom, we gaan de gids volgen.

Al direct na de start kregen wij een bloeiende Hazelaar in het vizier. In het kort werd de hazelaar bekeken en met ons door gids Gijs van Weerd besproken. Verslaglegger vindt ook nog wat in de analen (archiefje) over de Hazelaar.  

De Hazelaar (Corylus avellana)

 

Foto 1. Bloeiende (struik)hazelaar. Misschien iets inzoomen? De gele sliertachtige katjes zijn de mannelijke. De vrouwelijke katjes zijn hier niet zichtbaar.  Wel in de volgende foto. (foto Piet Brugman)

Deze keer begin ik met zijn wetenschappelijke naam; Corylus avellana. Dat is het mooie van een wetenschappelijke naam. Die is maar voor één uitleg vatbaar. Deze opvallende inheemse struikhazelaar, gewone hazelaar of wilde hazelaar kunnen we tegenkomen in bossen, bosranden, struwelen en hagen. Edoch, de officiële Nederlandse naam is Hazelaar. Zo u wilt, ‘dé Hazelaar’. Niet meer en niet minder. Goed om te weten dat er ook andere hazelaars zijn. Denk als voorbeeld aan de Kronkelhazelaar (Corylus avellana ‘Contorta’) en de Treurhazelaar (Corylus avellana ‘Pendula’). Deze laatste twee zijn cultivars. Gekweekt vanuit de C. avellana. Die hebben altijd minimaal drie namen waarvan de laatste naam met een hoofdletter, cursief geschreven en tussen twee komma’s staat. Daarnaast bestaat hier ook nog de Boomhazelaar (Corylus colurna). Deze boomhazelaar verschilt met de hazelaar op meerdere onderdelen. Wiezoal de wetenschappelijke naam. Maar het grote verschil is dat de boomhazelaar een boom is, dus een stam heeft van meerdere meters. Een tweede verschil is dat de katjes van de boomhazelaar duidelijk langer zijn dan die van dé hazelaar. De Boomhazelaar en de Hazelaar zijn wel familie van elkaar, maar beide komen uit een ander gezin.

Foto 2. De lange mannelijke katjes en de kleine vrouwelijke katjes van de Hazelaar.

Algemeen:

• De hazelaar is de eerste inheemse wilde struik die, als eerste in het begin van een jaar, samen met de els, in bloei staat. Volgens de theorie was en is dat in januari/februari. De praktijk leert anders. In 2018 is op 18 november hier in Brabant al een hazelaar bloeiend gezien. Zowel de mannelijke- als de vrouwelijke katjes. De laatste jaren is zowel begin- als half december al normaal geworden. Maar let op; er staan ook al andere struiken (cultivars) in bloei. Maar daar heb ik het nu niet over.
• In de winter valt de hazelaar vooral op door die bloeiende gele sliertachtige mannelijke katjes.
• De jonge hazelaar vertakt zich al direct vanuit de grond (meerstammig) in een aantal twijgen die je later dikke takken of stammen kan noemen. Een struik dus. Dit in tegenstelling tot de al eerder genoemde boomhazelaar.
• In het najaar is de hazelaar gemakkelijk te herkennen aan zijn vruchten, de hazelnoten, die omgeven worden door vruchtblaadjes.
• De hazelnoten zijn voor mensen eetbaar en in de winter een voedselbron voor een aantal soorten dieren; eekhoorns, bosmuizen, Vlaamse gaaien, boomklevers en Grote bonte spechten.

De hazelaar werd en wordt veel gevraagd om zijn hazelnoten. Om die reden werden en worden er ook meerdere commerciële hazelaars gekweekt. Die zijn geoptimaliseerd (verbeterd) voor de productie van grote hazelnoten en voor noten met weinig vliezen.

• Deze rassen ontstaan uit kruisingen tussen diverse soorten. Veel ook worden hazelnoten uit andere werelddelen ingevoerd.
• De kleinere noten van de (wilde) hazelaar worden meer gewaardeerd om hun uitgesproken smaak. Beweert men. Ze bevatten veel vitamine E, maar ook veel calorieën. Daarom, moet ik ergens lezen, minder geschikt voor mensen. Dat vind ik wel wat somber. Van alle inlandse struiken heeft de hazelaar de meest voedzame vruchten. Dat wel. Die vruchten, de noten dus, zijn ook geschikt om te persen en geeft 60 procent vette olie voor medische doeleinden en voor de parfum- en verfindustrie.
• De takken en twijgen van de hazelaar, die overigens enigszins behaard zijn, zijn zeer buigzaam en daarom geschikt om te vlechten. De takken werden daarom ook gebruikt in de mandenmakerij, in de kuiperij, maar ook voor de fabricage van stokken en dwarshouten. Ook voor oeverbescherming. Het hazelaarhout is geschikt om houtskool van te maken. Een staf van hazelaarhout is een teken van gezag.
• Hazelaars kunnen wel zes meter en meer hoog worden en vormt struiken met talrijke stammetjes (zie foto 1). Het werd daarom vooral als hakhout gekweekt; hout dat jaarlijks voor meerdere doeleinden net aan de grond werd gekapt. B.v. voor 'sjansen', takkenbossen. "Eerst sjansen, dan dansen" is in Limburg takken verzamelen in het bos, daarna bundelen en in de oven om Limburgse vlaai te bakken. Èchte vlaai en daarna feesten).
• De mannelijke katjes kunnen bij strenge vorst bevriezen; de vrouwelijke al bij min 9 graden. De struik zelf, dus nog zonder katjes, is winterhard tot min 20 graden Celsius. Naar verluidt zou de hazelaar geen zeewind verdragen.
• De hazelaar behoort tot de berkenfamilie en komt in heel Europa voor.
• De hazelaar kan leven in de volle zon, maar beter in lichte schaduw. Te veel aan schaduw doet de struik geen goed. Teveel kapsones? 
• Hazelaars houden van leemachtige zandige grond, maar passen zich, ecologisch gezien, goed aan.
• Het zijn de vogels die in de natuur zorgen voor verspreiding van de hazelnoten, vooral Vlaamse gaaien.
• Vermeerdering van de hazelaar gebeurt in kwekerijen door middel van stekken of marcotteren. Het laatste is één van de manieren van stekken. De buigzame takken worden afgebogen en in de grond gedrukt, zodanig dat de top van de tak boven de grond blijft uitsteken. De tak moet dan worden vastgezet met bijvoorbeeld (tonkin)stokken (bamboe) of een gewicht. Als particulier zou ik een flinke baksteen op zo’n tak leggen. Na verloop van tijd krijgt de tak op de vastgezette plek wortels, daarna wordt hij los van de struik geknipt en een nieuwe hazelaar is een feit.

Op de verdere route kwamen nog wat onderwerpen ter sprake. Verslaglegger doet dit in een van de vormen van De Slimste Mens (Wat weet u van?)

De Bever

Wat weet u van de Bever?

- De bever (Castor fiber) is een aquatisch knaagdier; ofwel, leeft in of bij het water.
- Hij komt voor in Europa en Noord-Azië. Het is het grootste knaagdier in Europa en een van de grootste knaagdieren in de wereld.
- Het is een echt familiedier. Het is ook een nachtdier. In de ochtenduren en de avondschemering is er kans de bever 'aan het werk' te zien.  
- Het was Carl Linnaeus (1707-1778) die in 1758 de wetenschappelijke naam van de bever publiceerde. Carl was arts, plant-, dier- en aardkundige. Hij was het ook die de namen van alles wat leeft in de natuur systematisch wetenschappelijk benoemde en rangschikte. Veelal in het Latijn. 
- Na 1826 werd de bever in Nederland niet meer gezien. Uitgeroeid! Pas in 1988 werd de bever geherintroduceerd in de Biesbosch en de Gelderse Poort. Later volgden uitzetting op meerdere plekken. Alleen Noord-Holland heeft nog geen bevers. Lees ik ergens. Dat komt wat vreemd op mij over.

Wat weet u over het nut van de bever?
- Hun geknaag aan bomen zorgt voor variatie in het bos Ze hebben zelf veel hout nodig om burchten en dammen te bouwen en te knagen aan dikke takken. De bast van jongere takken en twijgen is namelijk een lekkernij voor de bever. Het rondom de stam  van een boom wegknagen van de schors doen ze om hun oranje gebit op lengte te houden. Hun tanden groeien namelijk altijd door. Bevers zijn bouwkundige bouwmeesters.
- Op open plekken die zij creëren steken allerlei lichtminnende planten de kop op.
- In de zomer kortwieken zij hele zones waterplanten wat dichtgroeien voorkomt en de doorstroming van water bevordert.
- Door de damwanden die zij aanleggen ontstaan er soms ondiepe watertjes en poeltjes dat weer aantrekkelijk is voor kikkervisjes, paaiende vissen en waterplanten.
- Kortom bevers brengen dynamiek in het landschap. Zij hebben een grote impact op het ecosysteem.

Wat weet u over de minpunten van de bever?

• Al vanaf 2016 wordt het dier in Limburg beschouwd als een potentiële bedreiger van dijken.
• De bever is hier beschermd maar komt niet altijd positief over.
• Na de introductie heeft de bever zich enorm uitgebreid en verspreid. Hun aantal wordt op dit moment in Nederland geschat op 5000. De overlast door bevers begint uit de hand te lopen. 
• Het probleem bevers contra dijken wordt onderschat; lees ik vandaag in de Telegraaf.
   
• Bevervraat. Hoger kon de bever niet komen (foto Piet Brugman).

 

De Tonderzwam

Wat weet u van de tonderzwam

• Die wordt ook wel tondelzwam of tondergaatjeszwam genoemd.
• Hij is meerjarig en kan console-, klok of koepelvormig zijn.
• Het is een zwakteparasiet, net iets anders dan een parasiet.
• Een zwakteparasiet wil zeggen dat het voornamelijk parasiteert (profiteert of uitbuit) op verzwakte bomen of planten tot ze afsterven, waarna het als saprofiet (opruimer) verder leeft van en op dood hout.
• Hij bezoekt graag, in volgorde, beuk, berk, eik, populier en linde.
• Licht ontvlambaar gedroogde tonder of tondel, het ‘vlees’ van de zwam, of de 'hoed' van een zwamsoort werd voorheen aangestoken en in een tondeldoos gedaan. In de doos blijft het gloeien. De voorloper van ondermeer de warmwaterkruik of warmwaterzak.
  
  De Nijlgans

Wat weet u van de Nijlgans?

• Behoort tot de groep halfganzen; groter dan een eend en kleiner dan een gans. (Geen gans, geen eend maar er tussenin).
• De nijlgans is nauw verwant aan de Bergeend en de Roesteend (Casarca).
• Zij komen algemeen in Nederland voor vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw in waterrijke gebieden, graslanden en bomen. Komen oorspronkelijk uit Afrika.
• Zij, de nijlganzen, hebben weinig natuurlijke vijanden en kunnen zich als exoot goed handhaven. Het zijn onruststokers vertelde iemand mij.
• Het zijn planteneters; gras en oogstresten.
• Kunnen in grote groepen flinke schade aanrichten.
• Hun filets smaken meer dan goed (fijn wildgebraad) en als stoofvlees meer dan uitstekend.

Wat weet u over het broeden van Nijlganzen?

• Zij broeden het hele jaar door.
• In oude boomnesten van (roof)vogels, zo nodig diep in de bossen, maar ook onder struiken dichtbij water en in de vork van boomstammen.
• Hun nesten worden, als ze ze zelf bouwen, gemaakt van takken, twijgen en vegetatie (plantengroei) uit de directe omgeving. Met donsveren en wat gewone veren wordt het nest afgewerkt.

De Canadese gans

Wat weet u van de Canadese gans?

• Is net als de nijlgans een halfgans.
• Te herkennen aan de witte kinband, de witte borst en een wit achterwerk.
• Zwemt vaak, graast op weilanden en vliegt in groepen.
• Heeft een luide, lage trompetterende roep.
• Vanaf 1975 broedt hij in Nederland.
• Kruist zich nogal eens met brandganzen en daardoor zijn er allerlei mengvormen. Moeilijk te herkennen.

De gele trilzwam

Wat weet u van de gele trilzwam?

• Komt het gehele jaar voor.
• Leeft op takken van loofbomen en struiken.
• Is maximaal 7½ cm breed, 2½ tot 5 cm hoog.
• Bij nat weer is hij geleiachtig maar taai, bij droog weer hard.
• De kleur is opvallend goudgeel en bij ouder worden bleekgeel tot vrijwel kleurloos.

Foto van de Gele trilzwam. Mooie foto. Bedankt Cor!

Het beleg van ’s-Hertogenbosch

In de route liepen wij ook over een van de Frederik Hendriks dijkjes, aangelegd in de tijd van het beleg van Den Bosch. In de wandelingen kwam het meerdere keren ter sprake. Daarom in het kort:

Kaartje 1629. Noord: Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.
Zuid: Zuidelijke Nederlanden onder Spaans gezag.

De stad ’s-Hertogenbosch lag in het jaar 1629 op de scheiding van de Republiek der Nederlanden en het bezette gebied door de Spanjaarden van Philips II. Zeg maar op de grens Noord-Zuid van Nederland ofwel op de grens van protestant en katholiek. Den Bosch was voor beide partijen van strategisch belang.

Wat weet u van het beleg van ’s-Hertogenbosch?

 

• Het beleg was in 1629, dat was in de 80-jarige oorlog (1568-1648) en duurde in dat jaar van april tot half september. Zeg maar een halfjaar.
• Het katholieke Den Bosch was in die tijd bezet door een ‘Spaans’ garnizoen bestaande uit Belgen, het ‘Leger van Vlaanderen’ geheten. Wel onder Spaanse gezag.
• Het beleg van Den Bosch werd uitgevoerd door het Staatse leger van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1576-1795) dat onder leiding van stadhouder Frederik Hendrik van Oranje Den Bosch wilde veroveren door de stad te belegeren. Eerder was een belegering onder leiding van Prins Maurits van Oranje al twee keer mislukt. 
• Het beleg moet u zien als een dubbele omsingeling van de stad op zo’n 1 tot 2 kilometer afstand van de stad. 
• In de omsingeling waren meerdere kampementen (kwartieren) opgeslagen die onderling met elkaar waren verbonden met paden, wegen en dijken en dijkjes.
• Met dijken, kanalen en molens werd het drassige gebied rondom Den Bosch begaanbaar gemaakt. Maar het water bleef om uitbraak van het Spaans-Bossche garnizoen tegen te gaan.
• Het ‘Leger van Vlaanderen’ heeft een keer getracht Den Bosch te ontzetten, maar slaagde daar niet in.
• Uiteindelijk capituleerde op 14 september 1629 het Spaans-Vlaamse garnizoen.
• Na de inname van Den Bosch door de noordelingen werd het katholicisme verboden, verliet het Spaanse garnizoen, de geestelijkheid en veel katholieken Den Bosch.

Nieuwjaar 2023

De Corona had het al twee jaar tegengehouden. Het uitbrengen van een dronk op het Nieuwe Jaar op een open plek in het bos. Die plek was de Patersberg die op onze route lag. Daar verzamelden zich de drie groepen; dit jaar zo’n 55 vrouwen en mannen. De kunststof glaasjes werden bescheiden gevuld met Berenburg, de coördinator van de wandeling Michel hield een korte toespraak en wenste iedereen  een voorspoedig Nieuwjaar en bracht een toost uit op 2023. Maar?

Wat weet u van Berenburg?

• Het heet ‘berenburg’ indien getrokken op basis van jenever; op basis van brandenwijn is het een kruidendrank.
• Berenburg werd vroeger geschreven met drie e’s; twee in de eerste lettergreep; Beerenburg
• De herkomst van berenburg ligt in . . . Amsterdam en niet in Friesland. Het werd in Amsterdam al gemaakt in de zeventiende eeuw.
• Een van de ongeveer 10 bekendste merken komt uit Friesland en misschien daarom wordt de drank het meest in Friesland gedronken.

Haarmos

Op de Patersberg groeiden ongeveer massaal plakkaten haarmos; Klein of Fijn haarmos hoorde verslaglegger. Beide namen kom ik niet tegen. Het leek op sterretjesmos, maar dat was het niet. Ik houd het voorlopig op Fraai haarmos.

Wat weet u van Fraai haarmos of haarmos in het algemeen?

• Is een algemene bewoner van naald- en loofbossen.
• Is zode-, kussentjes- of pollen vormend en groeit voornamelijk op beschaduwde plekken.
• In Nederland komen 60 soorten haarmossen voor.
• Mossen zijn primitieve sporenplanten die eerder in de evolutie zijn ontstaan dan varens en paardenstaarten. Paarden- of kattenstaarten is een hardnekkig onkruid. 
• Haarmos omdat de jonge sporenkapsels bedekt worden door een puntig geel behaard kapje.

Na het bezoek aan de Patersberg gingen de drie groepen weer uit elkaar op weg naar de koffie. Voor de koffie werd een vrijwillige bijdrage gevraagd en het koekje, extra dik vanwege het Nieuwe Jaar, nam de vereniging voor haar rekening.
Dit verslag is het verslag dat ik opgemaakt heb aan de hand van de route van één van de gidsen Gijs van Weerd. Volgende keer volg ik weer een andere gids. Dat is op 8 februari aanstaande.

Sint-Michielsgestel, 21 februari 2023
Piet Brugman
[email protected]

 

365 Vrede op aarde

 

Inleiding

Op het moment dat ik dit schrijf is het 25 december 2022. Eerste Kerstdag; Vrede op Aarde!
Direct nadat Sinterklaas Nederland geruisloos had verlaten begon het al; kerstmuziek en kerstgezang richting 25 december. Kerstmis. Enkele dagen vóór Kerstmis wordt het gezang, veelal geschreeuw, richting liefde, voorspoed, geluk en Vrede-op-aarde 1^e Kerstdag gestuurd. Vrede op aarde bij de mensen van goede wil.  Wat zegt u? Vrede op aarde? Wacht even zeg. Kom eens tot de werkelijkheid.

Tweede Wereldoorlog

Ik heb wat dit verhaal betreft, het voorrecht in mijn leven meer dan 80 jaar terug te kunnen kijken. Nog net heb ik als kind het laatste jaar van de Tweede Wereldoorlog (WO II) bewust meegemaakt. De hongerwinter. Er waren op dat moment geen oorlogshandelingen gaande in het westen van Nederland. Nederland was bezet. Door de Duitsers. Notabene onze buren. Die waren in mei 1940 Nederland binnen gevallen. Ongeveer hetzelfde wat Rusland dit jaar (2022) in Oekraïne deed. Het verschil is dat het centrum van Rotterdam begin 1940 werd gebombardeerd en compleet vernield en tegen het einde van de oorlog werd er bij de bevrijding van het zuiden van Nederland veel oorlogsschade aangericht. Nederland was aan het eind van WO II niet compleet vernield.

Oekraïne

In Oekraïne is dat wel even anders. De Russen scheppen er genoegen in ongeveer alles overhoop te schieten en te vernielen wat niet des militairs is. Burger doelen; hele wooncomplexen, elektrische installaties en nog meer. Inclusief mensen; burgers. Onsportieve oorlogvoering in strijd met het Oorlogsrecht. Een schande dat het Westen dit toelaat. Verderop hierover meer.

WO II

De Tweede Wereldoorlog (WO II) werd uiteindelijk door de Duitsers verloren. Dankzij hulp van de geallieerden. Vooral de Amerikanen lieten zich van de goede kant zien. Als dat niet was gebeurd hadden we hier nu Duits (moeten) spreken. Hebben de Duitsers intussen de schade in z’n geheel betaald? En hoe zit het met excuses maken? Ik denk dat zulks intussen wel gebeurd zal zijn, maar hebben zij ook de schade aan mens en materiaal vergoed? Want? Er was geen enkele reden om Nederland als provincie aan te sluiten bij Duitsland. Een internationale onrechtmatige daad.

Wat ik altijd heb gevonden is dat de Eerste Wereldoorlog (WO I - 1914-1918) nog maar nauwelijks was afgelopen toen de Duitsers alweer opnieuw begonnen. Nederland was in WO I wel neutraal, maar toch hebben wij toen ook schade ondervonden. Is die rekening al betaald en zijn er toen door de Duitsers ook excuses aangeboden?

Wij zijn in het verleden ook in oorlog geweest met Spanje, Engeland en Frankrijk en nog andere landen. Hebben de desbetreffende regeringen hun excuses daarvoor al aangeboden? Inclusief de financiële nota?

Indonesië

Net na het eind van WO II ging Nederland zelf oorlogvoeren. Verstandsverbijstering bij de verantwoordelijken. Weet u dat nog? Op 10.000 kilometer afstand. In en tegen Indonesië. Indonesië was immers van Ons! Van Nederland! Zo werd dat in mijn jonge jaren verteld en geleerd. Waarom Indonesië van Ons was, is mij nooit duidelijk gemaakt. Laat staan hoe wij er aan gekomen zijn.
In twee politionele acties, noem het maar gewoon oorlog, hebben nogal wat Nederlandse militairen daar de beest uitgehangen. Ondanks het oorlogsstrafrecht. Dat was in 1947 en 1948. Let op; dit gebeurde twee jaar na de Tweede Wereldoorlog. We hadden blijkbaar nog niet genoeg meegemaakt? Dat de toenmalige regering en volksvertegenwoordiging meende dat Indonesië nog steeds van Ons was en niet begreep dat Indonesië een aflopende zaak was, heb ik nooit begrepen. Hoe dom kon je zijn. Zijn de Nederlandse schuldigen daarvoor ooit gestraft? Waar hebt u het over? Over oorlogsmisdaden. Iedere militair, dienstplichtig of beroeps, worden de oorlogsregels verplicht onderwezen. Wij, Nederlanders, onderzoeken op het ogenblik oorlogsmisdaden door de Russen in Oekraïne begaan. Het moet niet veel gekker worden.

De Korea-oorlog

Tussen 1950 en 1953, ook hier weer een paar jaar na WO II, viel Noord-Korea Zuid-Korea binnen. Korea werd na de WO II ongeveer letterlijk opgedeeld in Noord- en Zuid-Korea omdat Japan ook zijn oorlog verloor. Noord-Korea was communistisch en is dat nog steeds. Zuid-Korea is democratisch. De grens werd de 38^e breedtegraad. Japan had Korea wat jaren eerder bezet. Ook toen al. Japan? Ook de Japanners hingen de beest uit tijdens de WO II in Azië. Japanse militairen deden toen niet onder voor de Duitsers. Weet u dat nog? Gemene mannetjes zaten er tussen die Jappen.

Toen de Koreaanse oorlog in 1953 begon werden de Zuid-Koreanen binnen enkele dagen in het zuiden de zee in gedreven. Maar Amerika kwam tussenbeide. Alweer Amerika. Maar Amerika vroeg landen militair  te komen helpen. Meerdere landen meldden zich aan. Nederland leverde na aandringen een oorlogsschip en een infanteriebataljon; dat zijn tussen de 300 tot 1000 militairen. Dit bataljon vocht onder de vlag van de Verenigde Naties. Een oorlogsmissie. Geen vredesmissie. daar heb je niet veel aan. Bijna 4000 Nederlandse militairen maakten bij toerbeurt deel uit van dit bataljon.

Er moest daar nog ouderwets gevochten worden. Er sneuvelden in die betrekkelijk korte oorlog 122 Nederlandse militairen en 4 militairen werden er vermist en, volgens schrijver, nooit teruggevonden.

De oorlog in Korea kostte aan vier miljoen mensen het leven. Noord-Korea werd gesteund door China en de Sovjet-Unie; Zuid-Korea door Amerika en meerdere democratische landen.
Wat ik mij nog goed kan herinneren; ik moet het toch even vertellen, is het volgende: De geallieerden hadden op een bepaald moment Zuid-Korea heroverd en Noord-Korea veroverd tot bijna aan de Chinese grens. En toen kwam China met zijn legers Noord-Korea te hulp. De kracht van China was op dat moment het enorme aantal militairen. Duizenden! Het kon niet op. Ik zie het nu nog in de krant staan: ‘Golven soldaten, de ene golf na de andere golf, vielen de Amerikanen en de helpende landen in hun loopgraven aan. De Amerikanen c.s. konden het niet bijhouden wat betreft het neer- en doodschieten van Chinezen. Ja, er werden zoveel Chinezen gedood, dat na een x-aantal golven de Chinezen eerst over de bergen gedode Chinezen moesten klimmen voordat zij zelf konden schieten. Op meerdere punten werden de Amerikanen overlopen. Er bleven maar Chinezen komen en de Amerikanen konden het niet bijschieten of hun munitie was op’. Waarvan akte. Nee, dat was toen geen vrede op aarde. En nog steeds is daar geen vrede. Wel een wapenstilstand. Vanaf 1955. Er hoeft daar op dit moment maar iets te gebeuren of de oorlog is weer daar. De president, Kim Jong-un van Noord-Korea is een gevaarlijk onbetrouwbaar sujet (slecht mens) en er is niemand die daar verandering in aanbrengt. Een schande voor de mensheid. Of een tekort aan leiderschap? Maar Kim is lang niet de enige potentaat in de wereld.

Oekraïne

Terug naar die smerige en laffe oorlog in de Oekraïne. Hoe in Godsnaam is het mogelijk dat het Westen het geniepige en kind-schuwe mannetje Poetin daar zijn gang laat gaan? Ja, deelstaat Oekraïne maakte nog niet zo lang geleden deel uit van de Sovjet-Unie. Daar heeft Poetin misschien nog een punt; puntje! Na een staatsgreep in Moskou (1991) om president Gorbatsjov af te zetten, hield de Sovjet-Unie op te bestaan en riep Oekraïne voor zichzelf de onafhankelijkheid uit. En vanaf begin 2022 wil Poetin deelstaat Oekraïne, en nog wat van die landen weer bij Rusland voegen. Terug naar de oude Sovjet-Unie. Terug naar het tsarentijdperk. Waarom eigenlijk? Als een staat niet wil, zou ik hem ook niet willen. In december 2022 zou de Sovjet-Unie, als er niets veranderd zou zijn, 100 jaar hebben bestaan. Dit even tussendoor.

Poetin

Nog even terug naar het ‘geniepige en kind-schuwe mannetje’. Dat schrijf ik niet zomaar. Schrijver is geen psychiater. Ik heb een wat uitgebreidere marechaussee/politie opleiding. Praktisch en theoretisch. That’s all! Maar nu even serieus: Nog niet zo lang geleden kwam Poetin op mij over als een sportieve stoere bink. Hij leek mij een loyale man waarmee best te praten viel. De manier waarop hij nu de wereld inkijkt bevalt me niet. Op de lange rode loper loopt hij met schuin zwaaiende armen en kijkt schuw-verlegen uit zijn ogen. Als een hond die flink geslagen is door zijn baas. Met de staart tussen de benen. Het lijkt of dat hij denkt: Wat heb ik toch allemaal aangericht? Waar ben ik aan begonnen? Hoe red ik me hier uit? Ik kan niet meer terug. 
Sorry beste lezers; Poetin is in zijn hoofd niet in orde.  

Oorlog voeren is, als uitgangspunt, dom. Oorlog willen voeren is net zo dom. De gangmaker, soms zijn het er meerderen, is geestelijk onvoldoende ontwikkeld. Anders doe je zoiets niet.

Maar waarom laten wij een min-of-meer bevriend land als Oekraïne, waar het volk onrecht wordt aangedaan, zo’n beetje spartelen? Als landen wapens leveren zoals thans het geval is, dan kan je rustig zeggen dat je betrokken bent bij de oorlog. Nederland is hier dus ook in oorlog. Zonder militairen. Waarom dan ook geen militairen onder de vlag van de Verenigde Naties sturen? Zoals in de Koreaanse oorlog? Waarom durven wij dat nu niet? Er bestaan toch ook VN-vredesmissies? Waarom geen oorlogsmissies onder de vlag van de Verenigde Naties met als enig doel het onrecht wat plaats vindt de kop in te drukken. Opkomen voor de bevolking daar. Ik zeg het nog ’n keer: Hier wordt de bevolking van een land groot onrecht aangedaan. De geallieerden hebben ons en een deel van de wereld  in 1944/1945 toch ook geholpen?  

Dat zou over de gehele wereld moeten plaatsvinden. Er is zoveel gemeen onrecht in meerdere landen. Moet ik nog landen noemen? Soedan, Syrië, Somalië, Myanmar, Democratische Republiek Congo, Zuid-Soedan, Nigeria, Jemen, Ethiopië, Afghanistan, Venezuela en wel het duidelijkste voorbeeld Oekraïne. Overal is meer dan wat. Schep orde en haal, letterlijk, de rotte appels uit de mand. En? Niet meer terug in de mand.

Mijn gevoel zegt dat je wereldwijd met VN-oorlogsmissies aan de gang moet gaan. Daar waar in de wereld onrecht wordt aangedaan moet je er op afgaan. Met militaire onderdelen samengesteld uit alle wereldlanden. Geen NAVO. Die is me te oorlogszuchtig. Bespreek het in de Veiligheidsraad, alle wereldlanden zijn daarin vertegenwoordigd, zeg wat de bedoeling is, stel een tijdslimiet en bij overschrijding van de termijn actie ondernemen.

Slot

De Lijst van oorlogen geeft in chronologische volgorde weer welk oorlogen er zoal vanaf de oudheid zijn gevoerd. Om niet te ver in de tijd terug te gaan zijn er wereldwijd gedurende mijn leven zo’n 100 grotere en kleinere oorlogen gevoerd. Dat is niet iets om trots op te zijn. Oorlogen die gevoerd worden door mensen. Altijd tegen andere mensen. Enorme aantallen mensen werden daarbij gedood en gewond. De aangerichte schade is niet in getallen uit te drukken. Moeten de goeden onder ons niet ingrijpen als de kwaden de goeden ernstig kwaad aandoen? Een VN-oorlogsleger die vanuit de Verenigde Naties er op uit wordt gestuurd om orde te scheppen en de ‘rotte appels’ (de leiders) letterlijk uit de mand te halen en ze op water en droog brood vast te zetten. Ordescheppende VN-oorlogsmissies.

Tussen de 27 en 30 procent van de aardse mensen zijn niet van goeden wille. Dat percentage moet echt omlaag. Dat gaat niet vanzelf. Wijze mensen zullen daarover moeten gaan beslissen. Het roepen van “Vrede op aarde aan de mensen van goeden wille” kan dan weer serieus uitgesproken worden. Ondernemen we geen acties, dan blijft het aanmodderen in de wereld.

Aan ‘Vrede op aarde’ wil ik voorlopig niet denken. Maar met ‘dien de vrede’ vanuit uzelf  in uw eigen omgeving ben ik al tevreden. Gelukkig Nieuwjaar.

’s-Hertogenbosch, 31 december 2022

Piet Brugman

364. Seniorenwandeling Natuurgroep Gestel in december 2022.

 

Inleiding
Dit keer verzamelde de groep zich op het parkeerterrein van sporthal ‘Theereheide’ aan de Eikenlaan in Gestel. Dat was op woensdag 10 december. 40 enthousiastelingen wisten de sporthal te vinden. Het was koud. Het vroor. Zo’n 8 graden. Maar het viel allemaal best mee; het was windstil en de wandeling ging door het Gemeentebos en gedeeltelijk door landgoed Zegenwerp. Bomen en nog eens bomen. Zeg maar bos. Wij liepen door een prachtig stuk natuur. Verslaglegger sloot zich aan bij een van de drie groepen, de groep van Gijs Sterks, onze gids. Rekening houdend met het koude weer, werd er besloten meer te wandelen dan stil te staan bij natuur-onderwerpen. Maar er is altijd wel iets te vertellen. En? Repetitio est mater studiorum, oftewel; Herhaling is de moeder der studiën.

Gemeentebos
Gijs vertelt: Het Gemeentebos was oorspronkelijk een uitgestrekt zandverstuivings- en heidegebied. Het gemeentebos is niet groot; 18 hectaren. Wat nu gemeentebos en ook gemeentegrond is, is een restant van wat ooit gemene gronden (gemeenschappelijk bezit, gebruik en beheer) van Gestel waren; in feite het laatste stukje grond wat nooit werd uitgegeven of verkocht. Armtierige grond. Had nagenoeg geen waarde voor landbouw. Deze heide-zandgrond was goed om heide te plaggen. Die plaggen konden de kleinere boeren goed gebruiken in de potstallen om zo mest te (laten) maken voor het volgend voorjaar. 
Zo rondom 1900 werden deze hogere en drogere zandgronden beplant met vooral naaldbomen. Dit stukje Gemeentebos is de laatste jaren gevarieerder geworden. Bosbeheer zorgt er voor dat het bos omgevormd wordt van naald- naar gemengd bos; dus naald- en loofbomen door of bij elkaar. Wel een rustgevend stuk bos.

Landgoed Zegenwerp
Het adellijke landgoed Zegenwerp, ik heb het al meer verteld, is 70 hectaren groot en ligt ten zuiden van de bebouwde kom van Sint-Michielsgestel. Het landgoed wordt al genoemd in 1306. Het was een (te) leen van Oud-Herlaer. De heren van Zegenwerp hadden de visrechten op een deel van rivier de Dommel. Het gebied ligt op een flinke dekzandrug. Dit is een zandhoogte ontstaan in de laatste ijstijd door opgestoven dekzand (fijn korrelig zand).
De naam ‘Zegenwerp’ is een verbastering van werpen-met-de-zeeg, ofwel vissen-met-een-sleepnet. In die tijd een gebruikelijke manier van vissen. Landgoed Zegenwerp werd in1809 gekocht door baron Willem Arnold Lamoraal van Geusau die toen burgemeester was in Sint Michielsgestel. De familie Von Geusau behoort tot de oude adel van Thüringen. In 1828 verkocht hij het landgoed weer. Daarna volgden meerdere eigenaren. Ondermeer de familie Van Lanschot; een bekende Nederlandse bankiersfamilie. Ik heb begrepen dat nazaten van de familie Van Lanschot Huize Zegenwerp nog steeds bewonen.
Vanaf 1850 werd het landgoed omgevormd naar Engelse landschapsstijl en is de stichting Het Brabants Landschap grotendeels eigenaar van het landgoed. Misschien goed om te weten dat de boomopstanden op Zegenwerp tussen de 100 en 140 jaar oud zijn. Lees ik ergens. Tegelijk lees ik ook dat de bomen in goede conditie zijn. Dat klinkt positief.

De Heidijk
Voor een deel liepen wij over de Heidijk. Deze Heidijk loopt vanaf de Esscheweg tot het punt waar de dijk overgaat in de weg Volmeer. Een prachtige lange onverharde bosweg. Het woord ‘hei’ of ‘heide’ komt in die hoek veel voor en moet te maken hebben met de 250 voetbalvelden aan heide die Gestel eens rijk was. Een groot gedeelte daarvan is in 150 jaar opgegaan in ontginning, bebossing en bebouwing.

Rabatten

Sint-Michielsgestel en omgeving is rijk aan landgoederen en de daarbij horende kastelen, landhuizen, buitenverblijven en villa’s. Zij dateren uit de 12^e tot in de 19^e eeuw. Landgoedeigenaren waren niet onbemiddeld, kochten armtierige heidegrond, bouwden er hun ‘woning’ op en gingen met de arme soms natte grond aan het werk. Want de gekochte grond moest rendabel worden gemaakt. Bosbouw was in veel gevallen het enige waarin geld te verdienen was. Op drogere zandgrond was dat vanzelfsprekend. Maar er waren ook vochtige, moerasachtige stukken land binnen het aangekochte landgoed. Rabatteren was dan een oplossing.

Het woord ‘rabatten’ viel tijdens het wandelen. De gids gaf uitleg. Een soort van definitie is:
‘Rabatten zijn langwerpige ophogingen tussen twee greppels of geulen stroomafwaarts. De grond uit de greppels werd gebruikt om de rabatten (dijkjes of bedden) te vormen of op te hogen. Dit om natte terreinen via de gegraven geulen te ontwateren’.

Die opgehoogde dijkjes zijn meestal smal, bijvoorbeeld twee meter, maar kunnen ook breder zijn. Verslaglegger heeft rabatten gezien van wel drie tot vijf meter breed. De afwateringsgeulen werd dan ook breder. Op de opgehoogde dijkjes of bedden werden dan jonge bomen geplant om deze, als ze  kaprijp waren, te kappen en te verhandelen. Want daar ging het uiteindelijk om. Geduld is in de bosbouw een schone zaak. Het werk moest in die tijd met de hand worden gedaan in de natte, moerasachtige grond. Zwaar werk. De rabattengravers stonden met hun benen echt in de modder.

 Foto 1. Duidelijke foto van rabatten.

Het is schrijver niet bekend of er vandaag-de-dag ergens nog rabatten worden aangelegd. Wel bestaan er tegenwoordig voertuigen met brede rupsbanden die zich door de slappe grond of ondiep water kunnen verplaatsen en eventueel grond tot rabatten zouden kunnen opwerpen. Tussen de regels door lees ik toch dat het aanleggen van rabatten wel voorbij is.
De nog aanwezige oude rabatten zijn langzaam ‘in de grond aan het zakken’. Het in stand houden van bestaande rabatten is na de Tweede Wereldoorlog in verval geraakt. Letterlijk en figuurlijk. Vooral omdat machines de oude rabatten niet goed kunnen bereiken. Misschien is graven met de hand door vrijwilligers een mogelijkheid? Zoiets als bomen knotten door vrijwilligers? Gaan we niet meer doen. Denk ik. Wilgen knotten kan nog net, maar geulen graven om rabatten te ‘restaureren’? Daar krijg je geen mensen meer voor. Verslaglegger denkt dat het verhaal van de rabatten uit de geschiedenisboekjes kan. Ze worden of kunnen niet meer worden onderhouden en nieuwe rabatten graven voor houtproductie lijkt een gepasseerd station. Overigens werden de nog bestaande rabatten gegraven in de periode 1750-1950.

Op de opgezette rabatten werden dan bomen geplant die groeien op vochtige bodem. Je kunt een boom niet in het water planten, daarom werden de rabatten aangelegd. Ze staan dan wel áán het water, maar daar kunnen ze goed tegen. Zo is de Moerascipres, die wij wel eens op Landgoed Venrode zien, een bekend voorbeeld van een boom die het goed doet op vochtige grond. Ja, deze boom heeft zelfs geen problemen als ze langere tijd in het water staat. Maar planten zal moeten in gewone vaste grond.

Vijver en ven
Wij kwamen langs de ‘viskom’ een vijver. Speciaal aangelegd door de landgoedeigenaar om te vissen. Nog even repeteren wat het verschil is tussen een vijver en een ven.

Een vijver is een door de mens aangelegd waterlichaam met beperkte oppervlakte. Het verschil tussen de begrippen vijver, poel en plas is echter niet duidelijk vastgelegd. Aan een poel is eerder een agrarische functie verbonden, terwijl een vijver eerder met visvangst of een sierfunctie wordt geassocieerd. Kortom; een vijver is door de mens aangelegd.

Een ven is een kleine, meestal ondiepe plas, welke ontstond in de ijstijd door het wegwaaien van fijn zand op die plek. Het weggewaaide en opgehoopte zand vormden dan landduinen, landruggen of stuifzandruggen. Een ven is lang en loopt van zuidwest naar noordoost. Kortom; vennen zijn door de natuur ontstaan.

Maretak in grote markante boom:

In het laatste gedeelte van de route kregen wij zicht op een grote boom die in een perceel grasland stond. We kwamen er meer langs. Wel op zo’n afstand van 100 meter. Naar ik hoorde was de boom een esdoorn. Een markante boom. Zoals die daar midden in de wei stond, kon je spreken van een zichtbepalende boom. Een oriëntatiepunt voor mens en dier. De boom was nu kaal. Op het punt waar stam en onderste tak samenkomen hing een soort van takkenbos. Althans zo leek het. Het is een maretak vertelde de gids. Uitleg volgde en verslaglegger zet het een en ander op een rijtje; rij lijkt beter in dit geval.

Is het een plant? 'Struik’ heeft mijn voorkeur, maar wel anders dan een gangbare struik. De officiële Nederlandse naam is Maretak. Zijn wetenschappelijke naam is Viscum album.’ Viscum’ is ‘vogellijm’ en ‘album’ is ‘wit’. Er is, ook in dit geval, maar één wetenschappelijke naam. Maar onder elkaar gebruiken we meerdere namen in onze eigen taal zoals heksenbezem, vogellijm, mistel, duiven- en kraaiennest en de Engelse benaming Mistletoe.

Foto 2. Dit doet de twee rechtse bomen en de maretakken geen goed. Te veel van het goede. Lees verder.    (Foto Piet Brugman)

Een maretak heeft geen zichtbare wortels en is ook niet rechtstreeks verbonden met Moeder Aarde. Het is een bolvormige struik die woekert in en op bomen; verschillende soorten bomen.

Allerlei toverij en andere wonderlijke zaken heerste in vroeger tijden bij het zien van die groene kraaiennesten in bomen. Heksen vlogen in die tijd gezeten op hun bezems over gebieden en schoven hun bezems van de bezemstokken om opgevangen te worden in bomen. Of hoog of lager in de bomen. Het was maar net hoe de bezem viel. Mikken vanaf grote hoogte was best moeilijk. Daar waar de bezem viel nam het leven als maretak een aanvang. In deze tijd weten wij beter.

De maretak kan zich ontwikkelen in appel- en perenbomen maar ook in andere bomen zoals dennen en sparren, lijsterbessen en linden. Populieren hebben de voorkeur als het om hoge bomen gaat.

Maretakken zijn half parasiet. In dit geval de Maretak (een organisme) die zich voor de helft in stand houdt ten koste van een ander organisme (de boom) waarmee hij samen leeft. Zo ‘rooft’ de maretak zijn water en mineralen van de gastheer, de boom. Voor de andere helft moet de maretak zelf zorgen.

Maretakken, die ongeveer een halve meter groot zijn of worden, bloeien in februari/maart. Uit de bloei ontstaan witte giftige en kleverige bessen. Die bessen lijken enigszins op de witglazige aalbessen maar dan ietsje groter.
Die bessen worden gegeten door bes-etende vogels die ze vervolgens uitpoepen terwijl zij in bomen zitten. Veelal valt de bessenpoep rechtstreeks op ’n tak. Geen probleem. Soms blijft het kleverig goedje vastzitten aan het bevederde achterwerk. Het kost de vogels de grootste moeite om dan hun gat af te vegen. Tijdens dit karwei ‘lijmen’ zij onbewust de kleverige zaden vast aan de boomtak waar zij op zitten. Dit is ‘het zaaien’ van een nieuwe maretak. Vroeger vertelde men de kinderen dat de zaden aan de snavel van de vogel bleven kleven, maar dat was nog in de tijd dat men het poepverhaal niet wilde vertellen. Toch is dit laatste niet geheel onwaar. De bessen kwamen ook wel eens aan de snavel. (Af)vegen aan een tak was dan de oplossing. De naam ‘vogellijm’ lijkt hier gelijk duidelijk, maar het zit toch net iets anders. Van de kleverige bessen van de maretak werd vroeger een soort van lijm gemaakt en gebruikt om illegaal met belijmde stokjes wildzangvogeltjes te vangen. De stokjes werden bijvoorbeeld in de grond gestoken op voederplaatsen of op takken van struiken. De vogeltjes komen dan vast te zitten aan de lijmstokjes en kunnen niet meer vliegen. 

Omdat we de maretak meestal op populieren en vruchtbomen aantreffen heeft men lang gedacht dat de maretak die bomen verkiest boven andere bomen. Maar de maretak heeft niets te kiezen, het zijn de vogels die kiezen. Bepaalde lijsterachtigen zitten graag in hoge bomen; koperwieken en de kramsvogels daarentegen blijven liever wat lager en komen dan veelvuldig uit bij appel- en perenbomen. Oh! Zit dat zo?

De maretak is tweehuizig wat betekent dat je vrouwelijke- en mannelijke struiken hebt. Voor bestuiving zorgt niet de wind maar ook hier de vogels. Mag ik lezen.  
De maretak heeft ook bladeren. Die zijn lancet-spatelvormig, leerachtig en lichtgroen. Oók in de winter. De plant is in de herfst, de winter en in het vroege voorjaar goed te zien. Omdat de bomen dan kaal zijn. Bij warm weer gebruiken de bladeren van de maretak veel water en pleegt daardoor dan een extra aanslag op de boom. Te veel maretakken in dezelfde boom kan de boom fataal worden, maar ook fataal voor de maretak. De maretakken trekken vocht en mineralen uit de bomen en daardoor kunnen watertekorten in de bomen ontstaan. Er moet nu eenmaal gedeeld worden. Zie foto 2.

Een maretak met bessen, groene blaadjes en groene takken kennen we ook als Mistletoe (de Engelse naam), die tijdens de kersttijd (vaak) bij woningen als decoratie wordt opgehangen. Maretakken worden tegenwoordig in maretakkenkwekerijen gekweekt in hoogstam appelbomen. Voor de verkoop. Ik heb begrepen dat zo’n kerstmaretak flink aan de prijs is. Hoe groter en mooier de tak, hoe hoger de prijs. Er is nog iets meer. 

De Maretak is het symbool van vrede en liefde. Dat komt deze maand goed uit zo met de Kerstdagen. In het verlengde daarvan mag er ónder de Mistletoe gekust worden. Wel serieus. Mag zulks gebeuren, dan zal het tijdens de Kerst en in 2023 waarachtig wel goed komen.

Foto 3. Een gekweekte maretak (Herkomst foto onbekend) Wel ‘n toppie!

Rest verslaglegger de vereniging Natuurgroep Gestel, onze gidsen en de senioren-wandelgroep Gezegende Kerstdagen en een alleszins voorspoedig Nieuwjaar te wensen. Tot woensdag 11 januari 2023.

Sint-Michielsgestel, 20 december 2022
Piet Brugman
[email protected]

 

 

 

363. Het Azolla-plantje is een kroossoort

Eerlijk is braaf. Van het Azolla-plantje had ik nog nooit gehoord. In een septembernummer van Elseviers Weekblad kwam ik in een artikel dit plantje tegen. Bij het woord ‘plant of plantje’ word ik belangstellend. Het Azolla-plantje is een kroosvarensoort. Steller van dit bericht wil de belangstelling van het Azolla-plantje bij u opwekken en met behulp van mijn weblog delen. Houd het in de gaten. Misschien wordt dit plantje nog eens heel bekend in de toekomst. U moet dan wel verder lezen. Eerst wat theorie.

‘Kroos’ is een waterplantje dat veelal bestaat uit een of meer drijvende blaadjes met een gering aantal wortels. Iets duidelijker: een eenjarig waterplantje dat drijft op het oppervlak van stilstaand of nagenoeg stilstaand water. ‘Kroos’ is ook een verzamelnaam voor verschillende soorten van kleine, veelal schijfvormige plantjes die tezamen het geslacht LEMNA uitmaken.  (‘Kroost’ zijn je kinderen of je nakomelingen). 

In de omgeving van Boskoop, Reeuwijk, Hazerswoude, Alphen aan den Rijn en Bodegraven, mijn geboortestreek, zag ik in mijn jonge jaren in veel sloten kroos op het water (drijven). Soms hele dikke op elkaar geplakte lagen. Een familielid uit die omgeving vertelde mij zojuist dat kroos daar nog steeds voorkomt. Maar minder heftig dan in de jaren vijftig/zestig van de vorige eeuw.

De daar voorkomende kroossoorten waren toen Bultkroos (Lemna gibba), Dwergkroos (Lemna minuta), Puntkroos (Lemna trisulca) en Kroosvaren (Azolla caroliniara). Let op de woorden Lemna’ (is kroos) en ‘Azolla’ (is kroosvaren).

Ik herinner mij nog dat het kroos, omdat de laag te dik was door snelle groei, vanuit een platte boot (een schouw) met een soort langetandenhark handmatig uit het water werd gevist. Als de schouw vol was werd het kroos ergens aan land gebracht, over het land uitgespreid en onder gespit of onder geploegd. Veelal handmatig. Kroos gaf goede bemesting. Zei men toen. Maar schijnt ook waar te zijn. Daarnaast groeit kroos, bij warm weer, als een tierelier. Bijna invasief.  

Een Kroossoort op nagenoeg stilstaand water rechts tegen de rietkraag gefotografeerd in ‘s-Hertogenbosch. (Foto Piet Brugman nov. 2022)

Waar gaat het nu precies om? Ik wil naar het Azolla-kroosvaren. Maar nog even in Nederland blijven.
In Nederland kennen wij acht soorten kroos. In dit verband misschien even minder belangrijk. Zij maken deel uit van de eendenkroosfamilie. Daarom noemen ze deze Lemna- soorten bijna altijd ‘eendenkroos’ omdat eenden dit soort kroos eten, Kroos valt onder de waterplanten. Je hebt planten ín het water (gedeeltelijk onder en gedeeltelijk boven water), planten helemaal onder water (echt compleet ónder water) en planten óp het water (letterlijk). Tot zover kroos in Nederland.

Azolla (kroosvaren)

Afbeelding Azolla kroosvarens, namelijk Grote kroosvarens. Hier los van elkaar drijvende groen-rode waterplantjes.

Azolla (kroosvaren) bestaat uit groteren plantjes dan de eendenkroosplantjes (Lemna), met korte stengeltjes en dicht op elkaar geplaatste overlappende blaadjes. Het plantje is een oceaansediment. Sediment, afzetting of bezinksel is de benaming voor door wind, water en/of ijs getransporteerd materiaal. Dit drijvende kroosvarentje bestaat al meer dan 55 miljoen jaren en kan onder verschillende omstandigheden groeien. Mag ik ergens lezen.

De Azolla-plant kan het nieuwe gewas van de toekomst worden. De Azolla-plant haalt stikstof uit de lucht en niet uit de grond en produceert drie keer zoveel eiwitten als bijvoorbeeld mais.

Azolla (kroosvaren) is een geslacht met 9 soorten varens, te weten: (Azolla caroliana, A. cristato, A. circinata, A. filiculoides, A. japonica, A. microphylla, A. nilotica, A. pinnata en A. rubra uit de vlotvarenfamilie; de ‘varen’ drijft op water van sloten en grachten.  
Het zijn kleine drijvende aquatische (behorend tot het water) varens. Hun kleine dakpansgewijs gestapelde plantjes lijken helemaal niet op de hier voorkomende varens. Azolla-kroosvaren is wereldwijd verspreid. Vooral in tropische gebieden; Afrika en Azië.

In Europa was slechts één soort ooit oorspronkelijk inheems (hoorde hier thuis), namelijk de Grote kroosvaren (Azolla filiculoides). Dat was wel 3 miljoen jaren geleden.

Azolla’s hebben een korte horizontale wortelstok (rizoom; heeft een horizontaal kruipend wortelgestel onder water). Ze zijn bedekt met kleine overlappende schubachtige blaadjes. De draadachtige wortels zijn tot 3 centimeter lang. De jonge blaadjes zijn groen. Onder stress, droogte, hitte of koude, verkleuren ze rood. Ze lijken echt op de in ons land voorkomende kroossoorten. Varens kennen wij over het algemeen als grotere rechtopstaande sporenplanten zoals de Gewone eikvaren, de Adelaars-, de Konings- en de Tongvaren.

Vermeerdering van Azolla’s vindt ook plaats door sporen; de mannelijke en de vrouwelijke. Een ingewikkeld verhaal. Maar het komt erop neer dat de sporen (zeg maar de zaadjes) op een bepaald moment in het water worden geloosd en met elkaar worden verenigd en de bevruchting plaats vindt. Best romantisch als je dat zo leest.

Azolla-soorten groeien in ondiep stilstaand of nagenoeg stilstaand water. Denk hierbij aan poelen, meren, sloten, oude rivierarmen en moerassen.

De al eerder genoemde Grote kroosvaren, is als fossiel (versteende rest) bekend in Europa. Ook in België en Nederland wordt vandaag-de-dag de soort meer en meer waargenomen. Ja, je kunt het spul hier gewoon kopen. Voor in de vijver. Daarbij gaat het om herintroductie uit Noord-Amerika. De Kleine kroosvaren (Azolla cristata) kan ook in Europa worden gevonden.

De Azolla-soorten leven in symbiose (de een heeft de ander nodig) met blauwalgen van een bepaald soort (Anabaena azollea) die onderdak vinden in de holtes van de blaadjes. Anabaena is in staat atmosferische stikstof te binden, wat de plant onbeperkte toegang geeft tot een essentiële voedingsbron. Daardoor kan de plant zich zeer vegetatief (ongeslachtelijke voortplanting) vermenigvuldigen en zelfs elke twee tot drie dagen in biomassa verdubbelen. Vooral bij warm weer.

Wegens het vermogen van de plant om stikstof te binden, wordt Azolla dikwijls gebruikt als meststof en als voedingssupplement in dierenvoeding.

In Noord-Vietnam en Zuidoost-China wordt de Azolla (pinnata) al eeuwen als meststof gebruikt in rijstvelden. Daarnaast verhindert het de groei van onkruid en ziekteverwekkende muggenlarven.

De Grote kroosvaren en enkele andere soorten, oorspronkelijk afkomstig uit Noord-Amerika, zijn wereldwijd verspreid geraakt als stikstofbron in de tuin- en landbouw.

Thecla Bodeweslezing

Het is scheepsbouwer Thecla Bodewes die in een lezing over technologie zegt dat de overheid gebruik moet maken van de innovatieve kracht van het bedrijfsleven. Innovatie is het vermogen van een organisatie om continu tot vernieuwingen te komen en deze op de markt te zetten. In die lezing, in z’n geheel op internet te vinden, bracht zij meerdere onderwerpen ter sprake zoals kernenergie, radioactief afval en CO2-uitstoot. Bij het laatste, CO2-uitstoot, brengt zij het kleine plantje Azolla ter sprake.

Zij zegt dat onderzoek heeft uitgewezen dat de Azolla-plant het nieuwe gewas van de toekomst kan worden.  

 Zoals in dit artikel al eerder genoemd: De Azolla-plant haalt stikstof uit de lucht en niet uit de grond en produceert drie keer zoveel eiwitten.

Thecla Bodewes, mag ik lezen, is expert op water-, data- en maritieme technologie. Sectoren die de basis vormen voor het bestaan, de veiligheid en de welvaart van ons mooie delta Nederland. Gebieden waarin Nederland voorop loopt als het gaat om kennis en innovatie.

Zij doet een oproep aan de politiek om die kennis te verzilveren en taboes te doorbreken.

‘Waar wachten we nog op’ zegt Thecla Bodewes. ‘Ga aan de slag zonder juridische en politieke belemmeringen met dit snelst groeiend waterplantje’.

Even voor de goede orde. Toen ik geboren werd wist ik niets. Nu weet ik iets meer. Maar alles geleerd van anderen, of van horen zeggen, van vertellen, van horen en zien en via internet. Daarom is nagenoeg niets van mijzelf. Ik verzamelde wat gegevens en probeerde er een aandachtsverhaal van te maken.

Het enige wat ik hier wil is voor in de toekomst aandacht vragen voor Kroos in het algemeen en de Azolla-kroosplantjes van mevrouw Bodewes. Zij immers zegt toch: dat Azolla-kroosvaren het nieuwe gewas van de toekomst kan worden. Opletten dus!

Gezegende Kerstdagen en een alleszins voorspoedig 2023. Aan mij zal het niet liggen. Aan U ook niet?

’s-Hertogenbosch, december 2022
Piet Brugman
[email protected]

362. Seniorenwandeling Natuurgroep Gestel in november 2022

 

Inleiding

De wandeling vond plaats op woensdag 9 november. Uit alle hoeken en gaten verzamelden zich 67 leden en niet-leden bij het Buitenlokaal van Stichting Brabants Landschap, Haanwijk 4a in Sint-Michielsgestel. Er werden drie groepen geformeerd om onder leiding van een gids Landgoed Haanwijk in te trekken. Verslaglegger liep mee met de groepsgids Nori. Het weer was, zoals bijna altijd, meer dan goed.

Nori vertelde direct dat wij richting Oud Herlaar, de Pettelaar, de Patersberg en Dooibroek zouden wandelen om vervolgens met een boog weer terug te keren naar het startpunt.

Landgoed Haanwijk
Landgoed Haanwijk, gesticht in 1648, is het landgoed dat veel van zijn historische waarden heeft behouden. Het behoort tot de grote kroonjuwelen van Sint-Michielsgestel. Haanwijk zelf is een gehucht, een landgoed en een natuurgebied nabij Halder en ligt binnen de gemeentegrens van Sint-Michielsgestel. Landgoed Haanwijk is ongeveer 110 hectaren groot en bevat meerdere historische gebouwen. In de Romeinse tijd was hier al sprake van bewoning. Je mag dan denken aan 500 jaar vóór tot 500 jaar ná Christus. Dat is best lang geleden. Niet voor niets heeft de huidige eigenaar, Stichting Brabants Landschap, er zijn buitenlokaal op Landgoed Haanwijk gevestigd.
Haanwijk zelf ligt binnen het gebied Oud-Herlaer. Natuurgebiedjes Sterrenbos, Pettelaar en Dooibroek grenzen direct aan Haanwijk. Landgoed Haanwijk bevat een jachtslot, kasteel- of Landhuis, een bakhuis, het tol- of veerhuis ’t Vaantje en boerderijen, die veelal op de Rijksmonumentenlijst staan.

Inlaatwerk:
Net vóór hoeve Out Herlaer liepen wij over een (de) dijk waarin een waterkunstwerk was verwerkt. Het wordt wel ‘overlaat’ genoemd. Maar hier wordt, als het nodig is, water in gelaten. Als het water vanuit de Dommelarm óver het kunstwerk loopt is het waterschap te laat geweest. Los van de vraag of dat mogelijk is. Tijdens de wandeling kun je niet overal aandacht aan besteden. Zo ook deze keer. Daarom nog even een korte uitleg van dit inlaatwerk. Lees verder na de foto.

Foto van een inlaatwerk in een dijk of wal zoals bij boerderij Out-Herlaer (Foto internet)

Inlaatwerk.
Een ‘inlaatwerk’ is een Nederlands woord en betekent plaats van instroming, inlaatopening of toegangsopening.

Eerst even een definitie van wat een inlaatwerk is:
‘Een inlaatwerk is een waterbouwkundige constructie gelegen in een waterkering; een dijk of een wal. Zo'n inlaatwerk dient, indien nodig, om een teveel aan water in een retentie- of bergingsgebied, veelal een polder, gecontroleerd te laten wegvloeien. Dat gaat automatisch of niet automatisch.’ In dit geval niet-automatisch. Nóg een definitie. 
‘Een retentie- of bergingsgebied is een gebied waar tijdelijk water kan worden opgeslagen, zodat stroomafwaarts gelegen gebieden niet overstromen.’

In Nederland zijn tegenwoordig een aantal bergingsgebieden aangewezen en als zodanig ingericht. Vanaf 1980 bestaan die gebieden en worden zonodig onderhouden en geperfectioneerd. Als het goed is.  
Zonder inlaatwerk zou een teveel aan water op een willekeurige plaats of plaatsen, over de kruin van de dijk of dam kunnen stromen, waarbij de dam of dijk langzaam zou kunnen wegspoelen en, in het ergste geval, kunnen bezwijken.

Het inlaatwerk waar wij overheen liepen is gebouwd na de ernstige wateroverstromingen in 1995 en is tot vandaag-de-dag nog niet geopend geweest. Wanneer dat nodig zou zijn moet er een graafmachine aan te pas komen. Al naar gelang de hoeveelheid water die afgevoerd moet worden, wordt de grond blok voor blok uitgegraven. Hoe meer water hoe meer blokken geopend dienen te worden. Er zijn zo’n 5 à 6 blokken. Er ontstaat dan een flinke ruimte waar het water doorheen kan stromen.

Oud-Herlaar of Out-Herlaer
Landgoed Oud Herlaar wordt voor het eerst vernoemd in 1076 en is 32 hectare groot. Op dit landgoed stond eens kasteel Oud Herlaer, het vermoedelijke stamslot van de familie van Herlaer; de eerste heren van Gestel. Dit kasteel werd gebouwd tussen 1314 en 1320 en werd in 1736 afgebroken. In 1850 of daaromtrent is de bestaande hoeve Out Herlaer, een langgevelboerderij, op dezelfde plek gebouwd.

Wij kwamen er langs. In het kort de geschiedenis, want die is gigantisch. Er volgde, wat het kasteel betreft, een lange geschiedenis met ups en downs. Verwaarlozing van het kasteel volgde. In 1736 werd het kasteel verkocht voor de sloop. Na de sloop bleven er nog enkele muren met steunberen overeind staan. Op de restanten van de funderingen en de muren met de steunberen werd de boerderij die er nu staat gebouwd. 'Steunberen' zijn massieve uitspringende verzwaringen tegen een losstaande muur of tegen muren van een gebouw. Dit ter versteviging. Op bijgaande foto is dat goed te zien. In de stal is nog een schietsleuf van het oude kasteel bewaard gebleven. De boerderij kreeg de naam ‘Out-Herlaer’ dat nog steeds op een van de muren te lezen is.

'Nu staat het 32 hectare grote landgoed voor een ingrijpende verandering’. Deze zin werd ook al in 2018 geschreven maar schijnt nu richting werkelijkheid te gaan. Tot ongeveer 2010 was de boerderij in gebruik als intensieve melkveehouderij. In 2017 heeft Stichting Brabants Landschap kasteel Oud Herlaer met alle aanhorigheden (objecten) kunnen verwerven. En wat dan?
Tot heden zijn er herstelactiviteiten aan de oevers van de Dommelarm uitgevoerd en is een deel van de oude slotgracht hersteld. Ook zijn er naast het pand 28 walnotenbomen geplant. Dat moet dan een begin van de boomgaard zijn.

De grootschalige omvorming van de boerderij tot museum en het voor buiten-kunst met een grote K in het bestemde landgoed zou in 2029 gerealiseerd moeten zijn. In 2029? Omdat het dan 400 jaar is geleden dat Frederik Hendrik van Oranje met zijn troepen Den Bosch innam en de belegering door de Spanjaarden ophief. Een jaartal om toch enige aandacht aan te besteden.     

Boerderij Out-Herlaer. Let op de vier 'steunberen' aan de zichtbare kant. 

Grootse plannen heeft de stichting met Out-Herlaer. Nori vertelt: Het wordt een Brabants Buitenmuseum waar binnen de diverse tijdlagen zichtbaar gemaakt worden. Zo komt er een expositieruimte en een werkplek voor kunstenaars. Mogelijk zijn er archeologische resten te zien. De kenmerkende driedeling, burcht, voorburcht en boomgaard, zal in ere worden hersteld. Zo mag ik ergens lezen. Dit is nog niet alles. Er zijn nog meer plannen... Het lijkt goed om de ontwikkelingen rondom Out Herlaer te volgen.

Richting de Pettelaar

Landgoed de Pettelaar is nauw verbonden met Het Bossche Broek, het Sterrebos, Oud Herlaar, Haanwijk en Dooibroek. Is 49 ha groot en wordt al genoemd in de 15^e eeuw.
‘Petten’ betekent drinken van een borrel en ‘laar’ een open plek in het bos. Tijdens de laatste wandeling van het jaar was het gewoonte dat de groep op een open plek in het bos een Brabants borreltje dronk ter afsluiting van het jaar. Met een toespraak van de supervisor. Nou ja, een borreltje? Vier millimeter in een eenvoudig borrelglaasje. Stel je voor dat er 67 deelnemers op af komen. Dit alles is door de corona al een paar keer mislukt. Het gaat om het idee en niet om de hoeveelheid.

Tonder of tondelzwam

Onderweg richting de Pettelaar zagen wij veel tonderzwammen op dode stammen van populieren. Gids Nori vertelt en verslaglegger heeft ook nog wat gegevens.

Tonderzwammen op een zieke of dode boomstam. (Foto Piet Brugman)

Een tonderzwam wordt ook wel tondelzwam of tonder-gaatjeszwam genoemd en is een wat afwijkende paddenstoel. Het is een langzame groeier. Een exemplaar met een diameter van 20 centimeter kan wel tientallen jaren oud zijn.
Er zijn meerdere soorten tonderzwammen; de Echte-, de Dikrand- en de Platte tonderzwam. Die wij zagen waren Echte tonderzwammen. Het vruchtlichaam van een tonderzwam is meerjarig en kan console-, klok- of koepelvormig zijn. De Echte tonderzwam is een zwakteparasiet; dit is een organisme (is iets wat leeft of geleefd heeft, hier dus de tonderzwam) dat profiteert (parasiteert) op de gastheer (de populier) die verzwakt, ziek, gewond, oud of al dood is. Als de boom eenmaal écht dood is leeft de zwam verder als saprofyt; leeft op en voedt zich met dood organisch materiaal; bomen, planten, dieren of mensen. De schimmels van de tonderzwam bezoeken graag de beuk en de berk; daarna volgen de eik, de populier en de linde.

Tonder betekent ‘vuur’. In het verleden maakte men vuur uit de middelste laag van de gedroogde Echte tonderzwam. De gesneden, op vlees gelijkende repen, heet ‘tondel’, een licht ontvlambaar materiaal dat diende om vuur te maken. Het tondel werd samen met slagmateriaal (vuursteen voor het vonkje) in een tondeldoos meegenomen. Het tondel was dus eigenlijk de voorloper van de lucifer. Er zijn overigens meerdere soorten tondel. Het was William Sewel, een Nederlandse taalkundige, die eind 1600 met het woord ‘tondel’ op de proppen kwam. Maar de echte naam van de zwam blijft tonderzwam.

De tonderzwam kan alleen maar voor nageslacht zorgen als de hoed horizontaal staat. De buisjes in de hoed staan dan verticaal en stelt de sporen in staat om te vallen. Ik weet niet of vanuit de groep de volgende vraag werd gesteld:
Kan een horizontale tonderzwam op de rechtopstaande stam van een boom zichzelf draaien als die boom omvalt? Een zekere Jan Meijvogel laat ik het antwoord geven:

‘Als de boom is omgevallen, komen de buisjes horizontaal te liggen, dan hebben ze geen nut meer. Omdat de zwam zichzelf niet kan keren zal hij, mits er nog genoeg voedingsstoffen in de boomstam aanwezig zijn, nieuwe hoedjes maken die dan weer horizontaal op de liggende stam komen te staan. Het komt zelfs voor dat er op de oude zwam nieuwe hoedjes ontstaan, die hem dan een leuke vorm kunnen geven. Voor de meeste paddenstoelen is deze hoedstand van levensbelang. Plaatjeszwammen kunnen, mits ze niet helemaal op hun kop komen te liggen, hun sporen nog wel kwijt’. Dank je wel Jan voor het antwoord.

Nori vertelde verder nog dat bij de ijsmummie Ötzi, die zo’n 5000 jaar geleden moet hebben geleefd, zowel een tonderzwam als een berkenzwam werd aangetroffen. Met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid om vuur te maken. Ötzi werd in 2018 gevonden op de grens van Oostenrijk en Italië. Al die tijd lag hij onder het ijs. Ötzi was niet de achternaam van de mummie. Die naam werd gegeven omdat hij werd gevonden in de Ötztaler Alpen op Italiaans grondgebied. Vandaar deze naam.

De laatste nog bloeiende wilde planten

In bosrijke gebieden zijn over het algemeen minder planten te vinden. Ga je speciaal op zoek naar wilde planten, dan kom je er achter dat er toch wel meer te vinden zijn dan je denkt. Tegenover de walnotenboomgaard vroeg Nori uit te kijken naar nu nog bloeiende planten. Zolang het nog niet flink gevroren heeft zijn het altijd dezelfde planten die nog bloeien in november. Ik heb er zeven kunnen noteren. Daarna moesten we weer verder. Ik noem ze even en vraag; Wat is goed om van onderstaande wilde planten te weten?

1. Bezemkruiskruid:
   - Is een neofiet (een nieuwkomer). Komt in Nederland voor sinds 1970 en verspreidt zich snel.
   - Is een bossige verhoute woestijnplant uit Zuid-Afrika.
   - Komt ondermeer voor langs autowegen en wegbermen.
   - Het eerste zaad werd verspreid bij transport van wol.
   - Van enkele volgroeide planten kun je goed een bruikbare bezem maken.
   - Vandaar de naam. Bezemkruiskruid. Bossig en verhout. Groeit ook graag tussen keien. Foto Piet Brugman.

 

2. Echte kamille:
   - Heeft inderdaad een sterke kamillegeur.
   - Het blad? Meervoudig veerdelig, draadvormig en rolrond.
   - Heeft fijn blad; fijner dan die van de reukloze kamille.
   - Na de bloei slaan de lintbloemen naar binnen.
   - De gele bloembodem groeit tijdens de bloei omhoog.
   - Kan zelfs 2 tot 3 maal zo hoog als breed worden.
   
   
3. Canadese fijnstraal:
   - Niet echt een mooie plant. Daarom ook wel Canadese lamstraal.
   - Sterke plant met stevige penwortel; moeilijk uit te roeien.
   - Eén of tweejarig, wordt 15 tot 150 centimeter hoog.
   - De plant vormt een pluim bestaande uit zeer kleine bloemhoofdjes.
   - ‘Fijnstraal’ slaat op de fijne straalbloemen.
   - Groeit op verstoorde grond (ruderaal terrein).
4. Duizendblad:
   - Bloem vormt een plat scherm. Kleur wit soms licht roze.
   - Eén blad vormt als het ware duizend blaadje. Daarom de naam.
   - Is een composiet en wordt 15 tot 50 centimeter hoog.
   - Er bestaat ook een Viltig duizendblad.
   - Achilles, een Griekse held, nam duizendblad mee met zijn legers om de wonden van zijn soldaten te behandelen.
5. Dagkoekoeksbloem:
   - Heeft heldere roze bloemen die overdag open staan.
   - Heeft 5 kroon- en 5 kelkbladen, 5 stijlen en 10 meeldraden.
   - Hoogte van de plant 30 tot 90 centimeter.
   - Komt voor in vochtige waterkanten, bosranden en lichte loofbossen.
   - Als de koekoek begint te koekoeken bloeit deze koekoeksbloem.
   - Er is ook nog een Avondkoekoeksbloem en een Echte koekoeksbloem.
   
   
6. Wilde cichorei:
   - Mooie plant om te zien. Wel wat houtig en stug.
   - Opvallende blauwe kleur bloem. Wordt lichter na regenbui.
   - Te vinden langs wegen, in akkers en bij puin.
   - Zou ook wel ‘wegenwachter’ worden genoemd.
   - De wortels van de plant werden in de 19^e eeuw tot en met de 2e Wereld Oorlog door het bedrijf Buisman gemalen tot koffiesurrogaat.
   
   
7. Witte dovenetel:
   - We kennen ook de Gele- de Gevlekte en de Paarse dovenetel.
   - De Witte dovenetel lijkt op de Grote brandnetel.
   - Kleur van de bloemen zijn wit tot geel aanlopend.
   - Populair bij bijen en hommels.
   - Stengel vierkant en hol, rechtopstaand en behaard.
   - Dovenetels ‘zijn doof’ voor prikken omdat de bladeren niet bezet zijn met brandharen.

Indian Summer:

Bij tijd en wijle hoor je de uitdrukking ‘Indian Summer’. Wat wordt er precies bedoeld met ‘Indian Summer’? Ik probeer het te omschrijven:
Indian Summer of nazomer is een periode van 3 tot 14 dagen tussen eind september en half november waarin het nog zomers weer kan zijn. Alhoewel in die periode de gemiddelde (middag)temperatuur al lager is, kunnen er momenten zijn die je nog aan de voorbije zomer doet denken. De blauwe lucht, het rustige weer, de verkleuringen in de natuur en het innerlijk menselijk gevoel maken Indian Summer. Voor het goede begrip; van een Indian Summer is geen sprake bij een nat en winderige herfst.
 Wat ik nog tegen kwam en nooit heb geweten is dat Indian Summer ook wel ‘sint-michiels zomer’ wordt genoemd. Wel met kleine letters. Dat is jammer.

Nori brengt de verkleuringen van de boombladeren aan de orde. Verslaglegger vindt het uitleggen van bladverkleuring een moeilijk punt. Toch probeer ik het.

Bladverkleuring:
Als in de herfst de buitentemperatuur afneemt, de dagen korter worden en de lichtintensiteit anders wordt, gaan bladverliezende bomen zich aanpassen en zich al gereedmaken voor het volgend seizoen. De op- en neerwaartse sapstroom neemt langzaam af en stopt nagenoeg bij koude temperaturen. De bladeren van de daartoe in aanmerking komende bomen gaan het als eersten merken; ze gaan verkleuren, langzaam verdorren en worden door de boom vaarwel gezegd, oftewel afgeworpen. Want? Boombladeren worden van de boom (af)gestoten of afgeworpen. Pas daarna vallen ze. Meestal naar beneden. Bij hevige wind eerst een horizontaal tripje, maar dan toch richting moeder aarde.

De verkleuring zelf
De verkleuring heeft te maken met de onderbreking van de normale vocht en voedingsstromen in de herfst. De boom gaat langzaam richting winterslaap. Dit zorgt voor de verkleuring. Het chlorofyl of bladgroen, een natuurlijk pigment in bladeren, zorgt ervoor dat bladeren groen zijn. Het chlorofyl wordt met behulp van zonlicht constant aangemaakt. Dit wordt fotosynthese genoemd. Als de zon minder schijnt en de temperaturen naar beneden gaan, wordt er geen chlorofyl (bladgroen) meer aangemaakt. Op dat moment worden de feitelijk altijd in het blad verborgen kleurpigmenten als (herfst)kleuren zichtbaar. Kortom: Pas als er geen bladgroen meer wordt aangemaakt, komen de verborgen (herfst)kleurpigmenten aan de beurt.

De Patersberg:
Wij stopten ook nog even bij deze berg. Nou ja, berg? De Patersberg is een veldnaam en nu, oneerbiedig uitgedrukt, een zandheuvel die zich bevindt in een afwisselend gebied met bos, lanen en weiden. Deze heuvel was eens een flinke donk tussen meerdere donken. Donken zijn opgewaaide zandheuvels in een stroomgebied, in dit geval van de Dommel en de Aa. U moet dan wel 10.000 jaar terug in de tijd; de ijstijd.

Deze Patersberg was in die tijd de hoogste en de grootste donk of zandheuvel in zijn omgeving. Ik ga er van uit dat de naam Patersberg in die tijd is ontstaan en te maken had met de kloosterhoeve Patersberg die daar lag en misschien nog ligt. Na afgraving van ‘de berg’, lees volgende alinea, bleef de naam Patersberg bestaan. Waarom zou je die veranderen?

Een deel van het zand van de Patersbergdonk en andere donken werd in en na 1625 afgegraven voor zandwinning. Dit zand gebruikte men om lage gedeelten van de binnenstad van ’s-Hertogenbosch op te hogen. Als je boven op de nog niet afgegraven berg stond, kon je het toen nog kale gebied geheel overzien. Vertelde iemand. Zo nodig om de vijand van verre te zien aankomen.

De Gewone eikvaren:
Enige informatie over deze varen:
- De wetenschappelijke naam is Polypodium vulgare.
- Polypodium betekent ‘met veel voetjes’. Vulgare gewoon of algemeen.
- Polypodium zinspeelt op de vele knobbeltjes van de wortelstok (ondergrondse horizontale uitlopers.
- De smalle deelblaadjes van een blad lijken op een visgraat.
- ‘Eikvaren’ omdat de varen thuishoort in de eikvarenfamilie.
- Groeit in bossen, op muren en als epifyt in bomen. ’Als epifyt’ is leven op een andere plant, maar geen parasiet is.
-  Ronde sporenhoopjes in 2 rijen aan de onderkant van de bladeren.
- Wij zagen een plak mooie frisgroene niet hoge varen.

Gewone eikvaren.

Wat nog ter sprake kwam:  

Het krantenartikel van 9 november jongsleden in het Brabants Dagblad:
De waterkeringen rond Bossche Broek zijn niet op orde.
Ook Landgoed Haanwijk valt daar onder.
Waterkeringen zoals dijken, dammen, kades en wallen, moeten het (regen)water tegenhouden. Dat is een waarheid als een koe. Dat gold al in de tijd dat Den Bosch belegerd werd door de Spanjaarden.
Een deel van de waterkeringen in het Bossche Broek en omgeving is niet meer op orde. Wateroverlast dreigt; maar er is ook verdroging. Is dat niet in tegenspraak met elkaar?
Dat de waterkeringen niet meer op orde zijn komt doordat er hoge bomen op de dijken staan of delen door dieren zijn weggegraven. Zegt het waterschap. Maar ook, begrijpt verslaglegger, dat de dijken te laag en niet breed genoeg zijn.
Bij hoog water zoals in 1995 kan dat, zeker in deze tijd van klimaatveranderingen, wederom problemen gaan opleveren. Er is werk aan de winkel voor het waterschap de Dommel. Zegt het waterschap zelf. Er moet maar 85 kilometer keringen verbeterd worden. ‘Na de zomer van 2023 (?) willen we aan de slag gaan’. ‘Aan de slag gaan’ betekent: aan het werk gaan.

 

Alle bomen die gevaar opleveren moeten van en uit de dijken. Dat kan niet anders. Want de dijken moeten worden verhoogd en verbreed. Daar kun je geen bomen bij gebruiken.
Het Brabants Landschap daarentegen wil de natuur juist vernatten. Er wordt gezocht naar manieren om (regen)water langer vast te houden.
We gaan het zien en volgen na de zomer van het volgend jaar.

Dooibroek:

In het laatste gedeelte van de wandeling kwamen wij uit bij het sportparkje Plein Boys. Precies tegenover het voetbalveldje was het te doen; dé kaalslag! Althans, dat woord werd gebruikt in een krantenartikel van 7 november: Kaalslag in de bossen rond Dooibroek.
Als je weet dat de oppervlakte van Dooibroek maar 1,16 vierkante kilometer groot is, dan kan die kaalslag niet echt groot geweest zijn. Ik beschrijf de kaalslag. Parallel aan een weg of pad was een perceel bos kaal gemaakt. Bomen en struiken waren over een flinke lengte en breedte verwijderd. Rondom het kale perceel was een takkenwal aangelegd als biotoop voor vogels en kleine dieren. Daarbinnen was het perceel keurig ‘aangeharkt’. Vermoedelijk met een sjofel. Eerst dacht ik dit wordt een flink parkeerterrein voor de Plein Boys. Maar de gids maakte direct duidelijk dat er iets anders aan de hand was. Het had net in het Brabants Dagblad gestaan.

Krantlezers reageerden op het artikel met: Eeuwig zonde, onbegrijpelijk, gezonde bomen kappen; kan dat wel? voor geldgewin, het leefgebied en de gezondheid worden hier aangetast. Tot slot krijgt het Brabants Landschap ook nog de schuld.

Wat is er aan de hand. Een particulier is eigenaar van dit bosperceel(tje). Daar is niets mis mee. Een productie bos. Vroeger betekende een productiebos bomen planten, en als die bomen rijp waren voor de kap, dan werden ze gekapt. Gewoon om geld te verdienen. Die tijd is min-of-meer voorbij. Echte productiebossen worden minder aangeplant. Misschien nog bij Staatsbosbeheer. Deze eigenaar heeft zijn bosperceel geschoond; dat betekent keurig opgeruimd. Als de eigenaar dit werk heeft laten uitvoeren door een gecertificeerd bedrijf dan is het bijna zeker dat de eigenaar er financieel niets of nagenoeg niets aan verdiend heeft. Voor geldgewin? Kom nou! ‘Duizend dikke populieren netjes op een rij van 30 jaar oud kappen begint interessant te worden’, vertelt iemand mij.
Daarnaast ziet het opgeschoonde perceel eruit alsof de eigenaar van plan is daar andere bomen op te gaan planten. Dat is hij volgens wettelijk bepalingen ook verplicht. Verder kan de eigenaar van bos- of natuurterrein met zijn eigendom doen wat hij wil. Mits hij zich aan de regels houdt. Maar dat geldt voor alles en iedereen.

De 91-jarige Jan Terlouw heeft zijn woning, aanhorigheden en vee verlaten en een appartement betrokken. Hoorde ik. Tegelijkertijd heeft hij een perceel bos gekocht om daar af en toe, bewapend met bijl en zaag, nog wat te rommelen. Mag hij? Ja natuurlijk.

Sint-Michielsgestel verkeert in de gelukkige omstandigheid dat het beschikt over veel bossen en natuurgebied. Vanuit het centrum gezien vind je in alle richtingen overvloedig natuur. Dat schept verplichtingen aan de eigenaar of eigenaars. Onderhoud plegen; bossen dunnen, percelen opschonen en herplanten, bomen die gevaar opleveren plat leggen, naaldbossen omvormen tot loofbossen enzovoort. In mijn denken moet niet iedereen zich daarmee bemoeien. Natuurorganisaties en particulieren die eigenaar zijn van natuur, weten echt zelf wel hoe dat moet.

Het november-verhaal is wat uitgelopen. Sorry daarvoor. Het kon niet anders. Bijna alles van wat ik schreef is niet van mijzelf. Negentig procent heb ik geleerd, gelezen, gehoord, gezien en geleend van anderen. Ook internet helpt mij daarbij. Ik probeerde er een leesverhaal van te maken.

De koffie met het koekje in het buitenlokaal liet zich goed smaken. Tot woensdag 14 december.

Sint-Michielsgestel, 19 november 2022
Piet Brugman
[email protected]

 

 

  

 


 

361. Seniorenwandeling Natuurgroep Gestel in oktober 2022

 

Inleiding

Zo’n 50 seniorleden en niet-leden verzamelden zich daarvoor op 12 oktober op het parkeerterrein van Eetcafé De Oude Ketting aan de Bosscheweg 74 in Boxtel. Deze maandelijkse wandeling, op iedere tweede woensdag van de maand, vindt steeds plaats in een ander (natuur)gebied. Dit keer was de wandeling gepland in natuurgebied Sparrenrijk dat ligt aan de overkant van het eetcafé.

De natuur was ons welgezind. Prima weer. Dat zit zo: Als meerdere mensen serieus en met goede bedoelingen de natuur intrekken, zal Ik (Natuur) u allen op uw paden begeleiden.

Het natuurterrein Sparrenrijk:

Het kan bijna niet anders dan dat de naam ‘Sparrenrijk’ rijk-aan-sparren betekent. In dit geval rijk aan naaldbomen. Het zou ook nog kunnen dat iemand rijk geworden is aan de verkoop van (naald)bomen. Sparrenrijk was (is) immers een productiebos waarbij productie en verkoop van hout het voornaamste doel was (is). In de houtproductie is geduld een schone saeck. 
Meestal wordt er bij een productiebos één soort bomen aangeplant. Die bomen worden dan op korte afstand van elkaar gepoot om ‘snel’ de hoogte in te groeien. Vanuit de donkerte, óp naar het licht! Voorkomen wordt daardoor dat het hout grote knoesten gaat vertonen. Knoesten, noesten of kwasten in een uit een boomstam gezaagde plank, zijn de plekken waar eens kleine en grotere (zij)takken aan de stam van de boom groeiden. Knoesten wil men zoveel mogelijk beperken.
Door gebrekkige lichtinval is er onder de bomen weinig onderbegroeiing.
Het werd duidelijk toen wij de Bosscheweg vanaf de parkeerplaats De Oude Ketting overstaken. Het bos bestaat voor een groot gedeelte uit naaldbomen; oude, rechte, hoge naaldbomen.
Kortom: Wil je kaarsrechte bomen met zo weinig mogelijk noesten produceren, dan moet je de jonge bomen dicht bij elkaar planten om de kronen van de bomen gesloten te houden. Er komt dan minder licht onder de bomen en dat beperkt de groei van zijtakken.

Voorbeeld-Productienaaldbos. Bomen dicht opeen, stammen recht en boomtoppen op naar het licht!
Mooie en duidelijke foto. Geleend van internet ter verduidelijking van het onderwerp. Dank daarvoor. 

Deze foto deed me denken aan het Mastbos in Breda. Daar groeien veel masjes. Masjes staat voor mastbomen. Een masje of een mastboom is een hoge boom met een kaarsrechte stam met zo weinig mogelijk knoesten en geschikt om scheepsmasten van te maken.  

Geschiedenis Sparrenrijk
Het gebied is lang in bezit geweest van de familie Van Rijckevorsel, die een deel van de Halsche Heide tussen 1865 en 1895 heeft bebost. Uit deze tijd zijn nog enkele lanen en (voormalige) boerderijen aanwezig. In 1910 werd het landgoed afgesplitst van Eikenhorst en gekocht door de leerlooiersfamilie Van Lieshout. Die liet de meeste van de huidige bomen planten. Er staan dus bomen die tussen de 130 en 150 jaar oud zijn. Om er aan te verdienen! Pas sinds 1944 wordt het gebied 'Landgoed Sparrenrijk' genoemd. In 1954 werd het bos aangekocht door de gemeente Boxtel. De gemeente beheert het sinds eind twintigste eeuw samen met de 'Werkgroep Natuur- en landschapsbeheer Boxtel'. 

Sparrenrijk is 53 hectare groot. Het gebied kenmerkt zich door een patroon van rechte bomen, met bomen omzoomde dreven (onverharde bospaden) in een rechthoekig patroon. Het westelijk deel van het gebied werd in 1912 als naaldbos op rabatten geplant. ‘Rabatten’ zijn (toen) met de hand uitgegraven opgehoogde stroken grond in natte gebieden waarop bomen werden geplant. Nog steeds voor de houtproductie.

Later werden er ook veel Amerikaanse eiken aangeplant. Die groeien drie keer sneller dan onze eiken. Dus drie keer eerder ‘oogsten’.
Sinds 2010 brengt de gemeente Boxtel meer variatie aan in het naaldbos om de natuurwaarden te verhogen door bomen te dunnen en inheemse loofboomsoorten aan te planten.

Michel, onze gids, vertelt: Op het ogenblik wordt er gewerkt om het naaldboomgedeelte om te vormen van productiebos naar klimaatbestendig natuurlijkbos. Wij zien knetterrechte naaldbomen die tot aan de ‘hemel’ reiken. Dit omdat ze eens dicht bij elkaar zijn geplant en het (zon)licht met alle geweld opzochten. Er wordt thans ruimte gemaakt door bomen te vellen. De ontstane open plekken kunnen zich gaan ontwikkelen. Soms laat men enkele gezonde bomen (overstaanders) staan en worden verschillende soorten inheemse loofbomen en struiken aangeplant. Ook laat men de natuur gedeeltelijk z’n gang gaan. In oude dennenbossen is de grond vaak aan de zure kant. Dit komt omdat bomen, bij gebrek aan licht en lucht, in het verleden te dicht en te lang bijeen hebben gestaan. Om naaldbossen om te vormen ben je afhankelijk van de eigenaar. Hij of zij bepaalt hoe en wat. Er zijn verschillende theoretische en praktische mogelijkheden. Maar samen, de gemeente Boxtel en de ‘Werkgroep Natuur- en Landschapsbeheer Boxtel’, mag je er van uitgaan dat het waarachtig wel goed gaat komen. Maar voor dat dit productiebos daadwerkelijk is omgevormd tot een natuurlijkbos, moeten we toch wat jaartjes geduld hebben.

Paddenstoelen
Het is oktober, het is herfst en vochtig. De paddenstoelen schieten als paddenstoelen uit de grond. Een interessant maar moeilijk onderwerp. Michel vertelt: Er zijn drie soorten paddenstoelen. Verslaglegger probeert ze nog eens op een rijtje te krijgen.

1. De opruimers of de afvalverwerkers (de saprofyten). 70 procent van paddenstoelen zijn opruimers. Zij voeden zichzelf met dood materiaal zoals oude boomstronken en gevallen bladeren en takken. Zo simpel is het. Omarmen deze groep!

2. De samenwerkers (de symbionten of mycorrhiza vormers). 23 procent van de Mycorrhiza (betekent schimmels én wortels) zijn gunstige schimmels die ondergronds samenleven (in symbiose) met de wortels van plant of boom. Zeg maar: De een heeft de ander nodig. Ook deze groep omarmen!

3. De moordenaars (de parasieten). Klinkt heftig! Zeven procent ongunstige schimmels dringen, doorgaans verzwakte, planten of bomen binnen om een rottingsproces op gang te brengen. Zij melken hun slachtoffers uit. Let wel; zij kunnen ook gezonde bomen aantasten. Maar liever verzwakte bomen.
Moeten wij deze moordenaarsgroep ook omarmen? Verslaglegger zegt ‘ja’! Maar wel beperkt. Bij deze groep hoor je ook wel: De een z’n dood is de ander z’n brood. Een bioloog vertelde mij eens: Dat gaat niet helemaal op. Parasieten zijn ook in het ecosysteem belangrijke schakels! Dat lijkt aannemelijk.

Wij zagen verschillende paddenstoelen op onze route. Ik schreef er wat op en loop ze met u door. Misschien nu even de paddenstoelengids erbij pakken. Internet kan ook. Wat mag u weten van de volgende paddenstoelen?

De spechtinktzwam
- Het vruchtlichaam bestaat uit een steeltje met een hoed.
- De hoed verandert in een donkere op inkt lijkende vloeistof.
- De zwarte regendruppels aan de rand van de hoed bevatten duizenden sporen.
- Sporen zijn te vergelijken met de zaadjes van b.v. bloemen. Wel anders.
- Er zijn meerdere soorten inktzwammen. Wij zagen de spechtinktzwam.
- Inktzwammen zijn saprofieten, oftewel opruimers.

Hier ziet u ze. Twee Spechtinktzwammen. Foto Kitty Croes uit onze eigen groep.

Zwavelkopjes
- Groeien in bundels en zijn het hele jaar door te vinden.
- Op rottend hout, op oude stronken of omgevallen bomen.
- De gele hoedjes zijn bovenop oranjebruin.
- Zeer algemeen, giftig en het zijn opruimers; saprofieten.
- Er zijn drie soorten; de gewone-, de dennen- en de rode zwavelkopjes.

De Gewone krulzoom
- Is algemeen voorkomend en leeft in symbiose en is dus van nut.
- Er zijn meersere soorten krulzomen.
- De rand van de olijfbruine fijn gevoelig hoed is ingerold (gekruld).
- Werd vroeger veel gebakken en gegeten. Is de eters slecht bekomen. Wordt nu echt afgeraden.

De vliegenzwam
- Opvallende paddenstoel en algemeen voorkomend.
- De witte ’stippen’ zijn geen echte stippen maar stukjes van het groeiomhulsel dat de jonge zwam omgaf.
- De hoeden werden vroeger in een schoteltje melk gelegd om vliegen te lokken en te laten snoepen om ze . . . te doden. Vandaar de naam.
- De vliegenzwam valt als paddo onder de Opiumwet. Heeft een hallucinerende werking.  
- De plaatjes onder de hoed en de sporen zijn wit.
- Het is een knolamaniet; heeft onderaan de steel een knol omgeven met een beurs.

Twee vliegenzwammen. Foto van verslaglegger of van iemand anders.

De Groene knolamaniet
- Alle delen, inclusief de sporen, zijn zeer giftig. Handen wassen na aanraking.
- In het Engels heet deze paddenstoel ‘death angel’; dode engel. Lijkt duidelijk.
- Vooral te vinden in de omgeving van loofbomen.
- De hoed is olijfgroen tot amandelgroen.

Heksenboter
- Is een slijmzwam. Geen paddenstoel. Er zijn 900 soorten slijmzwammen.
- Slijmzwammen hebben hun eigen rijk, naast dat van de dieren, de planten en de schimmels.
- De slijmzwam ziet bijna altijd uit als een gele klodder (boter).
- Er is geen Nederlandstalige veldgids over slijmzwammen. Hoe kan dat?
- Het Zilveren Boomkussen is een algemene slijmzwam, kom je vaak tegen in bossen. Wit van kleur en 10 centimeter doorsnee. Lees ik ergens.

Heksenboter op dode boomstam. Niet zo geel als boter, maar toch? Foto Kitty Croes.

De Reuzenzwam
- Vormt een enorme ‘bos’ naast- en boven elkaar gelegen hoedjes.
- Aan de voet van de bos is een gemeenschappelijke stomp of schijnsteel te vinden.
- Het vlees is eerst wit, vervolgens donker en ten slotte zwart.
- Veelal te zien aan de voet van dode of stervende beuken.

De Grote sponszwam
- Parasiteert op boomwortels of houtstrooisels van dennen.
- Lijkt ietwat op krulsla.
- Groeit aan één steel wat je niet zou denken.
- Is eetbaar en smaakt ook nog. Wel zorgvuldig schoonmaken en bakken in boter, échte boter.

Gewone elfenbankjes
- De kleine, horizontaal geplaatste hoedjes, zouden uitermate geschikt zijn voor elfjes om op te zitten.
- Het zijn net gestapelde terrassen met een golvende rand.
- Elfenbankjes zijn er in allerlei kleuren en in meerdere soorten.
- Het zijn opruimers, saprofieten, op dode stronken, stammen en takken van loofbomen en soms op sparren.
- Worden in China en Japan al lang gebruikt in de geneeskunde.

Elfenbankjes op boomstam. Laat ze maar komen. Die elfjes. Foto Kitty Croes.

De parelstuifzwam
- Steel en hoed vormen één geheel; knotsvormig. Kleur wit tot olijfkleur.
- De hoed is peer- tot bolvormig. Op het bovenste deel zijn stekels en wratjes te zien.
- Groeit in weilanden, loof- en naaldbossen. Saprofiet (opruimer).

De roodgerande houtzwam
- Het vruchtlichaam is eerst rond, daarna wordt het waaierig, hoefvormig of consolevormig.
- De oppervlakte is zwart-bruinachtig. De rand is lichter van kleur; soms rood en soms andere kleuren.
- De onderzijde is lichtgeel en soms druipt er een witte latex vanaf.
- Het is een parasitaire schimmel die na het afsterven van de gastheer (een boom) verder leeft als saprofiet. Van moordenaar naar opruimer! Dat kan ook nog.
- Op sparren, soms op berken, esdoorns en beuken.

Naar het eindpunt van de route

Om 11:00 uur is het tijd voor het-snoepje-van-Nol. Nol is lid van de vereniging en trouw aanwezig bij de seniorenwandelingen. Om elf uur deelt hij altijd een snoepje uit. Uit oogpunt van hygiëne zijn de snoepjes altijd in papiertjes verpakt. Ga zo door Nol!

Tegelijkertijd staat Michel stil bij de aanwezigheid van Bert Schellekens. Bert is een heuse veteraan en heeft in het verleden veel gedaan in- en voor de natuur. Michel zei veel van Bert te hebben geleerd. Daarvoor sprak hij zijn dank uit tegenover Bert. Wij waren er getuige van.

De Douglasspar

In het begin van de wandeling liepen wij bijna een prachtige, stevige en volwassen boom ondersteboven; een Douglasspar. Die wordt maximaal 100 meter hoog. Wel in de Verenigde Staten. Bij ons haalt hij nauwelijks 50 meter.
Hij kreeg niet echt onze aandacht. Ik maak het goed voor de liefhebbers, wel in het kort en ietwat ingewikkeld:
‘Douglasspar’ is de officiële Nederlandse naam, maar in het bos noemen wij hem bij de voornaam ‘Douglas’; een Schotse botanicus die de boom ontdekte. De wetenschappelijke naam is op dit moment Pseudotsuga douglasii. Hierin is de naam Douglas te vinden. 'Pseudotsuga' betekent 'een niet-echte Tsuga'. Een Tsuga is trouwens ook een boom. De naam van mijnheer Douglas schrijf ik graag met een hoofdletter. Allée dan maar!

De Douglasspar is een boom uit de dennenfamilie. Ondanks de naam ‘spar’ is er volgens deskundigen nagenoeg geen verwantschap met echte sparren (Picea). Douglashout is kwalitatief goed hout, duurzaam en gaat onbehandeld 15 jaar mee. Dat komt ondemeer door de hars dat zich in de boom bevindt. Zit bij ons in de top 5 wat duurzaamheid betreft. Beweert men.

Nu komt het! De Douglasspar is in een officieel Nederlands register uit 2003 'ingeburgerd'. Zo noemt men dat.  Ja, ik lees zelfs, letterlijk, dat het een ‘Nederlandse boom’ is (geworden). In een ander officieel Nederlands register staat ie te boek als zijnde een exoot; dat is niet inheems, maar ingevoerd. De boom komt immers uit de Verenigde Staten. Hoe moet dat uitgelegd worden?
De Douglasspar is in Nederland officieel in 2003 als boom geaccepteerd. Dat predicaat krijgt hij na een aantal jaren waarin is aangetoond dat hij hier geen kwaad doet. Ik dacht van 100 jaar. Kortom: De Douglasspar is thans een Nederlandse boom van Amerikaanse afkomst. Of weet u iets beters?
    
Verder lopend en nog onder de indruk van de dikke stam van deze Douglas moest verslaglegger denken: Soms zijn bomen net mensen! Of is het andersom?

In de laatste kilometer liep ik met Bert Schellenkens mee. Direct al wees hij op de breedbladige wespenorchis die in de bosrand stond. Hij was al uitgebloeid, maar Bert herkende hem. Ik herkende in Bert gelijk de ‘oude’ natuurmeester.
Zelf zag ik nog nabij een kruising van zandpaden tussen de naaldbomen een Robinia staan. Dat is zijn echte naam. Deze boom wordt ook wel de Witte acacia of acacia genoemd. In leven een mooie boom met een opvallende stam. Maar deze Robinia was 100 procent dood. Kaal en dor. Niemand had aandacht voor de boom. Och arm! Misschien een volgende keer. Want? Een dode boom blijft lang boven aarde staan.

Gijs Sterks bedankt voor het aanleveren van de geschiedenis van het natuurgebied Sparrenrijk, de gidsen voor de natuuruitleg en de foto’s van Kitty.
Verslaglegger probeerde er een leesbaar verhaal van te maken.
Na de koffie en het gratis koekje van de Natuurgroep bij de Oude Ketting ging iedereen weer naar huis. Op naar de volgende ronde op 9 november aanstaande.  

Sint-Michielsgestel, 22 oktober 2022,
Piet Brugman,
[email protected]

 

 

 

360. De Japanse duizendknoop is een probleemplant

 

De Japanse duizendknoop (Fallopia japonica) is een ‘plant’ uit de duizendknoopfamilie. In 1829 en 1841 zijn in Nederland drie soorten Aziatische duizendknopen als tuinplant ingevoerd; de Japanse-, de Sachalinse- en de Boheemse duizendknoop. Daarna werden ze verspreid over Europa. De drie genoemde soorten ontlopen elkaar niet veel. Ik wil het hier houden bij de Japanse duizendknoop die in ons land steeds meer, letterlijk en figuurlijk, vaste grond onder de voet krijgt. 
Vanaf 1950 is de soort zich gaan verwilderen, waarschijnlijk door het dumpen van tuinafval. Tegenwoordig vindt verspreiding plaats met vervuilde grond waarin zich grote- of kleine stukken wortelstokken bevinden. Ook vindt verspreiding plaats door onzorgvuldig maaibeheer.
Het is een overblijvende plant. Heeft een tot drie meter hoge, lange, dikke, vertakkende wortelstokken. De stengels staan rechtop en kunnen fors zijn. De bladeren zijn breed, eirond-driehoekig en voelen leerachtig aan. De plant bloeit in augustus en september, de bloemen zien uit als smalle pluimen. De zaden zijn zwart en glanzend. 
De Japanse duizendknoop is tochwel het aanzien waard. Mooie frisgroene bladeren. Stevige stengels (bijna takken). Zakt niet ineen bij een forse regenbui. Prachtige bloemen. Kortom, mooi om naar te kijken en om plekken en/of gebouwen mee te camoufleren die het daglicht niet kunnen verdragen. Maar? Het venijn zit in de staart of wel in de wortels van de plant. Deze duizendknoop is een echte woekeraar boven de grond en groeit onder de grond bijna overal doorheen.  

Japanse duizendknoop bij een veelal droogstaande greppel en tegen een talud aan de Empelse schans in Den Bosch. (foto Piet Brugman)

De Japanse duizendknoop staat als plant in Europa aangeschreven als zijnde een invasieve exoot.
“Een invasieve exoot is een soort die zich door menselijk handelen buiten zijn oorspronkelijk verspreidingsgebied heeft gevestigd en door zijn aanwezigheid of door de groei van zijn populatie een bedreiging vormt van de eigen inheemse soorten.”

De Japanse duizendknoop wordt hier dus als schadelijk beschouwd en heeft een negatief effect op de biodiversiteit. Beweert men. De wortels kunnen namelijk schade veroorzaken aan verhardingen, rioleringen, funderingen en aan dijken of taluds van watergangen. Huiseigenaren kunnen hinder ondervinden van de Japanse duizendknoop. Oude panden met poreuze muren en gemetselde funderingen maken kans op beschadigingen als de Japanse duizendknoop op ‘bezoek’ komt.

Gevaar dreigt ook in tuinen. Deze ‘Japanner’ met zijn onweerstaanbare drang in een richting waarin u hem liever niet ziet gaan, overwoekert inheemse planten en kan de bestrating omhoogwerken en je tuinhuisje 'aanvallen'. 

Japanse duizendknoop aan de Empelse schans in 's-Hertogenbosch. Was in 2015 zeven meter lang; in 2022 19 meter over de gehele breedte van de foto.  (Foto Piet Brugman)

Men wil deze Japanners op alle mogelijk manieren bestrijden door maaien, afdekken of handmatig uittrekken. Moeilijk, ook met bestrijdingsmiddelen, mag ik ergens lezen. Het lijkt enigszins op het verhaal van de Amerikaanse vogelkers. Die moest hier ook uitgebannen worden, wat niet is gelukt. Het uitroeien van deze duizendknoop gaat ook echt niet meer lukken. Maaien, begrazing door varkens en schapen of afgraven heeft dat al bewezen. Steeds aan de grond afknippen van nieuwe stengels kan de groei uitputten. Je moet dan wel heel veel geduld hebben. De wortels bevriezen of inspuiten met heet water zou ook een optie zijn. Zie u het al gebeuren? Meters onder de grond. Nee toch? Zeker is dat de 100% bestrijdingsoplossing nog niet is vastgesteld. Daarom zie je hier en daar een bestrijdingsmoeheid optreden. Zoals bij de eerder genoemde Amerikaanse vogelkers.
Daarnaast groeit de plant ook nog vegetatief; uit elk stukje stengel of wortel kunnen weer nieuwe uitlopers groeien.

Is er ook nog iets positiefs te zeggen over deze door velen vervloekte Japanse duizendknoop?

Je zou er onherbergzame gebieden en woestijnen mee tot leven kunnen brengen. 'Het is het groen dat ons het leven geeft', schreef iemand bij de uitgifte van een natuurboek. Met een extract van de Japanse duizendknoop zou men een bepaalde variant van de ziekte van Lyme kunnen bestrijden. Ja, de plant zou zelfs stoffen bevatten die moeilijk bereikbare geïnfecteerde zones, zoals de hersenen, kunnen bereiken. Het bevat ook stoffen die de bloedcirculatie bevorderen tot in de verste uithoeken van het menselijk lichaam, inclusief het passeren van de bloed- en hersenbarrière.

De Japanse duizendknoop is nuttig voor bijen. Heel zeker. De jonge sappige stelen, rood gevlekt en van binnen hol, kun je verwerken als rabarber. Ook kan er jam en moes van worden gemaakt. Net als rabarber bevat deze plant oxaalzuur. Daarom moet je er niet te veel van eten. Er kunnen van de Japanse duizendknoop ook medicijnen worden gemaakt. In Duitsland en de Verenigde Staten werden terreinen aangeplant met Japanse duizendknoop om de grond te reinigen. De Japanse duizendknoop gebruikt gifstoffen als voedingsbron.
Het is dus niet allemaal kommer en kwel. Zo zou de Japanse duizendknoop groeien als een tierelier. In mijn directe omgeving ken ik al zeven jaar een 10 tot 20 meter lange concentratie van de Japanse duizendknoop in een veelal droogstaande greppel en het talud daarbij. Wel arme grond. Uitlopers van drie meter? Is te zien. Verlenging van die 10 tot 20 meter lange strook? Het gaat al aardig die richting op. Het voelt goed geen deskundige te zijn.

Japanse duizendknop in bloei. Foto gratis ter beschikking gesteld door iStock photo.com
Prima foto. Dank daarvoor. 

Er is nog meer te vertellen over de Japanse duizendknoop. Internet is op dit onderwerp actief. Gemeenten geven advies op hun website. Ik krijg wel de indruk dat er gemeenten zijn waar het bestrijden van de Japanse duizendknoop op een laag pitje staat.  Wil je deze duizendknoop serieus bestrijden, dan moet je erop zitten als een bok op de haverkist (er fel aan blijven werken). 

U weet het intussen: Wel iets, maar lang niet alles is van mijzelf. Boeken, internet, krantenknipsels, natuurtijdschriften en het gesproken woord van natuurgidsen hebben het mij mogelijk gemaakt dit verhaal te schrijven. Misschien kunt u er uw voordeel mee doen.

's-Hertogenbosch, 4 oktober 2022
Piet Brugman
[email protected]

359. Seniorenwandeling Natuurgroep Gestel in september 2022

Inleiding

Iedere maand, 12 keer in het jaar, houdt de seniorengroep Gestel de maandelijkse natuurwandeling. Er wordt gewandeld, zo’n vier tot viereneenhalve kilometer, en aandacht geschonken aan de natuur. Dat gebeurt elke tweede woensdag van de maand. Dit keer was dat op 14 september. De groep verzamelde zich op de parkeerplaats van sporthal De Theereheide, Eikenlaan 5 in Gestel. Buienradar gaf regen aan. Het was niet droog, maar het viel allemaal best mee.

Michel van de Langenberg, de organisator van deze wandeling, heette niet alleen de aanwezigen welkom maar ook gastgids José van Oers. Zij is natuurgids en volgde een opleiding tot ecologisch hovenier. Die is bedoeld om tuinen en (heem)parken te kunnen aanleggen en te onderhouden waar veel ruimte is voor inheemse planten en dieren. Voor vandaag klinkt dat niet verkeerd.

Je leest er snel overheen. Ik bedoel ‘ecologie’ en ‘natuurbeheer’. Verslaglegger wil het eenvoudig houden. Het woord ‘ecologie’ mag je uitleggen als ‘milieuvriendelijk’. ‘Natuurbeheer’ in: Zorg voor het landschap, of, zorg voor landschappelijke gebieden, of, het werk dat nodig is om de natuur in evenwicht te houden, of, de zorg voor onderhoud van het natuurlandschap. Het klinkt eenvoudig, maar de uitvoering is geen sinecure.   

Starten bij genoemde sporthal betekent dat de route vandaag gaat richting Landgoed Zegenwerp, golfclub De Dommel en het Gemeentebos. Het werd vooral Landgoed Zegenwerp. De gidsen José en Michel gaan ons voor in de route.

Landgoed Zegenwerp
Landgoed Zegenwerp is 70 hectaren groot. Het landgoed wordt al genoemd in 1306. Het is een (te) leen van Oud-Herlaer. De heren van Zegenwerp hadden de visrechten op een stuk van de Dommel. Het gebied ligt op een flinke dekzandrug. Dit is een zandhoogte ontstaan in de laatste ijstijd door opgestoven dekzand (fijn korrelig zand). José vertelt:
De naam ‘Zegenwerp’ is een verbastering van werpen-met-de-zeeg, oftewel vissen-met-een-sleepnet. In die tijd een gebruikelijke manier van vissen. Landgoed Zegenwerp is een adellijk landgoed dat in 1809 werd gekocht door baron Willem Arnold Lamoraal van Geusau die toen burgemeester was in Sint Michielsgestel. De familie Von Geusau behoort tot de oude adel van Thüringen. In 1828 verkocht hij het landgoed weer. Daarna volgden meerdere eigenaren. Ondermeer de familie Van Lanschot; een bekende Nederlandse bankiersfamilie. Ik heb begrepen dat nazaten van de familie Van Lanschot Huis Zegenwerp nog steeds bewonen.
Vanaf 1850 werd het landgoed omgevormd naar Engelse landschapsstijl en is Stichting Brabants Landschap grotendeels eigenaar van het landgoed. Misschien goed om te weten dat de boomopstanden op Zegenwerp tussen de 100 en 140 jaar oud zijn. Lees ik ergens. Tegelijk lees ik ook dat de bomen in goede conditie zijn.

Vissen met de zeeg hier in beeld. 

Op een gedeelte van dit landgoed, ingeklemd tussen de Dommel en de Gestelseweg, ligt het terrein van ‘Golfclub De Dommel’. Opgericht in 1928 en bestaat al meer dan 90 jaar. In de loop van die jaren veranderde de baan van 9 holes in 1928 naar 14 holes vanaf 2014. Wij liepen er doorheen, omheen of er langs om naar het volgende punt, het kindergrafje, te gaan.

Het kindergrafje op landgoed Zegenwerp
‘Het grafje’. Zo wordt het ook wel genoemd is een heus kindergrafje.

Michel geeft tekst en uitleg. Enkelen onder ons zijn hier misschien nog nooit geweest. Maar hier op deze mooie plek, tussen meerdere oude beuken, is op een heuveltje een nagenoeg platliggend klein betonnen grafsteen te zien met het opschrift:

“Catherine Louise, geboren op 25 september en overleden op 23 oktober 1811”.

Catherine Louise was het dochtertje van mevrouw S.W.H. van Geusau en baron Willem Arnold Alting van Geusau. Naast burgemeester van Sint Michielsgestel was de baron ook lid van Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant en luitenant-kolonel van de vrijwillige Noord-Brabantse jagers. Hij en zijn vrouw waren dus niet de eersten de besten in Gestel.

Daar (uit Gestel) kwam waarschijnlijk ook het verhaal vandaan dat de baron zijn eigen kind tijdens een jachtpartij bij vergissing zou hebben doodgeschoten. Hij zou zijn kind voor wild hebben aangezien. Fake- of nepnieuws? Toen ook al? Gezien de leeftijd van het kind kon dat verhaal natuurlijk niet waar zijn. Maar het verhaal was er wel.

Officieel is, dat Wim van de Wouw van het Brabants Landschap het overwoekerd en daardoor gecamoufleerd grafje in 1970 ontdekte. Jan van Veldhoven onderzocht in 2007 in het stadsarchief van Den Bosch het vertelsel. Hij stelde vast dat Catherine Louise inderdaad een maand oud is geworden en daar is begraven. De ouders hebben vermoedelijk hun kind ‘bij zich willen houden’. Hoe de regels 200 jaar geleden daaromtrent waren zijn mij niet bekend. Zeker is, maar weinig voorkomt, dat iemand tegenwoordig begraven kan worden op eigen grond of, met toestemming, op de grond van een ander. Maar niet in het achtertuintje van een rijtjeswoning. Het moet wel serieus zijn. In Nederland zijn enkele voorbeelden van begraven op eigen grond bekend. Zoals hier. De locatie moet wel vooraf formeel de status van begraafplaats hebben gekregen. De gemeenteraad van de desbetreffende gemeente gaat er over.  

Dalkruid

Niet ver van ‘het grafje’ verwijderd stuitte José op dalkruid. Bij de meesten van ons wel bekend. José moest kwijt dat dalkruid familie is van het lelietje-van-dalen; de familie van de lelieachtigen. Dat was waarschijnlijk niet bekend. Iemand vroeg of dalkruid giftig is. Er was enige discussie. Antwoord op internet gevonden: ‘Dalkruid is een giftige vaste plant’. Waarvan akte!

De haagbeuk is ook een boom

Wie weet, vroeg José terwijl zij een boom aanwees, wat de naam is van deze boom? Het bleef stil. Verslaglegger dacht nog, het blad lijkt verdraaid veel op het blad van een beuk. Maar een haagbeuk kwam niet in mij op. Als ik haagbeuk hoor, denk ik aan een haag of heg van 60 tot 180 centimeter hoog. Edoch, plant je een jonge haagbeuk van 60 centimeter en je blijft er verder vanaf, dan groeit hij uit tot een haagbeuk(boom). Zoals hier. Een duidelijk kenmerk van een volwassen haagbeuk zijn de ‘spierbundels’ op de lengterichting van de stam. Die lijken op natuurlijke scheepstouwen van hennep of vlas van zo’n 25 millimeter dik. Ze waren hier duidelijk te zien. José maakt het ons duidelijk. Weer wat geleerd.

Blad haagbeuk  (lijkt op een plisérokje)        Blad beuk (glad en een gegolfde rand)

‘Een beukenhaag is een haag van beuken’. Is dat fout of goed? Niet fout maar ook niet goed. Een beukenhaag kan bestaan uit beuken, maar ook uit haagbeuken. Het zijn wel twee verschillende beuken; dé Beuk (Fagus Sylvatica) en de Haagbeuk (Carpinus betulus). Geen familie van elkaar. Verwarrend. Wanneer iemand zegt: ‘Ik heb een beukenhaag in mijn voortuin’, dan leg ik dat uit als zijnde een haag van beuken. Echte beuken; de groene of de rode. Heb je in je voortuin een haag van haagbeuken dan moet je zeggen: ‘Ik heb een haag van haagbeuken in mijn voortuin’. Of ik heb een beukenhaag van haagbeuken in mijn voortuin. Dus niet ‘Ik heb een beukenhaag in mijn voortuin’ want dan bedoel je die andere haag. Kunt u het nog volgen?

Tip: Wilt u in uw tuin een dichte haag in de winter? Ga dan voor een beukenhaag. De bladeren van deze haag verdorren in het najaar, maar vallen pas af eind april van het daarop volgende jaar. Uw privacy (inkijk) rondom uw woning is dan beschermd. Een voordeel is ook nog dat een dorre haag in de winter als schuilplaats kan dienen voor vogels en andere kleine dieren.
Gaat u voor een open haag in de winter? Zoek dan naar een haag van haagbeuken. Hun bladeren verkleuren en verdorren in het najaar, maar vallen voor het grootste deel in de winter af. Uw privacy rondom uw woning is in de winter dan minder beschermd. Maar u hebt wel uitzicht,

De Engelse tuin en de bomenwei

We vervolgden onze route en gaan naar het volgende onderdeel; de ‘bomenwei’ of de ‘schapenwei’ nabij Huize Zegenwerp en uitleg over ‘Engelse Landschapsstijl’.

Wij liepen richting Huize Zegenwerp; een ‘eenvoudig’ landhuis uit eind 1700. Mag ik ergens lezen. Daartoe kwamen wij uit in de bomenwei. Die heette voorheen schapenwei. Een schapenwei was omheind. Dat zou hier dan ook geweest moeten zijn. De schapen maakten plaats voor meerdere monumentale solitaire bomen. Vandaar nu de naam bomenwei. José liep met ons langs meerdere monumentale bomen en gaf daarbij in het kort tekst en uitleg.

Als eerste de bekende Mammoetboom (Sequoiadendron giganteum), een oude- en jonge Tulpenboom (Liriodendron tulipiferum), een Japanse notenboom (Ginkgo biloba), een Moerascipres (Taxodium distichum) een Weymouthden (Pinus strobus), een Hollandse linde (Tillia x europaea), een Wierookceder (Calocedrus decurrens) en, ik meen, ook nog de Reuzenlevensboom (Thuja plicata) en nog wat bekendere bomen.
Alle genoemde bomen kan ik natuurlijk hier niet met u doornemen. Misschien een idee om eens met een groep bomenliefhebbers onder leiding van een bomenkenner (José?) een serieuze bomenronde op Zegenwerp te maken? Eén boom brengt verslaglegger in het kort hier nog even aan de orde. Ik ben zo vrij.

De Mammoetboom van top tot teen op Zegenwerp uit 1851 en ca. 32 meter hoog. Fotograaf onbekend. Maar ere wie ere toekomt; een machtige foto.

De mammoetboom
De tweede wetenschappelijke naam van de mammoetboom is giganteum. ‘Gigantisch’, groot zou je kunnen zeggen. De mammoetboom is de grootste en de zwaarste boom onder de bomen, maar niet de hoogste. Dat zou de kustmammoetboom (Sequoia sempervirens) moeten zijn; leerde mij de bomenboekjes. Meer dan 100 meter hoog. Wel in de Verenigde Staten. In Nederland redt hij dat bij lange na niet.
 Michel vertelt: De mammoetboom is een sequoia(dendron), een naam van bomen die ingedeeld zijn bij de cipresfamilie. Maar? Sequoia was ook een indiaan, een Cherokee indiaan in Californië. Botanicus Endlicher mocht als ontdekker van deze boom in1847 de boom een wetenschappelijke naam geven. De mammoetboom werd overigens voor de tweede keer ontdekt in het leefgebied van de Cherokee-indianen. Men ging er van uit dat de mammoetboom was uitgestorven. Sequoia en zijn stam zal hem daar in de bossen wel de weg hebben gewezen. Sequoia ontwikkelde ook een handschrift voor zijn volk. Hij was niet zomaar de eerste de beste indiaan. Voor de botanicus Endlicher is dat de reden geweest om de eerste naam van beide bomen aan Sequoia te geven. Nóg een mammoetboom.

In het dorp Wessem, drie kilometer vanaf Thorn in midden-Limburg, kocht een inwoner, hij was handelsreiziger, een jonge mammoetboom. Dat was in die tijd niet altijd gemakkelijk. Mammoets waren schaars in die tijd. Hij deed de jonge boom cadeau aan zijn vrouw. Zij plantte de boom in de grote voortuin. Rond 1892. De alleen staande mammoet groeide op tot een volwassen boom. De plantster overleed. Het huis met tuin moest worden verkocht. Maar zij liet vooraf notarieel vastleggen dat de boom moest blijven staan zolang de boom leefde. De woning werd nog een keer verkocht. De boom bleef wederom staan. Toen de woning voor de derde keer verkocht werd, kocht de gemeente het pand en de tuin. Voor uitbreiding. Er werd in het centrum een plein aangelegd met verlegging van wegen rondom de boom. Tussen de dorpswegen is nu een kleine parkeerplaats gecreëerd waar de boom een plek heeft gekregen. Aan het Van Horneplein. Hij is nu (in 2022) zo’n 130 jaar oud en geschat 29 meter hoog. Iets minder dan ‘de onze’ maar wel breder. Een markantpunt in het dorp. Over naar José.         

José gaf uitleg over Engelse landschapsstijl. Zij liet ons kijken naar het open weidegebied waarin meerdere alleenstaande bomen stonden. De hiervoor genoemde bomenwei. Ook wees zij ons om te kijken naar de verschillende hoogtes en kleuren van de verschillende bomen. Verder kijkend zagen wij rondom de bomenwei op de achtergrond bos waar wij al gedeeltelijk doorheen hadden gelopen.

Michel vertelt tussendoor dat er tussen de verschillende landgoedeigenaren een soort van rivaliteit heerste. Niet alleen wie de mooiste bomen had maar vooral wie de meest bijzondere (uitheemse) bomen had. Liefst bomen die een ander nog niet op zijn landgoed had. De landgoed-eigenaren wilden elkaar graag de loef afsteken met bomen die je toen maar zelden zag.

Toch heb ik even gezocht naar een soort van beschrijving of definitie van wat Engelse Landschapsstijl wordt genoemd.
Dat is een tuin of park die in een bepaalde periode is aangelegd en bestaat uit ruimtelijke kenmerken als slingerende paden, hoogteverschillen, vijvervormen of waterpartijen, solitaire bomen in verschillende kleuren, onverwachte vergezichten, bosschages langs de randen en bijzondere bouwwerken.

Engelse landschapstuinen werden voor het eerst toegepast vanaf de tweede helft van de achttiende eeuw en het begin van de negentiende eeuw. De inspiratie daartoe kwam onder andere uit de reizen naar Engeland alwaar deze tuinen veel voor kwamen en komen. De Engelse tuin is de tegenhanger van de Franse tuin die meer gericht was op symmetrie; de ene helft wordt gezien als het spiegelbeeld van de andere helft. Men stapte af van het idee dat de natuur beheerst moest worden door de mens.

Tot slot wil ik nog even melden dat er op Landgoed Zegenwerp zes mammoetbomen zouden staan en dat de driepootberk, José wees hem aan, in geen enkel bomen- en puzzelboek voorkomt. De ‘driepootberk’ zou een echte boom kunnen zijn, maar bestaat niet. Hier zijn gewoon drie jonge berkenboompjes bij elkaar in één plantgat gepoot. Die groeien tezamen op als een boom met drie stammen. Althans zo lijkt het. In liefde verenigd. Om nooit te vergeten.

Maar er is nog een andere mogelijkheid; hakhoutbeheer.

Bij hakhoutbeheer werden of worden veelal jongere bomen afgezaagd op een hoogte die gelijk is aan de dikte van de stam. Struiken op 15 tot 20 centimeter boven de grond. Zowel de bomen  als de struiken zullen vanuit de delen die overblijven gaan uitlopen. Bij bomen krijg je dan meerdere stammen te zien zoals de ‘driepoot berk’. Struiken groeien ook uit vanuit de overblijvende takken en vanuit de grond wanneer de struiken direct boven de grond zijn afgezaagd. Dit onder de noemer 'snoeien doet groeien'. Hakhout werd in het verleden veel toegepast voor brand- en geriefhout. Geriefhout is voor eigen gebruik. De meeste loofbomen lenen zich voor hakhoutbeheer. Veelal eiken. Naaldbomen lenen zich nagenoeg niet voor hakhoutbeheer. In natuurterreinen bestaan nog houtwallen die aangelegd zijn in vroeger tijden. Die moet je dan ook onderhouden, Dat noemt men hakhoutbeheer.   

 

Een ‘Zespoot-esdoorn’? Natuurlijk niet. Het zijn meerdere bomen bijeen of er is hakhoutbeheer toegepast. De boom hier lijkt mij een Suikeresdoorn.

Ondertussen werd het tijd voor de koffie in de sporthal. De koffie mocht betaald worden maar de koek was van de Natuurgroep. José bedankt voor je komst en uitleg. Ik ben zo vrij; kom nog eens terug. Michel ook bedankt. En de deelnemers ook bedankt voor het komen.

Niets is van mijzelf. Ik heb geluisterd, gelezen, gezien en getracht er een verhaaltje van te maken.

Sint-Michielsgestel, 24 september 2022
Uw verslaglegger Piet Brugman
[email protected]  

 

 

358. Praten als Brugman door Brugmanpraat

Herziene versie

Tekening door Lieve van Ollefen uit 1872. Pater Jan Brugman preekt hier in een huis bij de Oudezijds Achterburgwal in Amsterdam.

Wanneer wij de schrijver van het boek ‘Praten als Brugman’ moeten geloven, dan kent men wel het gezegde ‘praten als Brugman’, maar daar houdt het dan ook mee op. Toen de auteur Nico Lenttinck enkele tientallen mensen vroeg wie in dit verband Brugman was en in welke eeuw hij leefde, kreeg hij steevast als antwoord ‘een of andere predikant uit de negentiende eeuw’. Het antwoord hoort thuis onder de vakken Nederlands, Vaderlandse Geschiedenis en Religie. Er is veel over deze historische man geschreven en op internet is meer dan voldoende over hem te vinden om te weten wie deze persoon was en wat hij deed. Maar ongeveer niemand weet het. Het antwoord op de vraag is: 'Brugman was in de 15^e eeuw een bekende Nederlandse volksprediker in de Lage landen'.
Hij is even reëel als Willem van Oranje en Oldenbarnevelt. Alleen minder geteld. Misschien wilt u er iets meer over weten.

Jan Brugman zou rond 1400 geboren zijn in de Duitse stad Kempen; een gemeente tussen Krefeld en Venlo. Hij overleed in 1473 in Nijmegen. Deze Brugman leefde dus gewoon in de 15^e eeuw. Toch wel even geleden!

Hij was r.k. priester, kloosterling, minderbroeder, pater franciscaan, dichter, doctor in de theologie en een vermaard prediker. Over de jeugd van Jan Brugman is nagenoeg niets bekend. Waarschijnlijk startte hij zijn opleiding in het franciscanenklooster in Gouda. Pas in 1447 wordt zijn naam voor het eerst genoemd. De tijd tussen zijn jeugd en 1447 bracht hij werkend en biddend door in kloosters. Vanaf 1450 trad hij in de openbaarheid.

Brugman was een observant, een hervormer. Hij behoorde tot een aparte groep franciscanen die streefde naar strikte naleving van het armoede ideaal van Franciscus van Assisi. Hij verzette zich hevig tegen de rijkdom van en in kloosters. Hij was ook een minderbroeder; een rooms-katholiek gewijde geestelijke of leek die lid is van een van de drie religieuze orden der Franciscanen, de Conventuelen of de Kapucijnen. Drie minderbroeders orden met verschillende opdrachten.

Twee periodes van vijf jaar, tussen 1450 en 1460, trok hij rusteloos, reizend en prekend door ons land. Dat deed hij als bedelmonnik, wat betekent dat hij zich niet liet betalen voor zijn toespraken, maar leefde van giften die hij onderweg kreeg aangeboden. Geurige zoete wijn (malvezij) rekende hij, ook in zijn preken, tot de hemelse geneugten; wijn waarvan je, als je in de hemel komt, mag genieten. Hij reisde eerst in het Rijnland en Westfalen, daarna in Nederland met accent in de IJsselvallei; tussen Arnhem en Kampen. Tijdens die reizen ontpopte hij zich als een begenadigd preker. Het waren veelal donderpreken waarbij hij geen onderscheid maakte in personen. Ja, hij predikte met een hartstocht dat meermalen zijn krachten uitputte, met een vrijmoedigheid die hem dikwijls in gevaar bracht.
Geestelijken, leken, gewone jongens en hoge heren las hij in het openbaar de les. Veelal preekte hij in kloosters en kerken maar ook in de open lucht. Gewoon op straat. Dat was in die tijd normaal. Het gewone volk liep met hem weg. Hij sprak de taal van het volk. Hij trok overvolle kerken. Het spreekwoord Praten als Brugman is in die tijd ontstaan. Niet meer en niet anders. Ik heb het wel even over meer dan 500 jaar geleden.

Pater Jan Brugman bekritiseerde vooral priesters die simonie bedreven. Dat waren priesters die hun functie tegen betaling hadden verkregen zoals dat in die tijd gebeurde. Hij gaf ook af op onkuis levende priesters, monniken en zusters en op onrechtvaardige vorsten en overheidsbestuurders, op gierige geestelijken, op mensen die dobbelden (gokten), op dronkaards, kortom, hij probeerde het volk te overtuigen om een eenvoudig christelijk leven te leiden. Het gebruik van drugs en lachgas zou hij zeker afgekeurd hebben. Hij preekte in zeker 36 plaatsen waaronder Kampen, Leiden, Haarlem, Arnhem, Zutphen, Bolsward, Vollenhove, Deventer en Nijmegen. Brugman reisde veelal te voet; een enkele keer per boot of rijtuig.

Hij onderzocht en beschreef in drie boekdelen het heiligenleven van Lidwina van Schiedam. Hierin beschreef hij gepassioneerd de lijdensweg van Lidwina die zij had moeten afleggen na een noodlottige val op het ijs. Een wetenschappelijke en theologische verhandeling. Zeker interessant om te lezen. Iemand vergeleek pater Brugman met Billy Graham, een Amerikaanse volksprediker die in de jaren vijftig van de 20e eeuw (1950) ons land bezocht en duizenden mensen in vervoering bracht.

 Pater Jan Brugman moet veel energie hebben gehad, getuige zijn vele reizen. Vanaf 1464 trok hij zich geleidelijk terug uit de publiciteit. Nog in 1470 zei hij over zichzelf: 'De palen van de brug zijn versleten'.
Hij vond onderdak in het observantenklooster in Nijmegen, waar hij zich toen vooral toelegde op het schrijven, hetgeen hem toen al moeilijk af ging. In de tweede helft van 1473 overleed hij ergens in de stad Nijmegen en werd daar ook op het kloosterkerkhof begraven. Tijdens de roerselen van de reformatie werd het klooster in 1566 geplunderd. De schedel van Brugman, op dat moment nog alles wat er van hem over was, verdween toen voor goed. Er is van hem dus geen graf meer. Hij is nooit heilig noch zalig verklaard. Wel is hij in de zeventiende eeuw op de franciscaanse heiligenkalender geplaatst, niet als heilige maar als gelukzalige. Dat is iemand die in het openbaar mag worden vereerd maar (nog) niet heilig is verklaard. Overigens zal dat ook nu niet meer gebeuren. Zijn tijd is verstreken, zal ik maar zeggen.

‘Brugmanpraat’ heeft niets van zichzelf. Bovenstaande verzamelde ik uit het boekje ‘Praten als Brugman’ en het boek ‘Het leven en werk van Jan Brugman O.F.M.’, het laatste is een wetenschappelijk boek door Dr. F.A.H. van den Hombergh. Beide boeken zijn nog verkrijgbaar. Ook internet hielp mij. Ik heb geprobeerd er een leesbaar verhaal van te maken.

Tot slot: Praten als Brugman wordt altijd toegepast op mannen die goed van de tongriem gesneden zijn. Een vrouw kan dus niet praten als Brugman. Daar kan ik mij wel in vinden. Immers, Brugman was een man én een r.k.-priester. Lijkt mij daarom moeilijk voor vrouwen. Zij het dat ik in dit verband voorzichtig moet zijn wegens discriminatie. Er is al discussie over geweest. Voor vrouwen stel ik daarom voor ‘Praten als Jorritsma’. Zij heeft al antwoord gegeven voordat haar een vraag wordt gesteld.

'Zit pater Joannes Brugman ook in jouw stamboom' wordt er heel af en toe gevraagd? Helaas; ik weet  niet of ik in enige relatie sta met pater Brugman. Het tv-programma Verborgen Verleden heeft mij tot nu toe niet uitgenodigd; ik ben geen BN’er. Vandaar. Ik heb wel iets van redenaar Brugman. Ik ben een tevreden mens, kan goed mijn woordje doen, doe geen mens kwaad, naleving van wettelijke voorschriften staat hoog in mijn vaandel, verlang dat ook van andere mensen, ben tevreden met wat ik heb, streefde altijd naar beter, verrijk mij niet over de ruggen van anderen en wil dat ook allemaal uitdragen.

Afstammen in de rechte lijn van de pater kan in theorie niet. Als r.k.-priester heb je, als het goed is, geen kinderen. Wel heeft mijn over-over-over grootvader op één letter na dezelfde voornaam; Johannes. Zijn achternaam is: Brüggemann. Hij werd geboren in het land van Münster Duitsland. Geboortedatum tot heden onbekend. Hij verliet Duitsland en ging naar Nederland.  Datum onbekend. Vermoedelijk om te werken in de bleekindustrie in Leiden. Hij kwam terecht in Hazerswoude (Rijndijk) overleed daar op 8 maart 1800. Zelf ben ik geboren in Hazerswoude (Dorp), toen gemeente Hazerswoude. Genoemde Jan Brüggemann trouwde met Antje Pool, ook uit Duitsland, op 6 januari 1788 in Hazerswoude. Wel veranderde de naam Brüggemann van Johannes voor dat hij overleed in Brüggeman, Brügman en Brugman.
Waarom zou een oude voorvader van mij niet een broer van pater Joannes Brugman kunnen zijn? Om verder terug te gaan in de stamboom Brüggemann zoek ik naar zijn geboortedatum en de namen van zijn ouders.   

Commentaar Brugmanpraat: Stel dat pater Johannes Brugman niet in de 15^e eeuw, maar in deze eeuw leefde. Ik neem aan dat hij vandaag-de-dag hier geen voet aan de grond zou hebben gekregen. Immers, wij weten zelf wel hoe het allemaal moet. Daar heb ik geen pater Brugman voor nodig! Maar zeker lijkt mij dat de mens tussen geboren worden en overlijden, in de ruimste zin van het woord, zich fatsoenlijk behoort te gedragen. Wat dat betreft zou er best nog eens een pater Brugman mogen opstaan.

’s-Hertogenbosch, 4 september 2022
Piet Brugman
www.brugmanpraat.typepad.com
[email protected]  

 

357. Seniorenwandeling Natuurgroep Gestel in augustus 2022

 

Inleiding:
Op woensdag 10 augustus verzamelden zich zo’n 45 deelnemers op het voorterrein van het voorlichtingsgebouw van het Brabants Landschap, Haanwijk 4 in Sint-Michielsgestel. Het viel verslaglegger direct op dat er op die plaats groene eikels lagen. Groene eikels, soms in paren en aan een lange dunne steel. Dat zijn eikels van de zomereik. Normaal is dat eikels van de zomereik in de tweede helft van september afvallen. Vreemd, vond ik, maar stond er even niet bij stil. Het zou spoedig duidelijk worden. Lees verder.

Michel van den Langenberg, coördinator van de seniorenwandeling, had de bekende gepensioneerde boswachter Frans Kapteijns als gastgids uitgenodigd om ’n keer met ons mee te lopen. Frans is vrijwillig boswachter Natuurmonumenten, gids bosbadwandelingen, natuurgids IVN en Ambassadeur Van Gogh Nationaal Park. Maar vandaag bij ons. Mijn opmerking over de groene eikels maakte hij na 250 meter lopen gelijk al duidelijk. Het is de heersende (grond)droogte.

De veel besproken droogte:

Wij liepen richting de Pettelaar; een bosgebied. Aan de bomen, vertelde Frans, is te zien dat zij zich verdedigen tegen de (grond)droogte. Er zijn bomen die gedeelten van hun schors laten vallen, bomen die hun vruchten (eikels) laten vallen, hun bladeren laten vallen en zelfs hun takken laten vallen (Zie verderop ‘Summerdrop’). Ze stoten af wat ze in eerste instantie kunnen of moeten missen. Veelal de bladeren als eerste. Gebeurt dit vroeg in het voorjaar dan neemt de boom genoegen met kleinere bladeren. Wel met gevolg dat je door de kruin van het bladerdak van de boom kan kijken, wat voor de boom en de ondergrond ook niet altijd goed is. Op dit moment is het is de droogte in de grond. De natuur smeekt om water. Hoe lang kunt u zonder water? Maaltijd koken, kopje koffie, kopje thee, colaatje, blikje met weet ik wat, biertje, doucheje, afwasje, vaatwasmachientje, wasmachientje, het heilige koetje, zwembadje, tuintje, tuinplantjes enzovoort.  

Het moet niet te gek worden met de droogte anders houd je als laatste een kale boomstam over. En als het nog gekker wordt gaat ook de stam en dus de hele boom dood. Ik herinner mij foto’s uit de Sahelstreek in Afrika. Jaren geleden. Toen al. Daar had het vier jaar niet geregend. Er stonden alleen nog dode boomstammen in het zand. Je mag dan écht spreken van een ramp. Dan kom je er echt achter wat het betekent als er geen bomen meer in een bepaald gebied groeien. En de struiken? Die zijn al eerder gesneuveld. Door warmere of warme zomers verdampen bomen meer vocht dan ze door de droogte kunnen opnemen. Een volwassen boom heeft gemiddeld 300 tot 1000 liter water per dag nodig. Hoe groter de boom en/of hoe warmer buiten, des te meer water heeft hij nodig. Daar komt nog bij, bomen zijn soms net mensen, de ene boom drinkt meer dan de andere boom.

De schors van een Zeeden (Pinus pinaster), is dood, diep gegroefd, oud maar wel prachtig.
(Foto Piet Brugman)

De schors van een boom, die zich aan de buitenkant van de stam bevindt, is een dode laag. De schors beschermt de boom tegen beschadiging, uitdroging en infecties van buitenaf. De dikte van de schors verschilt per boomsoort; van dun (papierberk) naar dik (kurkeik). Omdat de schors dood is gaat hij, als de boom dikker wordt, als het ware overdwars uitgerekt worden. De bast(laag), net onder de schors, sterft af aan de buitenkant en voegt dat weer toe aan de binnenkant van de schors. De schors wordt als het ware vers aangevuld en daardoor dikker. Aan de buitenkant worden de groeven van de schors steeds groter of breder. De schors heeft wel een behoorlijke capaciteit om water op te slaan. Er moet dan wel water zijn. Ook is uitdroging van bomen, inclusief de struiken, niet alleen een probleem in de zomer. Er zijn ook periodes dat er weinig of geen regen valt. Omdat er te weinig vocht kan worden opgenomen kan het levensproces van een boom verstoord worden. Een boom gaat dan over in een ruststand. Blijft het te lang droog dan kan de boom helemaal uitdrogen en doodgaan. Daarom zie je in een droog voorjaar of droge zomer dat pas geplante jonge bomen het eerst moeilijk hebben en doodgaan. Er is dan maar één oplossing. Water geven? Nee, water geven ver voor zij doodgaan. Je moet ze een handje helpen.

 Tijdens de wandeling komt er nogal wat ter sprake, zoals:
Dat de Fijnsparren verzwakt zijn en het moeilijk hebben door de droogte van nu en de voorbije jaren. De letterzetter, een klein kevertje, vreet de bast (zit net onder de schors) van de boom aan waardoor gevaarlijke situaties kunnen ontstaan. De letterzetter verstoort de sapstroom in de boom en in combinatie met de droogte leidt dit tot afsterven van de fijnsparren. Heb je geen variatie van bomen in je bos aangebracht, dan kunnen fijnsparpercelen zo maar plat gaan.

De beuk en de beuken:
Bekend is inmiddels dat Beuken niet alleen gevoelig zijn voor perioden van droogte maar ook voor warme, hete buitenlucht. Daarbij komt dat er op dit moment geen of te weinig water in de grond is en/of de buitenlucht te heet is. Voor wat het water betreft, komt dat vooral doordat beuken hun wortelgestel aan de oppervlakte hebben. En daar zit op dit moment de droogte.
‘Eiken moet je wijken en beuken moet je zeuken of gebreuken’ heeft hiermee te maken. Wanneer de bliksem in een eik slaat wordt de kracht van de bliksem diep de grond ingevoerd. Dit omdat de eik een penwortel en diepgaande wortels heeft. De beuk daarentegen heeft z’n wortels min of meer aan de oppervlakte liggen. Laat me zeggen horizontaal. Het gezegde van ‘wijken’, ‘zeuken’ en ‘gebreuken’ is niet bewezen. Daarom: Schuilen bij onweer onder bomen of in bos kun je beter laten. Dat lijkt beter voor je nazaten.
Maar nu even serieus. Deskundigen beweren dat de helft van de Beuken in Nederland binnen 10 jaar dood zijn. Vooral de beuken die op zandgronden en op zandruggen (Utrechtse heuvelrug) zijn geplant. Écht door de lage grondwaterstand. Met betrekking tot dit onderwerp kan verslaglegger nog een paar puntjes toevoegen.

Het (diepere) grondwaterpeil zakt op veel plaatsen. Dat komt door het onttrekken van grondwater door de industrie en de boeren die met waterputten hun land beregenen omdat het zo droog is. In feite allemaal voor de mens. Normaal is dat water in de vorm van regen van boven moet komen en niet onder uit de grond.
Grondwater is een serieus onderwerp. Al jaren zijn wij bezig de aardbol leeg te zuigen. Het is allemaal niet erg als de hoeveelheid water die uit de grond gehaald wordt er van boven weer inkomt. Daar gelooft u toch niet meer in dat zulks gebeurt? Het is onvoorstelbaar hoeveel grondwater er dagelijks wordt opgepompt. Voor allerlei doeleinden. Het is ook onvoorspelbaar hoe moeilijk het voor de regen is de grond in te trekken door de bebouwing. Ik waag me aan een voorbeeld. Ergens las ik dat je voor het maken van één liter bier 10 liter water nodig hebt. Dat vind ik best veel. Ergens anders las ik 3½ liter water. Ik rond het af op 5 liter. Kortom; als je één liter bier drinkt, drink je in feite 5 liter water. En dan te weten dat het deze maand ongeveer een dikke week kermis is in Den Bosch.
Ook de volgende regel is mij altijd bijgebleven: 'De mens die van april t/m september een bepaalde hoeveelheid water uit de grondbodem trekt, moet er voor zorgen dat die hoeveelheid er in de maanden oktober t/m maart weer in komt’.

Summerdrop
Hebt u daar wel eens van gehoord? Wiki wil maar steeds reclame maken voor drop en vertaalt het met zomerdrop. Maar ‘to drop’ is Engels voor ‘laten vallen’. Er valt dus iets in de zomer. Om het niet moeilijk te maken vertaalt men ‘summerdrop’ ook wel door ‘plotselinge takbreuk’ (?). Door aanhoudende droogte, hoge temperatuur, benauwd weer en geen zuchtje wind is het mogelijk dat op het oog gezonde boomtakken onvoldoende water vanuit de stam krijgen. Takken kunnen dan zomaar uit bomen vallen. Ze nemen soms ook nog een deel van de stam mee. Toch niet zomaar? Jawel! Zelfs kruinen van bepaalde bomen kunnen zomaar uit een boom vallen. In Barneveld is deze maand een flinke boom plotseling in zijn geheel omgevallen. Niemand had het zien aankomen. Dit jaar is er sprake van extreme droogte waardoor het meer voorkomt dan andere jaren in bossen, parken en tuinen. Het zijn vooral zwaardere bomen, beuken, eiken, platanen, die kans maken om te sneuvelen.  Ook in Dinxperlo gebeurde het deze maand. Een zware tak begaf het maar bleef nog even hangen tegen de stam. Normaal is dan dat de tak direct of na verloop van tijd valt. Er dreigde dus gevaar. De brandweer moest er aan te pas komen om de zware tak veilig te stellen. In de zanderige Loonse en Drunense Duinen zouden dit jaar al meerdere bomen om deze reden het begeven hebben.

Voorlopig even genoeg over warmte, hitte, droogte en water. De bedoeling is dat wij mensen dit onderwerp moeten blijven volgen. Het moet echt lang en gestadig gaan regenen om de grondwaterstand weer op peil te krijgen. Verder voorspelt verslaglegger dat er in Nederland in de toekomst een tekort aan drinkwater gaat ontstaan. Daarin sta ik niet alleen*. Ook andere dicht bevolkte landen gaan drinkwaterproblemen krijgen. Niet omdat er minder drinkwater wordt geproduceerd, maar omdat er wereldwijd steeds meer mensen komen. Tel uit je verlies!

* In de Kaderrichtlijn Water van de Europese Unie, een verordening of voorschrift, opgesteld en van kracht vanaf 2000 is de afspraak gemaakt dat alle Europese landen uiterlijk 2027 ervoor gezorgd moeten hebben dat zij voldoende en schoon water hebben. Alle soorten water. Iemand zegt 'dat wordt in 2026-2027 ons volgend 'stikstofdossier''.  

In de verdere loop van de wandeling was nog meer te zien. In de stijl van ‘de slimste mens’ loop ik deze punten in het kort door. Wat zagen wij nog?

Enkele tonder of tondelzwammen
Wat weet u van tonder of tondelzwam?
a.  Het is een meerjarige houtzwam (paddenstoel) die a.h.w. een (Oostenrijks) hoedje vormt.
b. Het is een schimmel die parasiteert op verzwakte of bijna dode bomen.
c. Haalt een max. breedte van 50 en een hoogte van 30 cm in de vorm van een paardenhoef.
d. De tonder of tondel is vuurbestendig materiaal (denk aan de tondeldoos).
e. Het is een zwakteparasiet (op een nog levende boom) en een saprofyt (op een dode boom).

De bloem van Wilde peen tussen riet. Let op het zwarte puntje in het midden van de bloem.
(Foto Piet Brugman)

• De plant Wilde peen, ook wel 'vogelnestje'.
  Wat weet u van de plant wilde peen?
  a.  Is een mooie veelvoorkomende tweejarige samengestelde schermbloemige plant.
  b. Heeft een witte vertakte wortel en het blad is gelijk aan onze ‘bospeen ‘.
  c. In het midden van de schermbloem zie je bijna altijd een zwart puntje.
  d. Bijna uitgebloeid vormt de bloem een soort van vogelnestje.
  e. ’s Avonds gaat het bloeischerm slapen (dicht) en ’s morgens gaat ie weer open.

 

• Boom Wilde lijsterbes
  Wat weet u van de Wilde lijsterbes?
  a. Is een toch wel gevoelige tot 12 m hoge boom of kleine struik.
  b. Zijn zondagse naam is Sorbus aucuparia.
  c. Bloeit in mei/juni met grote witte tuilen (bosjes bloemen) van zo’n 15 cm.
  d. Na de bloei ga je oranjerode tot rode bessen zien.
  e. De bessen hebben een aantrekkingskracht op vogels; vooral lijsters

• Een drinkwissel voor de das
  Wat weet u van de das?
  a. Het is een soort beertje met sterke korte poten met de wetenschappelijke naam Meles meles.
  b. Zij zien er opvallend uit omdat ze weinig natuurlijke vijanden hebben.
  c. Wonen in familieverband in burchten; hun huizen met gangenstelsels naar hun kamers.
  d. Het is een nachtdier en zoogdier en actief vanaf de schemering.
  e. Eten voornamelijk planten, insecten en kleine diertjes.

• Reeën en herten (het verschil)
  Wat weet u van reeën?
  a. Het ree is het kleinste en meest voorkomende hertensoort.
  b. Reeën zijn herbivoren, eten plantaardig, en zijn herkauwers.
  c. Leven in of aan de rand van het bos.
  d. Hun gewei wordt ieder jaar afgeworpen.
  e. In Nederland zijn zo’n 110.000 reeën

 

• Wat weet u van herten?
  a. Herten zijn duidelijk groter dan reeën
  b. Herten leven in kudde verband; de mannetjes en de vrouwtjes leven gescheiden.
  c. Er zijn Edelherten en Damherten.
  d. Komen hier voor sinds prehistorische tijden.
  e. Het mannelijk hert heet ‘hert’, het vrouwelijk ‘hinde’.

• De plant Bitterzoet
  Wat weet u van Bitterzoet?

a. Het is een houtige klimplant met paarse bloemen en langwerpige rode bessen.
b. Als je op de stengel kauwt, smaakt het eerst bitter en daarna zoet.
c. De bloemen en de bessen zijn giftig.
d. De stengels worden voor veel ziekten en kwalen aangeprezen.
e.  Valt onder de nachtschade familie. ’S nachts geuren de bloemen, en schade verwijst naar giftige eigenschappen (b.v. aardappelziekte).

• Enkele ooievaars
  Wat weet u van ooievaars?
  a.  Zij leven in de nabijheid van de mens.
  b. Bouwen hun nest bij voorkeur op menselijke bouwsels.
  c. Figureren als brenger van geluk en nieuw leven.
  d. Waren in de jaren zeventig van de vorige eeuw bijna verdwenen.
  e. Staan op dit moment niet meer op de rode lijst.
  
  Voorbeeld van een sterk getordeerde (gedraaide) stam. Met dank. Geleend van internet. 

En toen stopte Frans bij een Grove den. Al in de 17^e eeuw en daarna werd deze boom in Nederland massaal aangeplant. Vertelt hij. Deze den groeit redelijk goed op arme grond. Vooral op zandgronden en zandheuvelruggen. Dat kwam goed uit. Wij mensen hebben ook hout nodig. Het hout van de Grove den is grenenhout. Ook op de Patersberg, waar we intussen waren aangekomen, staan deze bomen. Pas in de 1902, vertelt Frans verder, begint in Nederland de mijnbouw. Vanaf toen werd het rondhout van deze Grove den in de mijngangen gebruikt om de kruipgangen te stutten. Dat deze den in Nederland uitsluitend werd aangeplant voor gebruik in de mijnen is dus niet helemaal waar. Wel is waar dat de mijngangen met dit hout werden gestut omdat het begon te kraken als een mijngang dreigde in te storten. De mijnwerkers konden dan op tijd vluchten om de instorting te ontlopen. Maar de mijnwerker met de kanarie in het kooitje moest als eerste vluchten. Als de kanarie omviel in het kooitje dan hing daar mijngas. En toen kwam de vraag van Frans. Die luidde: Waarom kraakt het hout van de Grove den?  

Nog nooit in mijn leven is er iemand geweest die deze vraag eerder aan mij stelde. Ook in Limburg, waar ik 20 jaar woonde, stelde niemand die vraag in mijn nabijheid. Hoe het beantwoorden van de vraag verliep weet ik niet meer, maar Frans had in ieder geval de oplossing.

De Grove den heeft een draaiing in z’n stam dat ‘een torsie’ wordt genoemd. Juist de Grove den heeft van nature een getordeerde stam. Dat is aan de buitenkant minder goed te zien zoals op de bijgevoegde foto. Er zijn meerdere bomen die een getordeerde stam hebben. Het kwam dus goed uit dat wij al veel Grove dennen hadden aangeplant.   
Het hout van deze den beschikt namelijk over een grote draag- en buigkracht. Daarnaast bestaat er een gezegde Grenen spreekt voordat het breekt. Dit gezegde is natuurlijk niet voor niets ontstaan.

Soms torderen bomen ook omdat ze op een kwetsbare plek staan, bijvoorbeeld op de tocht of op een dwarrelwinderige plek bij een hoog gebouw (b.v. een kerk). Ook kunnen bomen draaien in de stam als ze op een energiebron van het magnetisch net staan. Maar wij gaan verder niet moeilijk doen. De vraag van Frans was: Waarom kraakt het hout van de Grove den? Antwoord: Omdat de stam van de grove den van nature een draaiing heeft en bij grote druk doorbuigt en kraakt. Vraag beantwoord denk ik dan. Zeker is dat deze wandeling van nut was. Bedankt Frans. En toen was er koffie!

Niets is van mijzelf. Alles wat ik in dit verslag schreef heb eens gehoord (de gidsen), gelezen of gezien. Verslaglegger probeerde er een leesbaar verhaal van te maken. 

Sint Michielsgestel, 20 juli 2022
Uw verslaglegger Piet Brugman
[email protected]

.

356. Begraafplaats Coudewater op Landgoed Coudewater in Rosmalen

Toegang begraafplaats Coudewater Rosmalen met op de achtergrond de graven van de oprichters psychiatrisch centrum Coudewater (foto Paulien Hermes) 

 

 

 

 

 

 

Op woensdag 13 juli bracht de senioren wandelgroep van Natuurgroep Gestel uit Sint-Michielsgestel een bezoek aan het 87 hectare grote Landgoed Coudewater in Rosmalen. Dit Landgoed kent een werkelijk lange geschiedenis die alleen al interessant is om van die geschiedenis een hobby te maken. De Gestelgroep was daar, om als maandelijkse wandeling een rondje cultuur en een rondje natuur te ontvangen van de gidsen van deze vereniging. In het verslag nummer 355 van mijn weblog Brugmanpraat beschreef ik in het kort, maar lang genoeg, wat wij daar allemaal zagen. Iedereen kan begrijpen dat je in 1½ uur niet de hele wereld kan zien, maar ook niet dit historisch landgoed.

De begraafplaats, een beschermd monument begrijp ik, kreeg van de gids genoeg aandacht om verslaglegger nieuwsgierig te houden. Daarom ging ik in de namiddag van zondag 24 juli terug in de veronderstelling dat de begraafplaats Coudewater op zondag wel open zou zijn voor bezoek. Een begraafplaats of kerkhof bezoeken? Dat is normaal maar, zoals verderop zal blijken, niet begraafplaats Coudewater. In verslag 355 besteedde ik al enige aandacht aan dit cultureel erfgoed en geef dit deel, voor wat betreft de begraafplaats, hierna nogmaals weer.

“Het was Rien Pijnenburg die als oud medewerker in de zorg op Coudewater ons op het Landgoed rondleidde. Bij de ingang van de begraafplaats zien wij het een en ander en Rien vertelt.

 De ingang van de omheinde begraafplaats was een smeedijzeren hek tussen twee bakstenen pilaren. Stevig maar verder niets bijzonders. Wij bleven buiten de begraafplaats. Dat vond ik jammer. Door de hekspijlen keken wij op enige afstand recht op de as van het middenpad alwaar aan het eind van het pad pontificaal de grafmonumenten van de stichters van Coudewater Dr. Van den Bogaert en Dr. Pompe te zien waren. Beide artsen waren de initiatiefnemers van de psychiatrische inrichting Coudewater in 1870. Ook hunne echtgenotes liggen hier begraven.
De laatste teraardebestelling op de begraafplaats was in 1990. Toch al ruim 30 jaar geleden. Dertig jaar is op kerkhoven of begraafplaatsen in veel gevallen een periode om graven te ruimen. Niet te verwarren met opruimen. Na 1990 werd er weinig of geen onderhoud meer gepleegd aan deze dodenakker. Dat zegt iets en is ook jammer. Na verloop van tijd waren het de konijnen die de begraafplaats bezochten en in bezit namen. En? Konijnen zijn gravers, maar de tijd van graven was voorbij. Uiteindelijk werd het te gortig. Met die konijnen bedoel ik. Daarom werd er enkele jaren geleden rondom de begraafplaats een nieuwe omheining van geplastificeerd gaas en een haag van beuken geplaatst. Het gaas vijftig centimeter in de grond.  Wel zag ik die woensdag een paar mannen die bezig waren gemaaid gras bij elkaar te harken. Dus wel onderhoud? Hun werktempo was laag tot zeer laag. Dat zag je op afstand.

Links achter de toegang stonden betonnen kruisjes. Tachtig, lees ik ergens. De 80 grauwe kruisjes zouden aan weerskanten voorzien zijn van naamplaatjes. Bij die kruisjes zouden de armlastige vierde klas patiënten zijn begraven. Zo vertelt Rien. Op internet mag ik lezen ‘hoofd aan hoofd en vaak gestapeld’. ‘Stapelgek’ heeft op Coudewater daarom een dubbele betekenis.
Aan de andere kant van het middenpad zagen wij, minder goed te zien vanaf de plek waar wij stonden, de betonnen grafzerken en grafmonumenten waar de rijkere patiënten en enkele medici zijn begraven. De dokters in het midden omringd door de rijkere patiënten. Rijkere patiënten moet u uitleggen als psychische patiënten die behoorden tot rijkere of welgestelde families. Rijkere families ‘sponsorden’ de graven van hun eigen familieleden maar soms ook wel die van armlastige kennissen of vrienden. Familieleden en kennissen van psychiatrische patiënten leerden elkaar bij regelmatig bezoek wel kennen.    
Ook zou er een aparte hoek van de begraafplaats ingericht zijn voor overleden religieuzen; nonnen of zusters. Maar op dat moment voor mij niet zichtbaar.”

Tot zover het eerste verslag. Nog even voor alle duidelijkheid: De psychische zorg op Coudewater begon in 1870 en hield in z’n geheel op te bestaan in 2018. De laatste dode werd er in 1990 begraven. Op deze begraafplaats werden dus 120 jaar mensen begraven.

En zo stond ik die bewuste zondag weer voor hetzelfde toegangshek; het ijzeren spijlenhek tussen twee pilaren. Maar wel op slot en dus niet toegankelijk. Toch maar eens even de begraafplaats aan de buitenkant volgen. En ja hoor, ongeveer tegenover de officiële ingang was aan de andere kant nóg een hek. Min of meer verscholen, maar toch? Het hek was toe maar niet op slot. Een onzichtbare hand ontgrendelde het hek en wij stonden op de begraafplaats. Wij? Mijn vrouw vergezelde mij. Niet om geestelijk steun te verlenen, maar ook om samen enig onderzoek te doen. Zij doet aan genealogie. Ik help haar daarbij en heb daarom ook belangstelling voor begraafplaatsen en kerkhoven. Samen hebben wij er al veel, heel veel bezocht.

Een deel van de kruisen 4e klas patiënten op Coudewater (Foto Piet Brugman)

Binnen het hek gekomen kregen wij een goed overzicht van de al eerder genoemde 80 kruisjes waar de 4^e klas patiënten rusten. Vierde klas? Wat moet ik me daarbij voorstellen? Niet officieel geteld; het waren geen 80 maar zo’n 120 grafkruisen met naamplaatjes aan de voor- en achterkant. Nagenoeg onleesbaar, vooral de oudste kruisen. Door de bomen die daar staan zag ik veel mosafzetting op de betonnen kruisen en naamplaatjes. Meerdere kruisen lagen plat tegen de grond; afgebroken, zeker niet omgewaaid. Er viel mij nog iets op. Bij geen enkel kruis lag een bloemetje, een bakje met een plantje en al helemaal geen brandende kaarsjes. Eigenlijk een grauwe en sombere bedoening. De armlastigen hebben, om het duidelijk te zeggen, geen aangeduid graf. Zij liggen hier letterlijk onder de graszoden gelijk de gesneuvelde Amerikaanse militairen op hun begraafplaats in Margraten. Daar, zeventig jaar na het beëindigen van de Tweede Wereldoorlog, komen nog iedere dag bezoekers die bij de witte kruisen bloemen of bloemstukjes en dergelijken achterlaten. Deze begraafplaats wordt schitterend onderhouden. Iedere Amerikaanse militair heeft een Amerikaans vlaggetje bij het kruis staan. En het vlaggetje echt niet op z’n kop. Het laatste even tussendoor.

Hier de graven van de rijkere patiënten (Foto Piet Brugman)

Aan de andere kant van het middenpad zijn inderdaad de meerbedeelden begraven. Daar zie je graven met grotere kruisen, zerken en monument. Bijna allemaal vervaardigd van grof of fijner beton. Dat was goedkoper in die tijd. Daar kan ik niets verkeerd over zeggen. In mijn jonge jaren zag je veel betonnen kruisen, zerken of monumenten op begraafplaatsen en kerkhoven. De graven zagen er ook uit als echte graven. De graven zijn hier afgebakend door een rand, maar wel dichtgelegd met plavuizen. Sommige grafzerken zinken langzaam de diepte in of liggen in gruzelementen. Andere grafzerken vertonen scheuren of hangen uit het lood. Hier kon je de namen van de overledenen nog wel lezen. Daar is wel alles mee gezegd.
Ook hier geen bloemen, bloembakjes of brandende kaarsjes. Helemaal niets van dat alles. Ook hier een ongezellig boel. Ik krijg de indruk dat hier niemand meer komt. De overleden patiënten waren toch geen melaatsen?

Eigen hoek voor de kloosterzusters (Foto Piet Brugman)

Hierna naar de zusters of nonnen hoek. Zij zijn, gezien vanaf de officiële toegang, begraven aan de achterzijde van de begraafplaats. Zij hebben daar hun eigen plek. Twee rijen tegenover elkaar en, natuurlijk, hogere kruisen. Ook van beton. Grauw en grijs. Tussen plat en niet gemaaid gras. Dat was waarschijnlijk te moeilijk om te maaien. Op de kruisen geen burgernamen maar echte nonnennamen; bijvoorbeeld zuster Godefrieda. Min of meer gaven deze nonnen hun leven voor krankzinnigen zoals de Amerikaanse militairen hun leven gaven voor de vrijheid. Zo te zien en te voelen krijgen deze nonnen van niemand meer enige aandacht. Directe nabestaanden hebben deze religieuzen, als het goed is, veelal niet. Wel familie. De zusters hebben voor hun werk de hemel verkregen en van daaruit zien ze dat het op de begraafplaats Coudewater een sombere boel is. Laat ik het zo zeggen: Wat meer aandacht voor hen zou niet verkeerd zijn.

 

Bij de graven van de oprichters van de psychiatrische inrichting de artsen Van den Bogaert en Pompe bespeurde ik ook geen enkele activiteit van, bijvoorbeeld van nabestaanden of belangstellenden. Hun monumentale graven? Opvallend groot en passend bij deze twee artsen. Ere wie ere toekomt gaat niet op. Zij verdienen beter.

Er blijven vragen over. Waarom had een psychiatrische inrichting een eigen begraafplaats? Had men iets te verbergen?  Waarom maakten men onderscheid in klassen? Als je het hebt over 4^e klas patiënten dan zijn er ook 3^e, 2^e en 1^e klas patiënten. Iedere krankzinnige heeft toch ouders, broers en/of zussen, neven en nichten. Waar zijn die dan? Hoeveel personen precies liggen hier begraven? Zijn alle namen van de overledenen ergens vermeld? Een register? Waarom werd de begraafplaats na 1990 niet onderhouden door bijvoorbeeld vrijwilligers? Waar werden ná 1990 de overleden patiënten dan wel begraven of gecremeerd? Wie of wat is op dit moment eigenaar van de begraafplaats? Waarom is de begraafplaats een Rijks-, Gemeentelijk- of beschermd monument?

Toch heb ik op internet enige naamlijsten gevonden. Als ik ervan uit mag gaan dat er bij ieder kruis, links van het middenpad, twee personen zijn begraven, aan beide zijden een, dan kom ik daar al uit op 240 overledenen. Op de rijkere afdeling zouden 159 personen zijn begraven. Op de religieuzen afdeling 45 mensen zijn begraven. Totaal 444 personen. Dat betekent dat er bij de psychiatrische inrichting Coudewater gemiddeld 3,7 personen jaarlijks overleden. Natuurlijk heeft de inrichting een overlijdensregister bijgehouden. Die zou ik nog wel eens willen inzien. Ik houd me aanbevolen.

Hoe nu verder?

Ik ken enkele begraafplaatsen of kerkhoven, bijvoorbeeld in Roermond en Weert, die wettelijk beschermd zijn. Dat moet kunnen, mits zij interessant zijn. Heel erg interessant. Bewaren voor de toekomst om te weten hoe het vroeger ging en was. Dáár is echt iets te zien. Begraafplaatsen en kerkhoven zie ik in de toekomst verdwijnen. Waarom? Ruimte gebrek, hygiëne en verandering in denken. Ruimtegebrek lijkt duidelijk.
Reden hygiëne is groeiende. Dode dieren begraven, denkend aan alle soorten vee, is in deze tijd wettelijk verboden. Dood vee moet aangemeld worden bij een destructiebedrijf voor crematie.

Waarom behoren (moeten) mensen niet gecremeerd te worden? Na de dood zijn mensenlichamen vervuilend in moeder aarde. Veelal zitten menselijke resten vol met medicijnen, in oudere lichamen is veel kunststof en metaal aangebracht, in de lijkkisten zelf bevindt zich veelal kunststof en andere niet verteerbare voorwerpen. Het gebruik van lijkkisten zou wiezoal verboden moeten zijn. Zonde van het hout. Een kist van stevig karton met houten bodem lijkt beter. Honderd procent hout voor lijkkisten alleen gebruiken voor ver-vervoer.

Overigens geldt voor ieder mens die hier op aarde tijdelijk mag vertoeven: Houdt voor uw nageslacht moeder-aarde rein en zuiver.   

Verandering in denken met betrekking tot overlijden komt steeds dichterbij. Dood is dood! Niks te maken met het hiernamaals, niks van opstaan uit de graven, niks met graven onaangeroerd laten, geen zaken doen met allerlei uitspraken in dikke religieuze boeken. Cremeren gebeurt steeds meer. Zou verplicht moeten worden. Op deze manier doorgaan, begraven en eeuwig laten rusten, kun je niet volhouden op den duur. En bovendien bij? ‘Stof zijt gij en tot stof zult gij wederkeren’ voldoet crematie aan alle eisen. Immers ‘as’ is ook stof. En dat bij het einde der tijden alle ‘mensen uit hun graf zullen opstaan’ is praktisch gewoon niet mogelijk. Hoe druk wordt het dan wel niet op deze aardbol? Dat geeft nog meer ruimteproblemen dan wij nu al hebben.

Ik ken een psychiatrische inrichting, bijna vergelijkbaar met Coudewater, waar men ook van koers veranderde. Ik schat nu zo’n twintig jaar geleden. Het oude systeem ging op de schop zoals dat tegenwoordig heet. Lichamelijke- en geestelijke gehandicapten wonen tegenwoordig zelfstandig. Niet meer op een hoop in een groot gebouw. Ook daar had men een eigen begraafplaats. In verband met een plaatselijke uitbreiding lag de begraafplaats inclusief de overledenen in de weg. Natuurlijk was er enige reuring, maar hoe precies weet ik niet meer. Maar het ging niet vanzelf. Wel dat er graven werden geruimd, misschien herbegraven of overgebracht naar de geboorteplaats van patiënten. Kortom; de begraafplaats is niet meer daar. Het kan dus wel.

Begraafplaats Coudewater is een Rijksmonument. Schrijver heeft geen enkele bevoegdheid op dit terrein. Maar als ik het wel had zou begraafplaats Coudewater géén monument zijn. Qua onderhoud een dikke onvoldoende. Er is nagenoeg geen belangstelling voor de doden en de dodenakker. Eens behoorde de begraafplaats Coudewater tot het Landgoed. Natuur dus. Geef het perceel terug aan het Landgoed. Alle doden ondergronds ruimen. Niet bovengronds. De overblijfselen van de doden verzamelen en op een kerkhof of algemene begraafplaats serieus herbegraven; alle arme patiënten, de rijkere patiënten, de artsen en de verpleegkundige nonnen tezamen. Zij blijven bijeen zoals zij dat wilden. Serieus herbegraven. Met een mooi monument erbij. Alle overleden zijn al meer dan dertig jaar geleden begraven en dus is ruiming toegestaan. De doden ruimen is echt geen doodzonde. Integendeel. Bij crematie ben je met een uur geruimd. Maar begraafplaats Coudewater bewaren voor de toekomst? Ik zie het niet zitten en blijf het volgen.

In dit artikel maakte ik gebruik van het grondrecht Vrijheid van meningsuiting. U, geachte lezer, mag er anders overdenken. Ook u hebt dit grondrecht. Met mijn mening wil ik niemand lastig vallen en ik ga er ook niet mee de barricaden op. Op afstand blijf ik dit onderwerp volgen.

Piet Brugman,
’s-Hertogenbosch, 1 augustus Anno 2022.

355. Seniorenwandeling Natuurgroep Gestel in juli 2022

 

Die werd gehouden op woensdag 13 juli. Verzamelplaats van de groep was deze keer de parkeerplaats bij het Landgoed Coudewater in Rosmalen, Peter de Gorterstraat 1.
Vijfenvijftig leden en niet-leden hadden de weg naar dit historisch landgoed weten te vinden. Bij mijn weten de eerste keer dat daar de maandelijkse wandeling plaats vond. Het weer? Mooi zomerweer.

De organisatie week dit keer af van wat te doen gebruikelijk is. Er werd ’n rondje cultureel en ‘n rondje natuur gedaan. Te voet natuurlijk. Coudewater is meer dan een landgoed. Immers, volgens een definitie bestaat een landgoed uit een groot stuk grond van meerdere hectaren met landerijen, bossen en tuinen met daarop een woonverblijf zoals een buitenplaats, landhuis of kasteel. Coudewater is toch net even anders geworden dan wat het oorspronkelijk was. Coudewater of Koudewater ligt op een zandrug oostelijk van Den Bosch en is oorspronkelijk een van de diverse landgoederen en buitenhuizen die in die tijd in de omgeving werden opgericht. Het landgoed Coudewater is 87 hectaren groot.

Een dubbelklooster

Zeker is dat ná de oerknal het grondgebied van wat nu tot Coudewater hoort er toen ook al lag; gelijk de gehele aarde, woest en ledig. We moeten dan 4 miljard jaar terug in de tijd. Vanaf die tijd is er wel het een en ander veranderd. De geschiedenis van Coudewater gaat terug tot 1434. In 1443 wordt in de streek Coudewater door Milla van Kampen op het landgoed van Peter de Gorter een dubbelklooster gesticht voor mannelijke en vrouwelijke religieuze volgelingen van de Orde der Heilige Birgitta van Zweden; de zusters van de Birgittinessen en de broeders en paters van de Birgittijnen. Aan het klooster op Coudewater komt in 1713 een eind en verhuist het naar Uden. Hierna wordt het landgoed als buitenplaats bewoond door meerdere eigenaren. Over het voorgaande is veel meer te vertellen. Er zijn boeken over dit onderwerp en internet is ook geduldig. Maar een ding moet ik toch nog even kwijt. De enige echte en onvervalste schedel van de heilige Birgitta van Zweden bevindt zich, na gedegen DNA-onderzoek, bij de Zusters Birgittinessen in Uden. Ook in Weert bevinden zich nog Birgittinessen. Birgittijnen, lees ik ergens, ‘zijn nauwelijks meer te vinden’.   

Een psychiatrische inrichting

Op het landgoed van het hiervoor beschreven dubbelklooster wordt op initiatief van twee artsen, Dr. E. van den Bogaert en Dr. L. Pompe in 1870 een psychiatrische inrichting gesticht. Daartoe wordt Coudewater aangekocht en uitgebreid tot een geneeskundig gesticht voor de verpleging en behandeling van psychiatrische patiënten. De verpleging wordt toevertrouwd aan religieuze Broeders en Zusters. In 1919 verlaten de Broeders, na een conflict, Coudewater. Hierna zijn er alleen nog vrouwelijke patiënten en vrouwelijke verpleegkundigen. De laatste nonnen verlaten Coudewater in 1985 en op 15 september 2018 nam de zorg afscheid van Coudewater. Een kort verhaal, maar het is langer. Hebt u belangstelling voor dit onderwerp? Informatie is er genoeg. Misschien als hobby?

Landgoed Coudewater heeft (soms had) prachtige gebouwen
- Het hoofdgebouw.
- Een voormalige villa voor krankzinnige dames van stand; Paviljoen ‘De Loofert’.
- Een voormalige villa voor krankzinnige heren; ‘Paviljoen Milla de Campen’.
- Een voormalig klooster met kloosterkapel.
- De dokterswoning ‘Parkzicht’ uit 1890.
- Een twee-onder-een-kapwoning voor technisch personeel.
- Het standbeeld van Birgitta van Zweden.
- Het hoofdgebouw ‘Mariënwater’ met een echte Eijsboutsklok uit Asten.
- Gebouw ‘de Wetering’; daar woonden geneesheren met hun gezinnen.
- Begraafplaats ‘Coudewater’. 
- De ‘Emma kapel’ waar men probeerden het jonge mensen aantrekkelijk te maken om in te      treden.
- Villa ‘de Dennen’ werd gebouwd voor ‘onrustige vrouwen’. Mag ik ergens lezen.

Begraafplaats Coudewater

Ingang begraafplaats psychiatrische inrichting landgoed Coudewater (foto Paulien Hermes)

Het was Rien Pijnenburg die als oud zorgmedewerker op Coudewater ons op het landgoed rondleidde. Aan één onderwerp besteedt verslaglegger in dit verslag aandacht. Rien vertelt:

De ingang van de omheinde begraafplaats was een smeedijzeren hek tussen twee bakstenen pilaren. Wij bleven buiten de begraafplaats. Jammer. Door de hekspijlen keken wij op enige afstand recht op de as van een middenpad alwaar pontificaal de graven van de stichters van Coudewater Dr. Van den Bogaert en Dr. Pompe waren te zien. Beide artsen waren de initiatiefnemers voor Coudewater. Ook hunne echtgenotes liggen hier begraven.
De laatste begrafenis op Coudewater was in 1990. Toch al ruim 30 jaar terug. Na die datum is er weinig of geen onderhoud meer gepleegd aan de begraafplaats. Na verloop van tijd waren het de konijnen die de begraafplaats in bezit namen. En? Konijnen zijn gravers. Uiteindelijk vond men dat te gortig. Daarom werd er rondom de begraafplaats een nieuwe gaas-omheining geplaatst. Vijftig centimeter ingegraven. Wel zag ik een paar mannen die bezig waren gemaaid gras bij elkaar te harken. Hun werktempo was laag tot zeer laag.
Links achter de toegang stonden 80 betonnen kruisjes. De 80 grauwe kruisjes zouden aan weerskanten voorzien zijn van naamplaatjes. Bij die kruisjes zijn de armlastige vierde klas patiënten begraven. Zo vertelt Rien. Ergens mag ik lezen ‘hoofd aan hoofd en vaak gestapeld’. ‘Stapelgek’ heeft op Coudewater daarom een dubbele betekenis.
Aan de andere kant van de armlastigen zagen wij betonnen grafzerken en grafmonumenten waar de rijkere patiënten en enkele medici zijn begraven. De dokters in het midden omringd door de rijkere patiënten. Rijkere patiënten moet u uitleggen als gewone armlastige patiënten die behoorden tot rijke families. Rijkere families ‘sponsorden’ de graven van hun eigen familieleden maar ook die van armlastige kennissen of vrienden.   
Ook zou er een aparte hoek van de begraafplaats ingericht zijn voor overleden religieuzen.

Een rondje natuur

Er gaat wat veranderen op Coudewater. Van Wanrooij Bouw ontwikkelt daar een nieuwbouwproject waarvoor 30 hectare landgoed wordt opgeofferd. Er komen vrijstaande woningen, 2 onder 1 kap woningen en rijwoningen. Voor een appartementengebouw dan wel een parkvilla is al een plek gereserveerd. Naar verluidt zouden er op het landgoed intussen 51 gebouwen en gebouwtjes zijn afgebroken.

Maar de échte monumentale bomen zijn gebleven. En daar ging het vandaag ook om. Nori moest ons in drie kwartier langs de oude bomen leiden. Er was dus geen of weinig tijd om, letterlijk en figuurlijk, lang stil te staan bij de interessante bomen. Welke bomen zagen wij? Ik benoem ze en maak bij iedere boom een paar opmerkingen.

• Een herplant van leilinde bomen in 2005.
  Monumentaal waren deze bomen niet. Wel hun voorgangers. Als je de takken van de Hollandse linde (Tilia) horizontaal leidt, dan heb je een leilinde. ‘Leilinde’ komt als bomennaam niet voor. De Zwarte linde (Tilia europaea), een cultivar van de Hollandse linde, is bijzonder geschikt om als leiboom geleid te worden. Zo zijn er nog een paar Linde soorten die zich daar goed voor lenen.

• Opschot van gerooide Pruikenboom.
  Aan de stam en/of de stamvoet van een boom zie je soms opschot of opslag of jonge takkengroei. Bijvoorbeeld bij de Hollandse linde. In ons geval was de pruikenboom al aan de grond afgezaagd. Maar de onweerstaanbare drang naar groei vanuit de stronk zijn de laatste stuiptrekkingen van deze pruikenboom. Een echte boom zal het niet meer worden. De Nederlandse naam pruikenboom is afgeleid van de rozige harige pluimen die karakteristiek zijn voor deze boom. De pruikenboom kan 7 meter hoog worden en is daarom ook geschikt voor in kleinere tuinen. Er zijn nogal wat cultivars in de handel.

• Eiken overgaand in een beukenlaan (ca 1880).
  De eiken en beukenbomen hier zijn al zo’n 140 jaar oud. Je denkt dan aan ‘Boompje groot, plantertje dood’. Dat wordt snel beweerd maar gaat niet altijd op. Een treurwilg groeit 2 meter in een jaar en wordt maximaal 12 meter hoog. Zo ook de Italiaanse populier. Die haalt 3 meter in een jaar en wordt maximaal zo’n 20 meter hoog. Het plantertje is dan nog lang niet dood. De planters van deze eiken en beuken zul je hier niet meer tegenkomen.
  Een gezegde die ik eens bij Gestel heb geleerd is: ‘De eiken moet je wijken, de beuken moet je gebreuken’. U moet dan denken aan wel of niet schuilen onder deze bomen bij hevig onweer. Het is verklaarbaar en ook waar, maar zoek liever een echte schuilplek. Als die er is.

• Een Treurbeuk (ca 1910) schuin achter de ijskelder.
  Wel oud, maar moet nog jaren mee. Deze beuk heeft slappe zijtakken die loodrecht naar beneden hangen. Soms tot aan de grond of tot op het water. Je moet niet te lang naar een treurbeuk of treurwilg kijken. Je zou er moedeloos van kunnen worden. Wat dat betreft zie ik liever een gewone beuk; groen of rood, is mij om het even!

• Twee Platanen bij ‘Parkzicht’ (ca 1880).
  Flinke jongens. De stam, de schors of bast is misschien beter, van een plataan ziet uit als militaire camouflage dat in delen kan afschilferen. Dat afschilferen hoort bij deze boom, gelijk de dunne witte stamvellen bij de Papierberk. Hier was dat minder duidelijk te zien. Plataanblad is groot, gelobd, glanzend kaal en de bladsteel is 8 cm lang. De ronde vruchtbolletjes blijven ’s winters langgesteeld aan de takken hangen. De plataan is ongevoelig voor stedelijke luchtverontreiniging en voor overdreven barbaarse snoei. Kandelaberen heet dat laatste. ‘Kapstokken’ maken hoor je ook wel.

• Amerikaanse eiken bij de personeelswoningen (ca 1880).
  Ook al op leeftijd. De Amerikaanse eik is een snelle groeier. Een overheerser. Denk ook aan de Amerikaanse vogelkers. Amerikaanse eiken groeien driemaal zo snel als onze zomereik. Vandaar overheersend. Nog niet zo lang geleden, omstreeks jaar 2000 of eerder, wilde de natuurorganisaties al die Amerikanen uit de terreinen laten verdwijnen. Onbegonnen werk. Ik hoor of zie het niet meer. Een invasieve boom, en dat is ie, kunnen na 100 jaar onder voorwaarden geaccepteerd worden als zijnde inheems. Ik heb dat als zodanig nog niet kunnen vinden. Dan blijft hij voorlopig invasief ofwel een exoot.

• Een Taxus, alias venijnboom (ca 1860).
  Verslaglegger zag meerdere breed uitgegroeide Taxus baccata bomen/struiken. 150 jaar? Niet kinderachtig. Baccata staat voor ‘besachtig’. Het ‘venijn’ in venijnboom zit niet in de staart maar in het sterke taxusgif. Dat zit in het snoeisel en de twijgen van de taxus. Paarden riskeren hun leven door van het geknipte snoeisel te vreten. Rechtstreeks vreten aan de boom of haag zullen ze niet gauw doen. De taxusboom kan wel 1000 jaar oud worden. Een taxus uit 1860 zou je daarom ‘jong’ kunnen noemen. Het hout van de taxus is keihard. Dat komt omdat de taxus een trage groeier is. Trage groeiers vormen hard hout.

• Een Wintereik (ca 1870) bij riviertje De Wetering.
  De wintereik komt minder voor dan de zomereik.
  a. Het blad van de wintereik heeft een tot 3 centimeter lang steeltje.
  b. De eivormige eikels van 1½ tot 2½ cm ‘zitten’ in groepjes van 2 tot 6, of bijna steelloos aan de takken.
  c. De 5 tot 9 paar bladlobben zijn ondiep, maar wel regelmatig.

1. Het blad van de Zomereik heeft een 1 cm kort steeltje en ‘oortjes’ aan de voet.
2. De eikels van 2½ cm hangen, gewoonlijk in paren, aan een lange dunne tot 10 centimeter lang steeltje.
3. De 4 of 5 lobben zijn dieper ingesneden dan die van de wintereik.
   
   

• Een Trompetboom
  Komt uit de VS en Oost-Azië. Heeft 25 cm grote, dunne bladeren die toegespitst uitlopen. Bloeit in juli. De bloemen ontstaan in grote pluimen die een klok-trompetvormige vorm hebben. Vandaar de naam. Bekend zijn de tot 40 centimeter lange peulen. Minder bekend is dat de boom vliegen en muggen op afstand houdt. Vertelt men mij.
• Een Watercypres bij bruggetje over het riviertje.
  Heeft een werkelijk prachtige zondagse naam; Metasequoia glyptostroboides. Het model is piramidaal en mooier dan het model van de moerascypres. Groeit als een tierelier. Een meter in een jaar. Beweert men. Beide bomen verliezen hun blad in het najaar, evenals de Lariks. Deze drie bomen zien er uit als naaldbomen. Maar de naalden van naaldbomen zijn stevig en prikken. Dat doen ze niet. De naalden van alle drie genoemde bomen zijn zo slap als een vaatdoek. Voel er maar eens aan. Daarom zijn deze drie bomen tegenwoordig gerangschikt onder de coniferen.

• Rode beuken (ca 1870) op meerdere plekken.
  We zagen enkele prachtige exemplaren. Normaal is een beuk groen; de groene beuk. Maar rode beuken zie je al langer hoe meer. Qua groei, vorm, uiterlijk enzovoort zijn beide beuken gelijk. Edoch; één keer in de vijf jaar geeft de rode beuk zaden voor nieuwe aanplant. Daardoor was de rode beuk zeldzamer en dus duurder. Dat probleem is door ontwikkeling wel opgelost. Er kan ook worden gestekt; dat is afgesneden twijgen in de grond steken met het doel dat het gaat groeien. Zo eenvoudig is dat niet. ‘Stekken is wel gebruikelijker dan zaaien’, mag ik ergens lezen.

Rode Beuk solitair op landgoed Coudewater (Foto Piet Brugman)

• Wilde kastanjes (ca 1900) links en rechts van het hoofdgebouw.
  Bedoeld wordt: Paardenkastanjes. Die zijn niet inheems. Dat zou je bijna niet geloven. De naam is afgeleid van het merkteken dat op takken achterblijft nadat het loof is gevallen dat veel lijkt op een omgekeerd hoefijzer. De boom is vatbaar voor nogal wat ziektes. Snoeien opent daartoe de mogelijkheid. Het te gebruiken gereedschap moet daarom echt schoon zijn. Wie denkt daar aan? Nobody! De rode paardenkastanje is kleiner van formaat dan de paardenkastanje.
  
  
• Een Honingboom (ca 1870).
  Deze boom wordt veel gebruikt in brede straten en parken. Lijkt iets op de Robinia (speudoacacia). De naam is afgeleid van de naar honing geurende bloemen. Sterke boom. Kan zure en kalkrijke grond hebben en is aardig bestand tegen strooizout en bestrating.

• Suikeresdoorns (ca 1940) rechts van de piramide.
  Er is stormschade te zien. In zijn oorspronkelijk gebied Oost-Canada en Texas is dit de boom die getapt wordt voor esdoornstroop. Zou lekker zijn op een pannenkoek. Deze boom verdraagt geen strooizout, stagnerend water en verharding. Je moet het maar weten.

• Een Thuja, alias levensboom).
  De Thuja komt uit het geslacht coniferen. Thuja’s werden in de jaren zeventig, ik denk aan de Thuja-Brabant, veel gebruikt voor hogere hagen als afscherming. Privacy heet dat. Op termijn zijn de thuja-hagen toch wat uit de mode geraakt. De eerste jaren bleef de haag mooi, maar na verloop van tijd ging het mooie er af. De thujahaag werd twee keer in het jaar geknipt en dat doet een thuja op den duur geen goed. Plant, als voorbeeld, een Thua plicata, de Reuzenlevensboom, solitair en laat hem maar groeien. Kan dan groeien tot 40 meter hoog. Die moet en kan je echt niet snoeien. Iemand plantte eens een thuja in zijn voortuin. De eerste paar jaar knipte hij de thuja strak bij. Maar na enkele jaren was de ladder te kort. Maar het onderste deel bleef hij knippen. Het was geen gezicht.

• Hedera carrousel uit 1996
  De groep kwam ook langs de carrousel. Een carrousel is een kermistoestel met ronddraaiende zitplaatsen. Die ‘zitplaatsen’ waren in dit geval paarden op een voet van kippengaas met levende hedera (klimop) er in. De carrousel was gewoon een flinke cirkel op de grond met een haag er om heen. Toevallig waren net de hoveniers bezig om de paarden te ontdoen van het overtollige klimop. Snoeien heet dat. Gelukkig met een hand-heggenschaar. Zo heurt het ook. De carrousel is in 1996 in elkaar gefabriekt. De culturele waarde ontgaat mij. Internet laat me te dien aanzien volledig in de steek.

• Hemelboom
  De stam van de hemelboom is slank en recht omhoog. Heeft weinig vertakkingen, en als die er zijn dan gaan ze, tezamen met de stam, de hoogte in richting hemel. Tevergeefs. De hemelboom komt niet verder dan 25 meter. Deze boom wordt steeds meer gebruikt als stadsboom of als beplantingsboom in drukke straten. Het is een gemakkelijke groeier en kan tegen een luchtstootje.

• Hopbeuk
  Is waarschijnlijk de Europese hopbeuk. Een bladverliezende boom met hopachtige vruchten met roomwitte kafjes (schubjes), die de kleine noten volledig omsluiten.
  Deze boom heeft zijn naam te danken aan de hopachtige vruchten én aan de gelijkenis met een haagbeuk, die soortgelijk blad en hout heeft.
  Hop? Wat is dat ook weer? Hop is een rechtsdraaiende (liaan) plant die in onze omgeving in het wild voorkomt. Een krachtige groeier en een echte woekeraar. Vergelijkbaar met de bruidssluier. De hopbellen, die lijken op de hopachtige vruchten van de hopbeuk, worden gebruikt bij het brouwen van bier. Vooral in de Palm-brouwerij.

 

Bloeiende Hopbeuk op landgoed Coudewater (Foto Paulien Hermes)

 

• De Kaukasische vleugelnoot
  Deze boom wordt ook beschreven in het recentelijk uitgegeven bomenboek van de Postcodeloterij. Deze boom hoort thuis in de walnotenfamilie. Kenmerkend voor de vleugelnoot zijn de vruchten die in lange slierten naar beneden hangen. De vruchten hebben ‘vleugels’ die op de wind meevliegen en zich verspreiden door op afstand van de boom ‘te landen’ en zich daar te zaaien voor een volgende generatie.
  De vraag waar deze boom oorspronkelijk vandaan komt mag u zelf beantwoorden.

 

• Landgoed Coudewater was voor verslaglegger een bijna onbekend onderwerp. Van Gijs Sterks kreeg ik de culturele informatie en de bomennamen met hun leeftijden. De beschrijvingen bij de bomen sprokkelde ik zelf bij elkaar. De bomenboeken blijven steeds meer in de kast, maar daarvoor is internet, mijn grote vriend, voor in de plaats gekomen. Er werd deze keer wat minder gewandeld, maar het voelt goed dat we Coudewater hebben bezocht.

Koffie werd dit keer gedronken in vegetarisch restaurant ‘Leefgoed’ op of nabij Landgoed Coudewater, Peter de Gorterstraat 7, Rosmalen.

Sint-Michielsgestel, 23 juli 2022
Piet Brugman
[email protected]

354. Goede stikstof, minder goede stikstof en CO2 uitstoot

 

Op het moment van dit schrijven is het woensdag 22 juni 2022. Vandaag gaan honderden, misschien wel duizenden, boeren protesteren tegen de plannen van de regering met betrekking tot de stikstof- en CO2 uitstoot. Het is een landelijke actie en gebeurt op meerdere plaatsen in Nederland. Die boeren gaan niet op de fiets of met openbaar vervoer naar die plaatsen, maar met hun eigen tractoren. Honderden. Misschien wel duizenden. Dit mag u even in het achterhoofd houden.

Toen ik 20 jaar was, nu 66 jaar geleden, zag ik in mijn agrarisch geboortedorp nog geen tractoren in de landbouw. Die kwamen wat later. Uit nostalgie zijn er nog veel van die tractoren uit die periode in gebruik. Dat wil zeggen als hobby of als verzamelaar. Twee grotere wielen achter en twee kleine voor. Met een diesel motor, oersterk en niet kapot te krijgen. Dit om de (werk) paarden te vervangen. Dat ontwikkelde zich langzaamaan. De bestuurder van zo’n tractor had geen rijbewijs nodig, het voertuig behoefde ook geen kenteken te voeren maar mocht alleen gebruikt worden op het boerenland. Op de openbare weg rijden met een tractor was alleen toegestaan vanaf de boerderij naar het veld en terug. Ook mochten boerenproducten met de tractor over de openbare weg worden vervoerd; bijvoorbeeld suikerbieten naar een verzamelplaats brengen. De snelheid was maximum 6 kilometer per uur; het tempo van een doorstappend paard.  Een rond bordje of plakplaat met rode rand met daarin het cijfer 6 op de voorzijde van de trekker was verplicht. De tijd van díe tractor is voorbij.

De huidige trekkers zijn, in vergelijken met de hiervoor omschreven trekkers, wel een maatje groter. In feite wel drie maten groter. Soms in het veld met vier dikke vette wielen achter, een complete cabine met alles erop en eraan, en de bestuurder moet in het bezit zijn van een trekkerrijbewijs. Ook een kenteken (nummerbord) op het voertuig wordt nog dit jaar (1-7-2022) verplicht.

Al die honderden, misschien wel duizenden, tractoren worden vandaag gebruikt om naar de protestpunten te rijden. Om te protesteren tegen de stikstofmaatregelen. Niet om naar het boerenland te gaan om werkzaamheden te gaan verrichten. In mijn denken behoren tractoren thuis in het veld. Immers het zijn de vervangers van de werk- en trekpaarden. Maar goed, de tijden veranderen.

Waar het mij eigenlijk omgaat is dat al die tractoren rijden op rode diesel; een fossiele brandstof. Rode diesel wordt door de regering, dus door ons burgers, gesubsidieerd door een lager accijnstarief op rode diesel te heffen. Olie is op het ogenblik wiezoal schaars en duurder in verband met de Oekraïense oorlog, maar geeft ook CO2-uitstoot oftewel vervuiling. Protesteren met tractoren tegen de plannen met betrekking tot het stikstof- en CO2-beleid van de overheid vind ik onverstandig en vervuilend. Ook het parkeren van honderden tractoren op een perceel schoon boerengrasland geeft een fikse vervuiling. Al die trekkers verliezen tijdens het parkeren oliedruppels. Dat geeft ook daar een vervuiling van de grond. Morgen worden er in die wei weer koeien ingelaten of er wordt over enige tijd weer gras gemaaid. Mét olie of ander vuil. Dat moet je als tractoreigenaar gewoon niet willen. Eén tractor in de wei of bouwland voor werkzaamheden lijkt mij meer dan genoeg. En? Als je als agrariër enig invoelingsvermogen hebt, rijd je niet met een tractor op de openbare weg als er geen landbouwwerkzaamheden mee worden uitgevoerd.  

Nog ‘n keer 66 jaar terug in de tijd. Tegenover en schuin tegenover mijn geboortehuis stonden twee boerderijen. De ene boerderij (boer Heijker) had zo’n 35 melkkoeien, een bescheiden stal met varkens, wat kalveren en kippen. Deze boer had alleen maar weiland en/of hooiland. Die boer had een zogenaamd niet-gemengd bedrijf. Als jonge jongen zeiden wij dat het een 'koeboer' was. Veeboer was misschien beter. In mijn ogen was dat in die tijd een flinke boer, als u voelt wat ik bedoel. Mijn vader, die een textielwinkel had verkocht graag aan boeren. De boerin kocht het betere textiel en betaalde altijd op tijd.

De andere boerderij (boer Jacobs) was net een slagje groter. Tussen de 40 en 50 melkkoeien, een ietwat grotere varkensstal, een paardenstal met 8 Belgische trekpaarden en een fors kippenhok met kippen. Op het terrein stond ook een grote tas. Dit is een plaats (gebouw) waar de oogst van het seizoen werd opgeslagen; hooi, stro, koren die in de winter werd gedorsen, voederbieten, aardappelen en wat dies meer zij. Zijn land bestond uit weiland en bouwland. Hij verbouwde ondermeer suikerbieten, voederbieten, tarwe, haver, aardappelen en incarnaatklaver speciaal voor de paarden. Klaver wordt tegenwoordig als groenbemester gezaaid en later de grond ingeploegd omdat? Het bevat veel stikstof  wat gewoon nodig is om de te telen producten te laten groeien. Stikstof? Lees verder!

Maar eerst nog even naar de twee beschreven boeren. Nogmaals, beide boeren waren, zoals ik daar toen tegenaan keek boeren die het goed konden stellen. Zij hielden er een goede boterham aan over. Financieel zat het wel goed. Dacht ik. In die tijd waren er in Hazerswoude dorp meer van dit soort boeren te vinden; ik denk aan de boeren Kaptein, Van Wieringen, Noordam, Alkemade, Stokman, Van Leeuwen en zo zijn er best nog een paar te noemen.

Eén rund per ha. Niks aan de hand. Te zien vanuit mijn appartement in 's-Hertogenbosch. Prachtig!
Foto Piet Brugman.

Op de manier zoals deze boeren boerden, was weinig aan te merken. Overschot aan mest was er niet. Het vee in de stal produceerde mest en die mest werd uitgereden naar de landerijen en over het land verspreid en verdeeld. Er was geen mestoverschot.
 Van de room van de melk werd boter en kaas gemaakt. Afgeroomde melk, ‘wei’ genoemd, kregen de varkens. Een keer per jaar werd er voor het gezin een varken geslacht en de rest werd voor de slacht verkocht. Suikerbieten gingen naar de suikerfabriek in Dinteloord, voederbieten waren vooral als voer voor de koeien en de paarden. De koeien gingen in het voorjaar de wei in. Die koeien poepten gewoon waar ze liepen. De kraaien of andere vogels pikten uit de poep nog een graantje mee en verspreidden op die manier de poep over het land. Die koeien te zien lopen was een prachtig gezicht. Niet te druk. Nee, gezellig druk. Alles was te overzien. Geen problemen. De boer, laat ik maar zo zeggen, leek tevreden en kon zich financieel goed behelpen. Geen vuiltje aan de lucht. Waarom kan dat vandaag-de-dag niet meer? Van alles maar niet te veel geeft geen problemen voor de natuur.

Dit alles kwam zo maar in mij op toen ik een dag of 10 geleden in de omgeving van Eindhoven langs een perceel weiland reed waarop een enorm aantal koeien graasden. Ik vond het afschuwelijk. De herinneringen uit de tijd van toen werd volledig onderuit gehaald. Waarom zoveel vee op verhoudingsgewijs veel te klein weiland. Twee tot drie runderen per hectare is meer dan genoeg. Het blijft dan allemaal verantwoord.

Daarom voelt het voor mij goed dat de veeboeren hun aantal beesten moeten gaan verminderen. Om de stikstofuitstoot te verminderen? Ja, omdat er te veel van is. En als dat zo is? Dan gaat de natuur het afleggen. Verdwijnen. Op termijn. Geen groen, geen mensen. Met de beste wil van de wereld kan ik niet begrijpen dat er boeren zijn die 120 tot 180 koeien, 120.000 kippen of 6000 geiten moeten houden. En echt; boeren weten en wisten echt wel wat stikstof is en was. Op de land- en tuinbouwscholen wordt en werd het onderwerp ‘stikstof’ echt onderwezen. Ik zou zeggen: boeren zijn kleine wetenschappers op het onderwerp stikstof, ammoniak uitstoot en CO2 uitstoot.

Laat ik hier duidelijk zeggen dat steller van dit bericht (Brugmanpraat) op dit terrein geen expert is. Integendeel, was ik het maar. Toch nog een paar punten die ik vond op internet om enig inzicht te krijgen in ons nationaal en internationaal probleem.

Stikstof is een onmisbare voedingsstof voor de groei van planten. Het is een gas dat overal om ons heen is. Ongeveer 78 procent van alle lucht is stikstof en is niet schadelijk voor de mens en het milieu.

In de laatste eeuw leidde het gebruik van kunstmest en drijfmest, waarvan stikstof een belangrijk component is, tot hogere gewasopbrengst. Ja, zelfs tot 3 à 6 keer hogere opbrengst in de landbouw. Dit laatste is niet helemaal normaal. Voel ik aan. Biologische boeren en tuinders mogen niet voor niets geen kunstmest gebruiken. En drijfmest dan? Wat denkt u?

Drijfmest: Een verzameling van dierenstront vermengt met dieren-urine (gier). En dat alles ligt in een gierkelder te gisten tot het wordt uitgereden. (Vies goedje hoor!).

Kunstmest: Het samenvoegen van chemische stoffen die aan land- of tuinbouwgrond wordt toegevoegd ter bemesting daarvan. Kunstmest is begin 20^e eeuw ontdekt door chemicus Von Liebig. Kunstmest en kunstbloemen zijn beide kunst oftewel nep. In de land- en tuinbouw heb je organische mest nodig; kunstmest moet u zien als een bijproduct bij de organische mest.

Organische mest: wordt gevormd uit dierlijke en plantaardige grondstoffen. Korte definitie. Dierenmest gemengd met stro, hooirestanten en planten.  

Stikstof N2 is onschadelijk. Anders is dat met stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH3).

Stikstofoxiden komen vooral in de lucht terecht door de uitlaatgassen van het verkeer en de uitstoot van de industrie.

Stikstofoxiden komen vooral vrij bij verbranding van kolen, aardolie en aardgas; fossiele brandstoffen.

Als we het hebben over milieuvervuiling, dan hebben wij het over stikstofoxiden; een verbinding van stikstof en zuurstof. Als er een verbinding is van stikstof met waterstof, dan hebben wij het over ammoniak (NH3). Ammoniak komt vooral vrij uit de mest en urine van veeteeltdieren.

Ammoniak is een betrouwbaar koelmiddel. Het wordt veel gebruikt in de voedingsmiddelen en industriële fabrieksprocessen. De overheid steunt het gebruik van ammoniak in koelinstallaties, maar stelt wel strenge eisen.

Ammoniak is een kleurloos gas dat sterk ruikt. Het is een verbinding van stikstof en waterstof. Ammoniak wordt in grote hoeveelheden overal in de wereld gemaakt. Ze wordt het gebruikt voor het maken van kunstmest, schoonmaakmiddelen en koelmiddel voor grote koelinstallaties.
Het zit ook in mest. Het ontstaat wanneer dieren eiwitten eten. In hoge concentraties is ammoniak giftig voor mensen, dieren en planten.
 Dierenmest: Eens was er een tijd dat mest van vee een schaars was. Denk aan de tijd van de potstal. Kunstmest was een goede oplossing. Maar waar ‘te’ voor staat is nooit goed wordt altijd beweerd.

In 2050 moeten wij fossielvrij zijn.

Aan het eind zegt Brugmanpraat: Op dit onderwerp schiet mijn kennis te kort. Wel heb ik belangstelling voor dit onderwerp. Ik ben er van overtuigd dat het boeren (werkwoord) zoals het nu gaat niet goed is. Zonder boeren, is mijn oprechte mening, kunnen wij niet en willen wij ook niet. Maar overdreven boeren is niet goed. Boeren hebben de plicht, samen met de industrie en het verkeer, het ecosysteem in balans te houden. Boeren doe je van binnenuit. Liefde voor het vak moet voorop staan. Niet het meer, meer, meer principe!

Tegen de boeren wil ik zeggen: Stop met dat demonstreren met die trekkers. Maak het je medeburgers niet moeilijk. Er is al herrie genoeg in de wereld. Hou je aan de wettelijke voorschriften. Ga serieus in gesprek en probeer te redden wat reëel is. Wil je dat niet dan voorspel ik grote milieuproblemen voor u en de uwen en het hele Nederlandse volk. God straft streng en rechtvaardig. Dat doet Hij niet zelf. Daar heeft hij dé natuur voor ingehuurd. De eerste tekenen zijn er al. Morgen, 5 juli, is Schiphol aan de beurt. Doe het niet! Ga gewoon je werk doen!

’s-Hertogenbosch, 4 juli 2022
Piet Brugman

  

353. Seniorenwandeling Natuurgroep Gestel in juni 2022

 

Die wandeling werd gehouden op woensdag 8 juni. De parkeerplaats van het zwembad Zegenwerp in Gestel was dit keer het punt van vertrek. Zo’n 50 deelnemers kwamen naar het zwembad om de wandeling te maken, gemiddeld 4 kilometer, én om kennis op te doen over de natuur. Daarom natuurwandeling.

Het weer was goed, regen dreigde. Maar? Waar mensen omwille van de natuur serieus bijeen komen, zal de natuur u in bescherming nemen. Het bleef daarom droog tot 12:00 uur.

Zoals gewoonlijk werden er drie groepen geformeerd. De gidsen waren Gijs, Nouri en Michel. Verslaglegger haakte deze keer aan bij de groep Michel.
Hij heette ons welkom en maakte bekend dat de route zou gaan door Landgoed Zegenwerp en gaf gelijk tekst en uitleg over dit Landgoed.

Landgoed Zegenwerp
Het is een oud landgoed van 70 are. ‘Zegenwerp’ is een verbastering van werpen-met-de-zeeg, oftewel vissen-met-een-sleepnet. In die tijd een gebruikelijke manier van vissen. Landgoed Zegenwerp is een adellijk landgoed dat in 1809 werd gekocht door baron Willem Arnold Lamoraal van Geusau die toen burgemeester was in Sint-Michielsgestel. In 1828 verkocht hij het weer. Daarna volgden meerdere eigenaren. Vanaf 1850 werd het landgoed omgevormd naar Engelse landschapsstijl en is Stichting het Brabants Landschap eigenaar.

Vissen met een zeeg. Geleende foto om het vissen met de zeeg te verduidelijken.

Op een gedeelte van dit landgoed, ingeklemd tussen de Dommel en de Gestelseweg, ligt het terrein van ‘Golfclub De Dommel’. Opgericht in 1928 en bestaat al meer dan 90 jaar. In de loop van die jaren veranderde de baan van 9 holes in 1928 naar 14 holes vanaf 2014.

Bloemen plukken en bloemen plakken

Drie dames uit de groep (waarom geen mannen?) kregen ieder een wit plakkarton uitgereikt om de geplukte bloemen (niet de planten) op te plakken. Zie foto. En? Als het even kon ook gelijk de bloeiende plant met naam en toenaam te noemen. De bedoeling van deze actie was om aandacht te vestigen op bloeiende planten. De maanden mei en juni zijn bij uitstek dé maanden van de bloeiende planten. Het moest dus nu gebeuren. Let op; over 14 dagen beleeft 2022 alweer de langste dag. Als je eenmaal echt op zoek gaat naar bloeiende planten kom je erachter hoeveel er in bloei staan. Ik heb er wat opgeschreven. Ik noem ze met de officiële Nederlandse naam. Als dat mogelijk is. Wij denken al gauw, een boterbloem is een boterbloem, maar dat ligt toch net iets anders. Er zijn van veel planten meer soorten. Als voorbeeld de boterbloem: de kruipende-, de scherpe-, de blaartrekkende-, de egel-, de knol-, de akker-, de grote boterbloem en er zijn er nog meer. Omdat er op drie ‘fronten’ tegelijk bloemen werden geplukt, heb ik jammer genoeg niet alle aangetroffen bloeiende planten kunnen noteren. Er zijn dus meer bloeiende planten gevonden dan hieronder weer gegeven. Ik noem er wat:

• Gele ganzenbloem: Was vroeger algemeen, rechtopstaand tot kniehoogte, veel kleine bloempjes gegroepeerd.
• Gewone raket: Kom je tegen op stoepen, verlaten terreinen en op akkers.
• Gewone ossentong: Bloemen paarsblauw, sterk behaard, groeit op ruderale grond (door de mens verwaarloosde terreinen met afval en puin).
• Klaproos: De Grote klaproos komt het meest voor. De Bleke- en de Ruige- klaproos bestaan ook. Groeit op ruderale omgewoelde gronden. Daarom een pioniersplant. Het zaad blijft in de grond jaren goed. Klaprozen zijn een symbool van oorlogsherdenkingen.
• Reigersbek: De vruchten lijken sterk op de kop en snavel van een reiger, gelijk de ooievaarsbek.
• Echte kamille: Er zijn meerdere soorten, op goede grond wordt deze kamille 60 centimeter hoog, is geneeskrachtig.
• Boterbloem: Veel soorten, de Kruipende- en de Scherpe boterbloem komen het meest voor.
• Akkerkool: Tot 90 cm hoog, kleine bloemen, groeit langs wegen, dijken, in bossen en tegen of op muren.
• Vogelwikke: Er zijn meerdere wikkesoorten, te vinden langs wegen en dijken, in bossen en tegen muren, vogels eten graag hun zaden.
• Groot springzaad: Groot blad en kleine bloemen, bij aanraking van de rijpe doosvrucht springen de zaden uit de doosvrucht om zich te verspreiden.
• Dalkruid: Witte bloemetjes, waren bijna uitgebloeid, groeit in dichte plakken in oud donker bos en zelden buiten het bos.
• Gewone salomonszegel: Bosplant, bloeit in het vroege voorjaar, tot 60 cm hoog, klokvormige witte bloemen die naar beneden hangen.
• Dagkoekoeksbloem: Er bestaat ook een Echte koekoeksbloem, een Nachtkoekoeksbloem, maar ook een Avond koekoeksbloem. De naam koekoeksbloem? Hij bloeit als de koekoek roept.
• Geel nagelkruid: Knikkend- en Kruipend nagelkruid bestaan ook. Ze hebben gele alleenstaande bloemen.
• Look-zonder-look: Algemeen langs paden en wegen, wrijf tussen duim en wijsvinger en je ruikt uiengeur, sommigen ruiken knoflookgeur. Witte bloemen, niet giftig, de jonge bladeren zijn als kruid te gebruiken.
• Robertskruid: Een keer goed bekeken, dan nooit meer vergeten. Heeft roze bloempjes en veelal roze stengels. Is geneeskrachtig maar stinkt. Heeft geveerde (driehoekige) bladeren, lijkt daarom een reigersbek maar is een ooievaarsbek. De naam Ooievaarsbek (Geranium) begint met de ‘O’ van ooievaarsbek en heeft bijna altijd rond (‘O’) blad. Reigersbek (Erodium) daarentegen heeft driehoekig geveerd (een korte en twee langere zijden ►) blad. Omdat de plant veel groeit op plekken waar mensen hem niet willen zien, noemen ze Robertskruid een 'onkruid'. 
• Zevenblad: Inderdaad, zeven blaadjes. Vaste beschaduwde ’onkruidplant’, overwoekerd hardnekkig. ‘Onkruid groeit daar waar geen begroeiing is en zonlicht de aarde kan bereiken’.

Een goed systeem om (bloeiende) planten beter te leren kennen is, zo u dat wil, te luisteren naar de uitleg van de gids. Dat kon in dit geval niet of nauwelijks. Te veel bloeiende planten. De gids kon alleen maar namen noemen.
Probeer vervolgens zo veel als mogelijk hun namen te noteren en thuis in een bloemen of plantengids de genoteerde planten serieus te bekijken.
De plant wordt daar in het kort uit de doeken gedaan. Maar beter is waarschijnlijk de genoteerde planten te bekijken via internet; een computer of laptop. Hier kunt u de planten in volle glorie tot in de details bekijken; stengel, blad, bloem en wortel. Ja, zelfs beter dan met een plantenboek. Er zijn meerdere sites. Verslaglegger gebruikt veel: www.floravannederland.nl  

Geplukte en geplakte bloemen. (Foto Paulien Hermes)

De grafsteen van Zegenwerp
Tijdens de wandeling kwamen wij uit bij ‘Het grafje’. Zo wordt dat genoemd. Een heus kindergrafje, Michel geeft tekst en uitleg:
Enkelen onder ons zijn hier misschien nog nooit geweest. Op een mooie plek, tussen meerdere oude beuken, was op een heuveltje een half liggend klein betonnen grafsteentje te zien met het opschrift:

“Catherine Louise, geboren op 25 september en overleden op 23 oktober 1811”.

Catherine Louise was het dochtertje van mevrouw S.W.H. van Geusau en baron Willem Arnold Alting van Geusau. Naast burgemeester van Sint Michielsgestel was hij ook lid van Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant en luitenant-kolonel van de vrijwillige Noord-Brabantse jagers. Hij en zijn vrouw waren dus niet de eersten de besten in Gestel.
Daar (uit Gestel) kwam waarschijnlijk ook het verhaal vandaan dat de baron zijn eigen kind tijdens een jachtpartij bij vergissing zou hebben doodgeschoten. Hij zou zijn kind voor wild hebben aangezien. Fake of nepnieuws? Toen ook al? Gezien de leeftijd van het kind kon dat verhaal natuurlijk niet waar zijn. Maar toch? Het verhaal was er. 
Officieel is, nadat Wim van de Wouw van het Brabants Landschap het overwoekerd grafje in 1970 had ontdekt, Jan van Veldhoven in 2007 in het stadsarchief van Den Bosch het vertelsel onderzocht en vaststelde dat Catherine Louise inderdaad een maand oud is geworden en daar is begraven. De ouders hebben vermoedelijk hun kind ‘bij zich willen houden’. Hoe de regels 200 jaar geleden daarover waren zijn mij niet bekend. Zeker is, maar weinig voorkomt, dat iemand vandaag-de-dag begraven kan worden op eigen grond of, met toestemming, op de grond van een ander. In Nederland zijn daar meerdere voorbeelden van. Het gemeentebestuur moet daar dan wel een vergunning voor af hebben gegeven.

Foto Han van Meegeren. Kindergrafje van Catherine Louise, * 25-09-1811 † 23-10-1811, dochter van Mevrouw en baron Alting van Geusau.

Een minuut stilte

Vroeg onze gids toen wij even bij elkaar stonden. Niet vanwege het grafje waar wij net vandaan kwamen, maar juist om te luisteren naar natuurlijke geluiden tijdens een stille minuut. Die stilte werd onderbroken door vooral vogelgeluiden en enig geruis van bomen. Heerlijk. Dat is nog eens wat anders dan schreeuwende mensen in een voetbalstadion, schreeuwende reclames op de TV, schreeuwende zangers en zangeressen in de supermarkten enzovoort.

De Grote stinkzwam
Michel vertelt: De Grote stinkzwam is de algemeenste onder de stinkzwammen. Deze paddenstoel komt met behulp van een eier- of eitand (¹) uit een 3 tot 6 centimeter grote knol uit de grond. Die knol wordt in de volksmond aangeduid met heksen- of duivelsei. De top van de hoed van de stinkzwam, de eitand, doorbreekt het omhulsel van het duivelsei. Daar strekt zich in enkele uren de 10 tot 20 centimeter lange poreuze en holle steel uit. De hoed van de paddenstoel is dan met een groene slijmerige sporenlaag (gleba) bedekt die een zeer penetrante aasgeur verspreid. Die geur is zelfs te ruiken bij tegenwind. Dit slijm blijft aan de poten van de insecten, vliegen, kevers en strontvliegen, kleven en zorgt voor de verspreiding van de sporen (de ‘zaden’ van een paddenstoel).

 (¹) Definitie eier- of eitand:
a. Een eitand is een tand die meestal wordt gebruikt bij het openen van het ei door het juveniele (niet volgroeid) dier of, in dit geval, de knol van de stinkzwam.
b. Een eitand is een speciale tand op de snavel van een ongeboren kuiken om zich uit het ei te bevrijden.

De Grote stinkzwam (Foto Piet Brugman)

De Grote stinkzwam wordt aangetroffen van mei tot en met november bij vermolmd hout in bossen, parken en tuinen. Het viel verslaglegger op dat er niet alleen aandachtig werd geluisterd, maar ook gekeken werd naar de door de gids omhoog gehouden stinkzwam. Het wordt allemaal duidelijk als u de betekenis weet van de wetenschappelijke naam Phallus impudicus. ‘Phallus’ staat voor ‘penisvormig’. En zo ziet de stinkzwam er ook uit. ‘Impudicus’ gaat voor ‘onzedelijk, ontuchtig’. De stinkzwam schijnt ook gedeeltelijk eetbaar te zijn. Alleen de steel van jonge exemplaren van de Grote stinkzwam zou eetbaar zijn. Mag ik ergens lezen. Is de zwam al aan het afgaan dan zou ik de steel maar laten voor wat het is.
De Nederlandse naam is voortgekomen uit het geloof van de mensen in vroeger tijd. Die vonden dat de duivel wel achter het feit moest zitten dat de fallus binnen slechts enkele uren uit het ei volwaardig is uitgegroeid.
Deze paddenstoel mag best bijzonder worden genoemd. Het uiterlijk van de paddenstoel zorgt voor veel humor. Daar ga ik hier verder niet op in.

De wandeling liep naar het eind. De geur van de koffie in het zwembad kwam ons al tegemoet. De koffie was oké en de cake ook. En dat voor tweevijftig. Met dank aan Michel.

Sint-Michielsgestel, 18 juni 2022
Piet Brugman
[email protected]

352. Feyenoord en de moordaanslag in Texas

 

Het is 25 mei 2022; 20.15 uur. Nog drie kwartier en dan gaat hét gebeuren. Ik bedoel de voetbalwedstrijd Feyenoord tegen AS-Roma. Al zo’n 10 dagen is het onrustig in Nederland. Het is Feyenoord hier en Feyenoord daar. Zelfs de serieuze talkshows besteden aandacht aan deze voetbalwedstrijd. Licht overdreven?
 
Het lijkt alsof er voor de Nederlanders geen problemen bestaan. Oorlog in de Oekraïne? Nooit van gehoord. Oorlogsvluchtelingen en asielvluchtelingen? Voorlopig geen tijd daarvoor. Kindertoeslagaffaire? Geen interesse.  Woning te kort en onbetaalbare huizen? Feyenoord eerst. Opwarming van de aarde en Nederland? Goed voor de energierekening. Reizen met het vliegtuig? Dat is het grondrecht vrijheid van beweging. Wachtende reizigers op Schiphol? Een kniesoor die daar op let. 1000 kilometer fille op de Nederlandse wegen op de avond voor Hemelvaart? Dat hebben we er graag voor over. Honger in de wereld? Als er maar gevoetbald kan worden. Stikstof probleem? Als we maar winnen. Leidingwater te kort in Nederland in de nabije toekomst? Laat maar komen. Belastingteruggave voor spaarders? Eerst even die cup winnen. Zo kan ik nog wel even doorgaan. We gaan eerste even een voetbalspelletje spelen in Tirana.

De wedstrijd is begonnen. Na 15 minuten nog 0 - 0. Tik-tak spel. Van links naar rechts. Tikkie terug Jan! Waar blijft dat Feyenoord? Na zo’n 30 minuten scoort Roma. Een wippertje van een van de spelers van Roma. Ik vond het geen echt doelpunt. Ik heb niets te vertellen anders zou ik zeggen: ‘Dit doelpunt tellen we niet’; op dit niveau een te lullig doelpunt. Hij wordt toch geteld. 1 - 0 voor Roma met de rust.

Direct na de rust gaat het beter. Feyenoord begrijpt dat het twee doelpunten moet maken als het wil winnen. Half Nederland heeft de laatste 10 dagen uitgesproken dat Feyenoord wel even deze finale zou gaan winnen. Hoe dom? Eerst zien en dan geloven, hebben we nooit van gehoord. En? ‘De bal is rond’ ook niet.
Na 15 minuten in de tweede helft is het nog 1 – 0. Nog twee doelpunten moet Feyenoord maken. Toch voetbalt Feyenoord uitstekend. Jammer dat Roma ook kan voetballen. Dat wisten velen niet. Appeltje – eitje voor Feyenoord is er nait bie.  

Nog ‘n kwartier en nog steeds 1 – 0. Gelijk spel kan ook nog even. Dan volgt verlenging. Bij Feyenoord is het steeds net-niet! Soms lijkt het een combinatie van rugby en voetbal.  Coach Arne Slot lurkt steeds aan z’n flesje water. Maar transpiratievocht op z’n voorhoofd is niet te zien. Keeper Beylow heeft intussen al twee bijna onmogelijke ballen gekeerd. Nog 5 minuten en nog steeds 1 – 0. Weg 15 miljoen? Daar zit je dan op de tribune met een kaartje van 975 euro. Mooi bedrag om thuis je gasrekening mee te betalen. Vijf minuten extra speeltijd. Feyenoord heeft in 90 minuten geen kans gezien één doelpunt te maken. Waarom wel in deze laatste 5 minuten? Nog 2 minuten. Nog 1 minuut. Fluit signaal. AS-Roma wint. Had de scheidsrechter dat lullige wippertje maar afgekeurd. Geen waardig doelpunt. Maar toch? Je weet het van tevoren; er kan er maar één winnen.

Ik zie een van de spelers jankend over het veld lopen. Maar ook op de tribune zitten supporters te grienen. Het stoere schreeuwen Feyuuuuuuuunoord inclusief bier heeft geen doelpunten opgeleverd; alleen maar veel geld gekost. En? De supporters in Rotterdam kunnen het verlies geestelijk ook niet verwerken. Er zijn sportrellen uitgebroken. 72 arrestaties en een zootje vernielingen. Politiemensen die hun gemaakte uren gecompenseerd krijgen in vrije tijd. Dus minder boeven vangen. Maar de media hebben met al z’n - Feyenoord hier en Feyenoord daar - de wat dommere fans behoorlijk gek gemaakt. Veel herrie in Tirana, maar ook in Rotterdam.

Eindconclusie: Twee mooie clubs. Prima wedstrijd. Inzet beide clubs 100 procent. Beide clubs zijn enkele keren door het oog van de naald gekropen. Maar beide clubs hebben met al hun technieken en tactieken geen kans gezien om in 90 minuten één doelpunt te maken. Want u weet het; het Italiaanse doelpunt, het simpele wippertje, kan ik helaas niet meetellen. In mijn gedachten toch 0 -0 gespeeld. Niet gek. Het is maar een spelletje/

De moord op 21 mensen in Texas.  

Dat gebeurde ook op 25 mei 2022 in Texas. Een jonge man, net 18 jaar en getalsmatig meerderjarig, koopt een paar dagen voor zijn verjaardag twee automatische vuurwapens. Dat kan en dat mag daar allemaal. Op die 25^e mei gaat hij naar een lagere school, gaat naar binnen en begint in een klaslokaal kinderen en een paar onderwijskrachten dood te schieten. De teller blijft steken op 21 doden. Inclusief de dader. Die werd door de politie gefusilleerd.  Dood dus. Dat mag wel niet, maar kon niet anders.’ Overmacht’ heet dat. In Nederland zou dat nog zo maar niet kunnen. Militairen doden een vijand, de politie schakelt een verdachte uit. Bijvoorbeeld door op de benen te schieten.

In Texas zullen ze van het uitschakelen (doden) van de verdachte geen punt maken. Had misschien sneller gemoeten. Honderd procent verantwoord. In Nederland zou de desbetreffende politieman of vrouw direct als verdachte geschorst worden. Té rigoureus opgetreden. Hoe durf je. Voorlopige schorsing. Dat wel. Rijksrecherche er bij. Lange verhoren en uitgebreide onderzoeken terwijl alles toch duidelijk is.

In de Verenigde Staten noemen ze zo’n gebeurtenis school shooting. Wat hier in Texas gebeurde is een overduidelijk voorbeeld van school shooting. Praktisch gezien is dat in de VS min of meer toegestaan. Niet echt natuurlijk, maar toch? Als je weet dat er in de Verenigde Staten legaal meer vuurwapens in omloop zijn dan dat er inwoners zijn, dan kan je zeggen dat doden met vuurwapens is toegelaten. Dit mag ik zeggen omdat school shooting bijna een wekelijks terugkerend gebeuren is. Niet dagelijks maar wel meer dan regelmatig. Ik weet niet precies de getallen, maar het gaat om tientallen tot honderden van dit soort moordpartijen. Veelal op scholen of in religieuze gebouwen.

En nu is Leiden in last. In ieder geval voor een paar weken. Er wordt wéér geprotesteerd. Het bezit van een vuurwapen, om je te verdedigen, is een grondrecht. Zegt daar een groep. Het recht om je te verdedigen of te beschermen. Het gaat echt niet lukken dat grondrecht ongedaan te maken. Stel voor dat dat wel zou kunnen? De Verenigde Staten zit tjokvol met vuurwapens. Die krijg je never-no ingeleverd. De school-shootings blijven komen. Daar zullen de Amerikanen mee moeten leven. Wat zeggen de voorstanders van deze vuurwapens? Het zijn niet de wapens die doden, maar zij die de trekker van het vuurwapen over halen. Gewoon de mens.
Overigens is het bezit van een vuurwapen zonder vergunning in Nederland wél verboden. Zeventig jaar geleden waren er in ons land weinig illegale vuurwapens. Dat is tegenwoordig wel anders. Wekelijks vallen er ook hier doden door illegaal vuurwapengeweld. Het zal erger worden. In 2011 schoot iemand in Alphen aan den Rijn zes mensen dood en verwondde hij er 17. Die iemand was een mafkees en daar krijgen wij er steeds meer van.

’s-Hertogenbosch, 28 mei 2022
P.A. Brugman

351. 1 mei 2022 Dag van de Arbeid

 

In Nederland de ‘dag van de arbeid’ te vieren? Je moet maar durven. De vakbeweging riep in de voorbije week hiertoe op. Nederland heeft op dit moment zo’n 17½ miljoen inwoners, maar geen of veel te weinig personeel. Ongeveer overal is er gebrek aan personeel. Wij zoeken échte werkers ofwel arbeiders. Ik stel direct dat er met échte werkers of arbeiders niets verkeerd is. Je hebt ze gewoon nodig. Maar het is toch ver gekomen dat, als er wat meer mensen in de meivakantie met het vliegtuig wat verder weg willen, er geen werkers zijn om de koffers te verwerken. Alhoewel er met de bagage op vliegvelden veel geautomatiseerd is, moeten alle koffers toch meerdere keren door de handen van bagagemedewerkers gaan. En koffers zijn over het algemeen zwaar. Zo zwaar als maar mogelijk is. Veel vluchten, veel reizigers, veel koffers, de medewerkers blijven aan het sjouwen. Er komt geen eind aan. Dag in dag uit. Personeel te kort? Ik hoor niet anders. Of misschien reizigers te veel? Waar moet dat naar toe? Even terug in de tijd.

In 1955 verliet ik op 19-jarige leeftijd mijn geboortedorp Hazerswoude-Dorp; dat was zo’n 10 jaar na de Tweede Wereldoorlog. Herinneringen aan die tijd heb ik gelukkig nog. Het dorp zelf had geen oorlogsverwoestingen opgelopen. Vier dagen na de inval van de Duitsers op 10 mei 1940 werd Rotterdam op 14 mei gebombardeerd. In dertien/veertien minuten werd het centrum door 50 vliegtuigen van de Luftwaffe met zware (brand)bommen plat gegooid en totaal verwoest. Reden? Nederland wilde zich maar niet overgeven aan de Duitsers. Na dit bombardement zou Utrecht, Amsterdam en andere steden aan de beurt komen als Nederland niet wilde capituleren. Nederland gaf zich de dag na het bombardement op 15 mei over aan de vijand. Na 4 dagen. Daarom stond Hazerswoude en het westen van het land aan het eind van de oorlog nog overeind. Capituleren betekende niet meer bombarderen.

Het was geen Oekraïne van nu geworden. Oekraïners geven zich niet over. Zij vechten door tot het bittere einde. Daarom zal Oekraïne bij een mogelijk einde van de oorlog wel voor een groot gedeelte verwoest zijn. Dat weet je van tevoren. Dit even tussendoor.

 Nederland werd na de capitulatie bezet gebied en aan het eind van de oorlog moest het gewone leven weer opgepakt worden. Het was werken, werken en nog eens werken. Wij hadden niets meer. Nagenoeg iedereen was arm.
Van dat bombardement weet ik natuurlijk niets af. Daarvoor was ik te jong. Ik moet dus putten uit wat ik heb gehoord, gelezen of gezien. Maar wij waren op zoek naar personeel.

In mijn geboortedorp werkten na de oorlog de mannen. Vrouwen werkten ook, maar binnenshuis. Dat schijnt tegenwoordig geen werken te zijn. Misschien wel 80 procent van de mannen werkten. Met hun handen en werkkleding aan. Boeren, groentekwekers, boomkwekers, schippers en transsportondernemers. Ieder bedrijf had ook personeel in dienst. ‘Arbeiders’. Maar anderen werkten ook met hun handen; de bakker, de slager, de kruidenier, de smid, de melkman, de timmerman, de loodgieter, de metselaar, de klompenmaker, de vuilnisophaler, de winkelier, ze moesten allemaal werken. Was je geen baas, dan was je wel knecht. Maar werken moest je toen. Zo nodig 60 uur in de week.

De burgemeester en zijn ambtenaren, onderwijzers, andere ambtenaren, administrateurs en politieagenten waren ook aan het werk, maar liepen niet rond in werkkleding. Je was dan meer aan het hobbyen. Dat vond men toen niet echt werken.

Dag van de arbeid? ‘Arbeid’ is krachtsinspanning leveren om een bepaald doel te bereiken. Hij die arbeidt is een werker. Het was een zekere Betsy Perk die in 1870 de vereniging ‘Arbeid adelt’ oprichtte. Doel was onbemiddelde vrouwen uit de goede stand in de gelegenheid stellen door handenarbeid haar brood te verdienen. Buitenshuis wel te verstaan.

‘Arbeid adelt’ betekent dat een mens zich beter voelt als hij werkt. Ook: Van hard werken word je een ander, beter mens. ‘Arbeid verwarmt, luiheid verarmt’ deed het ook goed. ‘Ledigheid is des duivels oorkussen’ betekende zoveel als uit nietsdoen komt niets goeds voort. Het geldt noch steeds. Een ‘oorkussen’ was voor 1870 een hoofdkussen.

‘Arbeid adelt’ is misschien minder bekend dan “Arbeit macht frei’. Deze spreuk was te lezen boven de toegangspoorten van de nationaalsocialistische concentratiekampen en vernietigingskampen in Duitsland. Het betekent ‘arbeid bevrijdt’ Waarvan? In de jaren dertig van de 20^e eeuw wilde men in Duitsland het leven van de gokkers en fraudeurs verbeteren door ze te laten werken in dit soort kampen. De Nazi’s zagen de joden min of meer als fraudeurs, moet ik ergens lezen. Vandaar deze leuze. Maar toch anders bedoeld. Ik meen dat er ook een kamp was met de leuze ‘Jedem das Seine’; ‘ieder krijgt wat hij verdient’.

Er zijn twee redenen dat als het even iets drukker wordt op Schiphol, er te weinig koffersjouwers zijn. Ook zouden er op het vliegveld onvoldoende beveiligers zijn. Personeelsgebrek. Kom nou; met 17½ miljoen inwoners? Waar zijn de arbeiders? Waar zijn de werkers?

De pandemie van de twee laatste jaren heeft er voor gezorgd dat personeel ontslagen werd of thuis zaten te wachten tot het leed voorbij was. Maar de vlotterikken onder hen gingen solliciteren of op zoek naar andere banen. Als dat lukte verbeterde hun inkomen veelal ook nog. Dus niet meer terug naar de koffers. Want, laten wij eerlijk zijn, wie gaat er dag in dag uit met zware koffers sjouwen tegen 11 euro per uur? Als het niet anders is, oké. Maar als je je kan verbeteren voor wat betreft het werk en salaris, dan pak je die kans en ga je toch geen koffers sjouwen? Koffers voor vakantiegangers? Misschien gaat het beter worden als je ze 22 euro per uur betaalt. En? Laat de ‘vervuiler’ maar betalen.

Maar waar zijn dan de werkers? De arbeiders? Die hebben soepele baantjes, veelal hobby’s die ook nog overdreven betaald worden. Zo ben ik van mening dat er veel te veel zangers, zangeressen, filmspelers, toneelspelers, voetballers, wielrenners, schaatsers enzovoort zijn, die min of meer hun hobby’s uitoefenen. Iemand die een HAVO of hogere opleiding heeft gaat echt niet met koffers sjouwen. Als het even kan wil je geen putjesschepper worden. Te min en slecht betaald werk.

Als het toch allemaal zo moet, dan moeten wij ons daar bij neerleggen. Haal dan mensen van buiten Nederland om hier het zware werk te doen. In het verleden kwamen de Spanjaarden en de Italianen als eersten het vuile werk doen. Later de Turken en de Marokkanen en nu mensen uit de Oost-Europese landen. Niets op tegen, maar u moet ze fatsoenlijk betalen. Ook hun gezinnen mogen dan overkomen. Ook dat moeten we dan accepteren. Hoeveel buitenlanders werken hier al? Ik zou geen getal kunnen noemen. Maar veel, heel veel!

Intussen hebben de werkers met een andere nationaliteit het spelletje door. Hun kinderen gaan, wanneer ze dat kunnen, na de basisschool studeren en ook schone handen banen zoeken. En dat lukt natuurlijk. Ik zie overal mensen opduiken die gestudeerd hebben, mooie banen hebben, en namen hebben van buitenlandse afkomst. Tot ministers, staatssecretarissen en kamerleden toe. Prima toch? Naar welk land moeten we nu gaan om het personeelstekort op te heffen?

Hoe moet dat nu met De ‘dag van de Arbeid?’? Wat mij betreft: afschaffen. Natuurlijk zijn er nog arbeiders en werkers. Gelukkig wel. Maar het wordt steeds minder. Dan moet het 1 mei feest ook langzaam minderen tot aan de tijd dat er geen arbeiders meer zijn. Ik heb het dan niet over de herdenking bij de dokwerker in Amsterdam. Die moet gewoon doorgaan.

Tot slot: Op 3 mei lees ik in een ochtendblad: ‘Nederland is kampioen deeltijdwerk. Bijna nergens is een werkweek zo kort als in Nederland. Het zit gewoon in onze cultuur; niet te veel willen werken.’

Den Bosch, 3 mei 2020
[email protected]

   

350. Seniorenwandeling Natuurgroep Gestel in april 2022.

 

Die werd gelopen en natuurbeleefd op woensdag 13 april. Prima voorjaarsweer. Kon niet beter. Zo’n 70 deelnemers hadden de startplek gevonden; deze keer het parkeerterrein bij de sporthal Theereheide aan de Eikenweg 5 in Sint-Michielsgestel. Dan gaan we vandaag richting Landgoed Theereheide/ Zegenwerp/gemeentebos en golfclub De Dommel. Verslaglegger liep mee met een van de drie groepen onder de bezielende leiding van de gidsen Bert en Dick.
Groep luistert aandachtig! (Foto welwillend afgestaan door Hennie Pijnenburg)

 

 

Wat kwamen wij tegen:
In ongeveer onderstaande volgorde werd onderweg aandacht besteed aan de volgende natuuronderwerpen:

De twee vennen, gagel, zandbijen of aardbijen (geen aardbeien), het bouwen van ‘hutten’ van dood hout in het bos, de gevlekte gele dovenetel, het golfterrein letterlijk tegenover het natuurlijke Gemeentebos, ondergroei in bossen, droogte in de toekomst van ondermeer grote/oude beuken, zagen wij het oranje tipje, de eerste pinksterbloemen, dalkruid, lelietjes der dalen of lelietjes van dalen en een maretak. Enkele onderwerpen diept verslaglegger iets meer uit.

Pinksterbloem (Mooie foto van Hennie Pijnenburg)

Landgoed Zegenwerp
Dit landgoed is 70 hectaren groot. ‘Zegenwerp’ is een verbastering van werpen-met-de-zeeg, oftewel vissen-met-een-sleepnet. In die tijd een gebruikelijke manier van vissen. Landgoed Zegenwerp is een oud (1306) landgoed dat in 1809 werd gekocht door Baron Willem Arnold Lamoraal van Geusau die toen burgemeester was in Sint Michielsgestel. In 1828 verkocht hij het weer. Daarna volgden meerdere eigenaren. Vanaf 1850 werd het landgoed omgevormd naar Engelse landschapsstijl en is Stichting het Brabants Landschap eigenaar.

Op een gedeelte van dit landgoed, ingeklemd tussen de Dommel en de Gestelseweg, ligt het terrein van Golfclub De Dommel. Opgericht in 1928 en bestaat al ruim 90 jaar. In de loop der jaren veranderde de baan van 9 holes in 1928 naar 14 holes vanaf 2014.
Daar zagen wij rechts van het pad waar wij liepen de gemillimeterde greens van de golfclub en links van ons het wat minder geordende Gemeentebos. Twee contrasten. Kan dat? Ja natuurlijk, want juist hier zijn die contrasten te zien. Gelukkig groeien er op diverse plekken in de greens ook bomen die men bij de aanleg daar heeft laten staan of hebben aangeplant. Vogels hebben daar de ruimte. Ook werden er struiken aangeplant en vijvers gegraven. Ja, er is zelfs een bosje dat super beschermd is. Golfballen die in dit bosje belanden, mogen er maar één keer in het jaar uitgehaald worden. Aldus gids Bert die overigens positief was over natuur én golfbaan samen. Dat was in de tijd van de inrichting van het golfclubterrein een stuk minder. Maar is al lang geaccepteerd. Een werkelijk prachtig stukje natuur en wandelgebied.

Zandbijen
Al vrij snel kwamen wij aan bij een van de twee vennen die hier te vinden is. Rondom en in het ven zagen wij gagel, pijpenstrootje, struikheide, wilgenopslag en wat dies meer zij. Bert wees ons op tientallen zandhoopjes van een paar centimeter hoog waar uit het midden daarvan een soort van bij vloog. Tientallen, misschien wel honderden hoopjes, gaven dus ook tientallen of honderden bijen. Die betrekkelijk kleine bijen, zei de gids, zijn Zandbijen. Ook wel Aardbijen (bijen in de aarde) genoemd. Bert vertelt en verslaglegger vindt ook nog wat.

In Nederland en België komen zo’n 70 moeilijk van elkaar te onderscheiden soorten zand- of aardbijen voor. Het zijn solitaire bijen hetgeen zoveel betekent dat zij alles alleen doen. Ze leven op zichzelf en hebben niemand nodig. Nou ja, niemand? De paring mannetje/vrouwtje vindt niet ‘in bed’ plaats maar boven de grond. Want? Het mannetje woont ook zelfstandig.
Zandbijen komen voor op/in zanderige gronden, vooral in lichte hellingen op het zuidoosten. Goed te weten dat u ze ook kan tegenkomen tussen straatstenen en straattegels. Want daar zit ook zand onder. Ze hebben maar een klein openingetje nodig om zich daar te vestigen.
Zandbijen bestuiven planten. Ze zijn echt nodig. Er zijn bijen die meerdere soorten planten bestuiven en er zijn bijen die maar één soort bestuiven. Al deze bijen zijn ‘pootverzamelaars’. Zij brengen de stuifmeel, dat aan hun poten blijft kleven, naar de planten en hun eigen nest als voeding voor hun nakomelingen
Zandbijen zijn vooral actief bij zonnig weer. Dat was het op dat moment. Zij zijn niet agressief en steken alleen als zij bedreigd worden. Zandbeien zijn nuttig. Bestrijding is ongewenst. Wordt ons allemaal duidelijk gemaakt.  
  

Dovenetel(s)
Wie kent niet de Witte-, de Paarse- en de Gele dovenetel? Met opzet noem ik even niet de Gevlekte dovenetel. Die bestaat ook. Maar heeft rood/paarse bloemen. En de dovenetel die wij zagen had gele bloemen. Uitkijken met die dovenetels! ‘Gevlekte dovenetel’ hoorde ik de gids zeggen. Maar er was enige twijfel in zijn stem. ‘Gevlekte dovenetel’ was in dit geval niet fout, maar ook niet helemaal goed. Gelukkig waren er in de groep een paar die in de gaten hadden dat dit niet de gevlekte dovenetel was. Een lang verhaal kort; de dovenetel die wij daar zagen was de Gevlekte gele dovenetel. Het schijnt dat deze dovenetel eerder Bonte gele dovenetel werd genoemd. Lijkt mij een duidelijker naam. Tijdens de wandeling kwamen wij ze veelvuldig tegen. Toch is er iets met die Gevlekte gele. Lees toch maar verder.

Gevlekte gele dovenetel (Foto Hennie Pijnenburg)

 

In mijn plantenboekjes komt de Gevlekte gele dovenetel niet voor. Dat is juist. Het is een cultivar. Een plant is een cultivar als die niet in het wild voorkomt maar door de mens is gecreëerd meestal door kruisen of enten. Er komt nog iets bij. De eerste wetenschappelijke naam van de Witte-, de Paarse- en de Gele dovenetel is Lamium; die van de Gevlekte gele dovenetel is Galeobdolon. De Gevlekte gele past dus niet in het rijtje van de drie genoemde in het wild voorkomende planten. Toch nog iets meer over de Gevlekte gele dovenetel:

Het blad van de Gele gevlekte vertoont, min of meer afgeronde, witte vlekken. Hij is wel nauw verwant aan de Lamium. Heeft lange uitlopers en is goed te gebruiken als bodembedekker voor grotere vlakken. Deze Gevlekte gele groeit op moeilijke schaduwrijke plaatsen. Er zijn zelfs meerdere ondersoorten van de Gevlekte gele dovenetel. Hij wordt ook wel een tuinescaper genoemd, ofwel ‘ontsnapt uit de tuin'. Dit omdat je de Gevlekte gele dovenetel veel in de vrije natuur tegen komt en daar is gedropt.  Meer dan veel. Intussen zijn wij gaan denken dat het een wilde plant is. Waarom eigenlijk niet? Het is tot heden een cultivar die verwilderd is. Verder is er niets verkeerds mee.

Alle dovenetels zijn netels. Dat lijkt duidelijk. Ze zijn geen familie van de brandnetel. Dovenetels zijn doof; ongevoelig voor prikken. De bloemen van dovenetels lijken op muiltjes.

Samenvatting: De Witte-, de Paarse-, de Gele- en de Gevlekte dovenetels staan te boek als in het wild voorkomende planten. In bosjes en houtwallen. Er zijn nog een paar dovenetels. Maar nu even niet. De Gevlekte gele dovenetel is een cultivar ofwel gekweekt. Dovenetels zijn 'onkruiden', mag ik ergens lezen. Het zijn lokaal ongewenste planten. Maar na vandaag niet voor ons natuurliefhebbers. Ze zijn ook nog eetbaar. Althans de blaadjes. Niet voor niets heet dovenetel ook liefdeskruid!  

Maretak in grote markante boom:

In het laatste gedeelte van de route kregen wij zicht op een grote boom die in een perceel grasland stond. Wel op zo’n 100 meter afstand. Naar ik hoorde was de boom een esdoorn. Een markante boom. Dat wel. Zoals die daar midden in de wei stond, kon je spreken van een zichtbepalende boom. Een oriëntatiepunt voor mens en dier. De boom was nu nog kaal. Op het punt waar stam en onderste tak samenkomen hing een bosje groen. Althans zo leek het. Lichtgroen. Het is een maretak vertelde de gids. Uitleg volgde en verslaglegger zet het een en ander op een rijtje; rij lijkt beter in dit geval.

Is het een plant? 'Struik' heeft mijn voorkeur, maar wel anders dan een gangbare struik. De officiële Nederlandse naam is Maretak. Zijn wetenschappelijke naam is Viscum album.’ Viscum’ is ‘vogellijm’ en ‘album’ is ‘wit’. Er is in dit geval maar één wetenschappelijke naam. Punt uit! Maar onder elkaar gebruiken we meerdere namen zoals heksenbezem, vogellijm, mistel, duiven- en kraaiennest en de Engelse benaming mistletoe.

Dit doet de twee bomen rechts en de maretakken geen goed. Te veel van het goede.                           (Foto Piet Brugman)

Een maretak heeft geen zichtbare wortels en is ook niet rechtstreeks verbonden met Moeder Aarde. Het is een bolvormige struik die woekert in en op bomen; verschillende soorten bomen.

Allerlei toverij en andere wonderlijke zaken heerste in vroeger tijden bij het zien van die groene kraaiennesten in bomen. Heksen vlogen in die tijd op hun bezemstok over gebieden en schoven hun bezems van de bezemstokken om opgevangen te worden in bomen. Of hoog of lager in de bomen. Het was maar net hoe de bezem viel. Mikken vanaf grote hoogte was best moeilijk. Daar waar de bezem viel nam het leven als maretak een aanvang. In deze tijd geloven wij iets anders.

De maretak kan zich ontwikkelen in appel- en perenbomen maar ook in andere bomen zoals dennen en sparren, lijsterbessen en linden. Populieren hebben de voorkeur als het om hoge bomen gaat. Lees verder meer.

Maretakken zijn half parasiet. In dit geval een struik (organisme) die zich voor de helft in stand houdt ten koste van een ander organisme (de boom) waarmee hij samen leeft. Zo ‘rooft’ de maretak zijn water en mineralen van de gastheer. De andere helft moet de maretak zelf regelen.

Maretakken, die ongeveer een halve meter groot zijn of worden, bloeien in februari/maart. Uit de bloei ontstaan witte giftige en kleverige bessen. Die bessen lijken enigszins op de witglazige aalbessen maar dan iets groter.
Die bessen worden gegeten door bes-etende vogels die ze vervolgens uitpoepen terwijl zij in bomen zitten. Veelal valt de bessenpoep rechtstreeks op ’n tak. Geen probleem. Soms blijft het kleverig goedje vastzitten aan het bevederde achterwerk. Het kost de vogels de grootste moeite om dan hun gat af te vegen. Tijdens dit karwei ‘lijmen’ zij onbewust de kleverige zaden vast aan de boomtak waar zij op zitten. Dit is ‘het zaaien’ van een nieuwe maretak. Vroeger vertelde men de kinderen dat de zaden aan de snavel van de vogel bleven kleven, maar dat was nog in de tijd dat men het poepverhaal niet wilde vertellen. Toch is dit laatste niet geheel onwaar. De bessen kwamen ook wel eens aan de snavel. (Af)vegen aan een tak was dan de oplossing. De naam ‘vogellijm’ lijkt hier gelijk duidelijk, maar het zit net iets anders. Van de kleverige bessen van de maretak werd vroeger een soort van lijm gemaakt en gebruikt om illegaal met belijmde stokjes wildzang vogeltjes te vangen. De stokjes werden bijvoorbeeld in de grond gestoken op voederplaatsen of op takken van struiken. De vogeltjes komen dan vast te zitten aan de lijmstokjes en kunnen niet meer vliegen. 

Omdat we de maretak meestal op populieren en vruchtbomen aantreffen heeft men lang gedacht dat de maretak die bomen verkiest boven andere bomen. Maar de maretak heeft niets te kiezen, het zijn de vogels die kiezen. Lijsterachtigen zitten graag in hoge bomen; koperwieken en de kramsvogels blijven liever wat lager en komen dan veelvuldig uit bij appel- en perenbomen.

De maretak is tweehuizig wat betekent dat je vrouwelijke- en mannelijke struiken hebt. Voor bestuiving zorgt niet de wind maar de vogels. Mag ik lezen.  
De maretak heeft ook bladeren. Die zijn lancet-spatelvormig, leerachtig en lichtgroen. Oók in de winter. De plant is in de herfst, de winter en in het vroege voorjaar goed te zien. Vooral omdat de bomen dan kaal zijn. Bij warm weer gebruiken de bladeren van de maretak veel water en pleegt daardoor dan een extra aanslag op de boom. Te veel maretakken in dezelfde boom kan de boom fataal worden, maar ook fataal voor de maretak. Zie foto. Er moet nu eenmaal gedeeld worden.

Een maretak met bessen, groene blaadjes en groene takken kennen we ook als Mistletoe (Engelse naam), die tijdens de kersttijd vaak bij woningen als decoratie wordt opgehangen. Maretakken worden tegenwoordig in maretakkenkwekerijen gekweekt in hoogstam appelbomen. Voor de verkoop. Ik heb begrepen dat zo’n kerstmaretak flink aan de prijs is. Hoe groter en mooier de tak, hoe hoger de prijs.

Graag had ik een foto gemaakt van de maretak in de markante boom. Op afstand leek de maretak een pracht exemplaar. Veelal bevinden maretakken zich op grote hoogte. Fotograferen is dan moeilijk. Het is er niet van gekomen. Ik houd mij aanbevolen. U moet het nu doen met een gekweekte maretak. Overigens ook niet verkeerd.

Een gekweekte  maretak (Herkomst foto onbekend)

Leuke wandeling, nu nog even zingen: ‘Gidsen bedankt, gidsen bedankt!                                              

Sint-Michielsgestel, april 2022,

Piet Brugman >[email protected]< (lid Natuurgroep Gestel)
 

349. Gewone vogelmelk

Is een in de vrije natuur voorkomende plant. Zijn wetenschappelijke naam is Ornithogalum umbellatum. Voor de liefhebbers; ornis is vogel en gala is melk, ornithogalum staat dus voor ‘vogelmelk’. Umbellatum gaat voor de ‘bloeiwijze is schermvormig’.

Een zeldzame plant kun je soms op onverwachte plaatsen tegenkomen. Het overkwam mij tijdens een rondje Nordic Walking op 26 maart in mijn woonomgeving. Ik zag de plant omdat hij in bloei staat. Als hij niet bloeit dan is de plant moeilijk te vinden. Er stond op die plek maar één plant. Opletten dan.

Gewone vogelmelk. (Foto Piet Brugman) 



Wat zijn naam doet vermoeden is dat Gewone vogelmelk niet zo heel erg gewoon (meer) is. Schrijver weet dat de Gewone vogelmelk in 2012 nog wettelijk beschermd was. Nu, april 2022, kom ik er achter dat de plant vanaf 1 januari 2017 niet meer beschermd is. Althans dat moet ik lezen. Dat bevreemdt mij. In 2012 moest ik nog schrijven: ‘Het gaat gewoon niet goed met deze wilde plant. Al jaren neemt de soort in aantal af. Gewone vogelmelk staat wellicht op het punt te verdwijnen’.
Er ligt maar 10 jaar tussen de twee jaartallen. Een plant van beschermd naar niet-beschermd overhevelen is niet onmogelijk, maar binnen een termijn van 10 jaar is lijkt wel erg kort. Er moet hier iets anders aan de hand zijn. Lees rustig verder.

De Gewone vogelmelk is mij als plant niet onbekend. Ik schrijf onwaarheid als ik beweer de Gewone vogelmelk regelmatig in de vrije natuur tegen te komen. Integendeel, ik voelde mij meer dan goed toen ik de plant tegenkwam en er een foto van kon maken. De plant stond in een berm. Dat deze plant niet meer wettelijk beschermd is, houdt voor mij in dat er op dit moment genoeg te vinden zijn.  Dat is meestal de reden. In mijn directe omgeving is dat zeker niet het geval. Toch is er iets met die Gewone vogelmelk. Nog even volhouden (met lezen).

Bedoelde Vogelmelk heeft een grote opvallende trosvormige bloementros van ongeveer tien of meer witte bloemen van elk zo’n drie centimeter groot. Aan deze bloementros dankt hij zijn bijnaam ‘Ster van Bethlehem’. In het Engels heet de plant inderdaad ‘Star of Bethlehem’.
Gewone vogelmelk heeft een bijzondere eigenschap. Bij bewolkt weer en als het té zonnig is sluit hij zijn bloemen. Zelfbescherming. Die bloemen zijn stervormig en opvallend helder wit. Als hij in bloeit staat kun je er bijna niet omheen als je er langsheen loopt. Tenzij je stekeblind bent.

Het blad van de Gewone vogelmelk is lijnvormig (grasachtig) en gaat als hij niet bloeit schuil tussen de grassen. Buiten de bloeitijd, april-mei, is hij nauwelijks te vinden. Het lijnvormig blad verdwijnt in de zomer.
De plant is een bolgewas en overwintert als bol onder de grond. Gelijk speenkruid. De gehele plant is giftig. Het is ook een stinsen plant. Even repeteren:
- Een stinsenplant is een in Nederland gangbare benaming voor een groep planten die in een regio alleen voorkomt op oude landgoederen, boerenhoeven, kerkhoven, pastorietuinen, oude stadswoningen, oude paden, oude bermen en dergelijken. Voorbeelden stinsenplanten: dalkruid, gewone vogelmelk, bosanemoon, sneeuwklokje, daslook, salomonszegel en lelietje-van-dalen. Het woord stins is Fries en staat voor ‘stenen(huis)’ voor adellijke- en aanzienlijke heren. In vroeger eeuwen werden genoemde planten voornamelijk rondom statige Friese landhuizen geplant. Het zijn veelal bol, knol en wortelgewassen.

In de natuur komt nog een tweede vogelmelksoort voor: Knikkende vogelmelk (Ornithogalum nutans). Nutans staat voor ‘knikkend’. De bloemen van deze ‘knikkende’ hangen zijwaarts of omlaag geknakt. Wel zijn de bloemen net zo wit als van de Gewone vogelmelk. Meer vogelmelksoorten in het wild binnen Nederland bestaan er niet. De Knikkende komt minder voor dan de Gewone.

Voor in uw privé tuin bestaan er zo’n 200 soorten vogelmelk. Cultivars. Het zijn zowel voorjaar- als najaar bloeiers. In meerdere kleuren. In tuincentrums kunt u ze vinden. Lang niet alle 200, maar wel de mooiste. Dacht ik. Toch even naar een van de grootste tuincentrum in Den Bosch. Wat denk u? Geen cultivar vogelmelk te vinden. Die moeten nog komen. Daar kan ik niet veel mee.

 De namen van de cultivars beginnen altijd met Ornithogalum plus nog een tweede naam. De Gewone vogelmelk die in de natuur voorkomt, kunt u tegenwoordig ook in tuincentra kopen. Ook meerdere soorten met witte bloemen. Ik begin nu echt onrustig te worden. Een vogelmelksoort met witte bloemen die je in een tuincentrum kan kopen. Het zou een reden geweest kunnen zijn om de Gewone vogelmelk uit de bescherming te halen.

In gedachten ga ik nog eens terug naar mijn Nordic Walking route. Ik weet nog precies waar de Gewone vogelmelk stond en nog steeds staat. In een ietwat slordige berm die afliep naar een beekje, naast een parkeerstrook. Maar aan de overkant van die berm en de straat staan woningen. Laat ik nu tijdens dit schrijven lezen dat de plant Gewone vogelmelk nogal eens vanuit tuinen met of tussen tuinafval in de berm of anderszins wordt gekieperd. Dé manier om verwilderen te bevorderen. Misschien is de plant een gekochte of verwilderde Vogelmelk. Een verwilderde of gekochte? Het is bijna zeker dat de aangetroffen Gewone vogelmelk niet een echte in het wild voorkomende Gewone vogelmelk is. Mijn enthousiasme daalt niet tot onder nul, maar toch? Ik blijf het een mooie plant vinden.

Conclusie Brugmanpraat: De in de natuur voorkomende Gewone vogelmelk is vanaf 1 januari 2017 niet meer beschermd:

a. Omdat er te veel van zijn. Bescherming is dan niet meer nodig, of/en
b. Omdat er te veel cultivars zijn waaronder soorten met witte bloemen, en/of
c. Omdat deze soort te veel verwilderd is, of/en
d. Omdat vogelmelksoorten door elkaar gehusseld zij en het een ratjetoe is geworden.

Wat het zien van een plant tijdens een wandeling bij iemand te weeg kan brengen. Als niet-deskundige maar wel belangstellende bekeek ik de plant thuis in mijn boeken en internet. Waarom de plant niet meer beschermd is, ben ik nergens tegengekomen. Dat houdt mij bezig. Ik houd mij aanbevolen voor het goede antwoord. Maar zeker is: Voordat hij uitgebloeid is ga ik deze Gewone vogelmelk nog een keer met een bezoek vereren.

’s-Hertogenbosch, 10 april 2022
Piet Brugman, lid Natuurgroep Gestel (Sint-Michielsgestel)
[email protected]

 

348. Het is een echte oorlog in Oekraïne

 

Deze oorlog tegenover de Tweede Wereldoorlog

Het is 1 maart 2022. Het is de zesde dag in de oorlog Rusland contra Oekraïne. Duidelijk is dat Poetin zijn buurland Oekraïne, zonder een serieuze reden, is binnen gevallen. Ongeveer op dezelfde manier als de Duitsers deden in Nederland op 10 mei 1940.
Er zijn al ‘vredesbesprekingen’ geweest tussen beide landen. Op hoog niveau. Niet op presidenten niveau. Een staakt-het-vuren misschien? Wat dacht je wat? U denkt toch niet dat Rusland met zo’n 150.000 militairen en duizenden voertuigen met veel materiaal daar voor de poelengrap-en-aardigheid die posities rondom de Oekraïne hadden ingenomen? In één grote tangbeweging. Dat zou voor Rusland kapitaalverspilling zijn.
Poetin heeft vooraf gedacht dat als de Oekraïners al die voertuigen en militairen zien, de Oekraïners gelijk de handen in de lucht zouden steken om zich over te geven. Niet dus! Poetin maakte een  ernstige denkfout.
De Oekraïners verdedigden en verdedigen zich uit alle macht. Het zijn vechtersbaasjes die Oekraïners, mag ik ergens lezen. Maar toch flinke verliezen aan beide kanten. Dat kan gewoon niet anders. De snelheid van de opmars van de Russen viel zwaar tegen. Dat pikkende de Russen niet. Daarom is er nu een konvooi met een lengte van 60 kilometer aan voertuigen en militairen onderweg richting Kiev. En een-dezer-dagen geht es los; dan gaat het gebeuren. Poetin voelt zich beledigd en laat zwaar militair materieel in stelling brengen om het centrum van Kiev, of een groot gedeelte van de hoofdstad te veroveren of misschien wel plat te bombarderen. Zoals het bombardement op 14 mei 1940 van het centrum van Rotterdam door de Duitse Luftwaffe. En in Kiev wordt het misschien iets pittiger. De bommen uit deze tijd verschillen nogal, wat zwaarte en sterkte betreft, met de bommen uit 1940.

Brugmanpraat denkt dat dit in de komende dagen iets gaat gebeuren. Het feit dat Poetin de bevolking van Kiev heeft aangeraden de stad te verlaten, versterkt mijn mening. Wanneer de vijand van plan is burgerdoelen te gaan bombarderen, Kiev dus, moet er volgens het oorlogsrecht gewaarschuwd worden. Maar moet wel enig militair doel hebben. Nu maar even afwachten wat er komt.

Het is nu 3 maart in de late avond. De strijd gaat gewoon door. En zal voorlopig niet stoppen. Poetin heeft zijn zinnen gezet op de Oekraïne. Of een groot gedeelte daarvan. Oekraïne is een groot land. Ruim 14,5 keer groter dan Nederland. Van noord naar zuid moet u denken aan een kleine 900 kilometer. Wanneer de Russen dit grote land permanent willen bezetten, dan hebben ze daar, bij wijze van spreken, minstens een bezettingsleger van één miljoen Russen nodig.

Het probleem is dat Poetin zich heeft vergist. Oekraïne? Appeltje-eitje, moet hij hebben gedacht. Die vergissing zal hij nooit toegeven en zijn leger terugtrekken zonder zijn doel bereikt te hebben kun je vergeten. Op dit moment denk ik dat hij een deel van het oosten en de havens in het zuiden wil behouden en inlijven bij zijn rijk. Gelijk hij wat jaren geleden deed met de Krim. Ondertussen zal het hem wel duidelijk zijn dat Oekraïne geen Krim is. Op dit moment, zo zie ik het, heeft Poetin zowel de NAVO als de EU in de tang. Als zij zich daadwerkelijk gaan bemoeien met deze oorlog dan heb je écht oorlog; de Derde Wereldoorlog. In feite bemoeit de NAVO zich al met deze oorlog door het leveren van wapens.

Oorlog voeren is in deze tijd dom. Niet een beetje dom, maar super dom. Niet alleen de Oekraïense oorlog maar alle oorlogen. Mensen die geestelijk voldoende ontwikkeld zijn maken geen oorlog. Daar zit het probleem. Het zijn ook bijna altijd mannen die menen oorlog te moeten voeren. Veel mannen kunnen zelfs niet anders. Ze zijn, bij wijze van spreken, met een stalen helm op het hoofd geboren.

Humanitair oorlogsrecht? Ik moet even terug naar 1955. In mijn eerste militaire basis opleiding kreeg ik les in ‘oorlogsregels’. Ik denk nu 3 lesuren van drie kwartier. Het is 65 jaar geleden. ’Oorlogsrecht’ heette het officieel. Ik had er op 19-jarige leeftijd nooit van gehoord. Als je oorlog voert moet je je houden aan de oorlogsregels. Nu nog weet ik dat ik dacht: ‘Je moet je aan regels houden als je oorlog voert’? Ik wist wat de Duitsers uitgespookt hadden tijdens de Tweede W.O.  Ook Nederlandse militairen waren de oorlogsregels tijdens de twee Politionele acties (oorlogen) in het voormalige Nederlands Indië vergeten. Nu ik de regels nog in grote lijnen ken, durf ik te zeggen, dat de oorlogsregels door Russische militairen al duidelijk zijn overtreden. Het compleet kapotschieten van woonwijken is een duidelijk voorbeeld van schending van het oorlogsrecht.

27 maart: De oorlog in Oekraïne is nu vier weken bezig. Wij kunnen nu al spreken van een oorlogsramp. In Nederland kunnen we soms uren discussiëren over of iets kleins een onrechtmatige daad is. Mij lijkt dat wanneer iemand (Poetin en zijn militairen) zonder een fatsoenlijke reden een ander land binnenvalt waarbij opzettelijk schade is en wordt berokkend, er sprake is van een onrechtmatig daad. De schade die daarbij wordt veroorzaakt is voor rekening van de veroorzaker. Het compleet vernietigen van stadswijken, ziekenhuizen, culturele gebouwen en instellingen zijn schendingen van het oorlogsrecht. Natuurlijk is Poetin eindverantwoordelijk, maar hogere militairen die de commando’s uitvaardigen zijn ook verantwoordelijk.

 Dé Big Chief Poetin, de High chiefs (de hoogste militaire commandanten veelal in het Kremlin), de Low chiefs (de bevelvoerende officieren en onderofficieren bij de troepen) en de Indians (de indianen, de bedieners van oorlogsmaterieel; automatische handvuurwapens, raketten, artillerie en gevechtsvliegtuigen aan het front), zijn allen, dus allen, verantwoordelijk voor het mogelijk schenden van het oorlogsrecht. De trekker overhalen van het artilleriegeschut, wetende dat het projectiel een wijk wordt ingestuurd is een oorlogsmisdrijf. Oók voor de schutter. Niet voor niets is die schutter de oorlogsregels ongetwijfeld onderwezen.

In de verschillende Conventies van Genève waarin de oorlogsregels zijn beschreven is ook te lezen dat iedere militair, van hoog tot laag, de oorlogsregels moeten worden of zijn onderwezen. ‘Heb ik niet geweten’ of ‘ik wist van niets’ gaat niet op. Op grond van de internationale regels kunnen militairen weigeren bevelen van commandanten uit te voeren. Klinkt allemaal mooi, maar toch?
Ik moet er gelijk aan toegeven dat de theorie over dit onderwerp anders is dan de praktijk. Maar zeker is nu al dat Poetin, zijn trawanten en de regering van Rusland alle schade straks moet gaan vergoeden. Ook het leed dat de Oekraïners is aangedaan. Wie zei het ook weer ‘oorlog voeren is dom, heel dom’?  

Zo zijn er ook internationale regels met betrekking tot het behandelen van krijgsgevangenen en het behandelen van vluchtelingen. Officieren en onderofficieren behoren dit allemaal te weten en als zodanig te handelen. Ook dit is theorie, maar in de praktijk? Ho maar.

Militaire doelen vernietigen in een oorlog is geoorloofd. Hoe gek het ook klinkt. Voorbeelden van militaire doelen zijn militaire vliegvelden, militaire kazernes, munitie fabrieken en militaire opslagplaatsen, militaire colonnes, militair materieel, aanvoerwegen, spoorlijnen, infrastructuur, de complete militaire luchtmacht en zeemacht, enzovoort. Wat dat betreft, werk zat.

Als je aan oorlog voeren denkt dan zie ik van alles voor mij; Tanks, gepantserde voertuigen, kanonnen, tankauto’s, rijdende keukens, militaire vrachtauto’s beladen met alles wat maar mogelijk is om oorlog te voeren. De militairen zelf hebben hun persoonlijk wapen en in de strijd soms handgranaten. De laatsten reken ik tot het voetvolk, de infanterie die met voertuigen afgezet worden om de strijd uit te vechten. Tot zover is er nog niets aan de hand. Het gaat verkeerd zodra de militairen of soldaten de trekkers van de verschillende wapens overhalen met de bedoeling mensen te doden. Op dat moment zijn die militairen of soldaten potentiële moordenaars. Veelal van beide kanten. Aanvallers of verdedigers, allemaal mensen, veelal jonge mensen. Niet alle militairen zijn potentiële moordenaars. Ben je militair administrateur, dien je bij de Geneeskundige Troepen of maak je deel uit van de MP (Militaire Politie) dan behoor je wel tot het leger maar ben je geen potentiële moordenaar.

Er zijn mensen of regeringen die kunnen bepalen dat er maar oorlog gevoerd moet worden. Een dictator, er lopen er nog genoeg rond op deze aardbol, kan zomaar opdracht geven aan zijn hoge officieren (de High Chiefs) een oorlog op te starten. ‘Oorlogje spelen’ noemen kinderen het. Maar volwassenen zeggen eigenlijk we gaan mensen over en weer uit hun leven halen. Elke dode is er een. Gejuich gaat op als er weer een militair dwars door zijn hart wordt geschoten. Wie wil dat echt? Oorlogvoeren is dom, heel dom. Wie komt er op het idee?

Militairen zijn mensen. Soms krijg ik het idee dat militairen geen mensen zijn. In oorlogen mag je die uitschakelen. Doden betekent het. Hoe zeiden ze dat vroeger ook weer? Militairen zijn voer voor de kanonnen van de vijand; kanonnenvoer.

Maar naast militairen zijn er ook rebellen, separatisten, religieuze, radicale en etnische minderheden, oproerlingen, opstandelingen, revolutionairen, coupplegers en zo zullen er nog wel meer van dit soort groepen te vinden zijn. Ook zij willen alleen maar oorlog. De ene mens doodt de andere mens. Verschrikkelijk dat er leiders onder ons zijn die dat willen.

Ieder mens leeft zijn leven. Laten wij zeggen gemiddeld 85 – 90 jaar. Gezien de tijd zijn dat maar een paar jaren. Waarom zou je het jezelf of een ander moeilijk maken? Leef je leven, geniet ervan, gedraag je, maak geen herrie en respecteer de ander.

 Het levende deel op aarde bestaat uit planten in de ruimste zin des woords, de dieren en de mensen. Ontstaan in deze volgorde. De oorzaken van alle problemen moeten wij zoeken bij de mensen. Niet bij de planten en de dieren. Maar de mens heeft zich in de miljoenen jaren ontwikkeld tot een verstandig wezen. Denken wij. Maar een gedeelte van de mensen, wereldwijd schat ik het op 27 procent, kan òf de weelde niet dragen òf het verstand heeft zich nog onvoldoende ontwikkeld. Die mensontwikkeling vindt nog steeds plaats.

Waarom maken mensen onderscheid in mensen? Ieder mens is uniek. Waar je ook vandaan komt. Of je man of vrouw bent. Of je wel of niet een geloof aanhangt. Of de een er anders uitziet dan de ander.

Teleurgesteld ben ik in de mens, althans in die 27 procent. Als ik een heus wetenschappelijk onderzoek zou kunnen instellen, kwam ik waarschijnlijk hoger uit dan die 27 procent. Oorlog voeren van klein tot groot is dom, heel dom. Zeker als 'verstandige' mensen een oorlog in werking zetten.

Waar leidt oorlogvoeren naar toe. Een oorlog die tot het einde doorgaat zoals de Tweede Wereldoorlog had een winnaar en een verliezer. De verliezer is altijd de klos, de winnaar in feite ook. De verantwoordelijken van de Tweede W.O. werden gestraft voor het overtreden van het oorlogsrecht. Ik noem er een paar; de allerergsten:

Adolf Hitler; er bleef voor hem niets anders over dan zelfmoord te plegen een paar dagen voor het einde van de oorlog. Hij wilde de doodstraf ontlopen en de vernedering niet meemaken. Hij schoot zich door het hoofd, liet zich overgieten met benzine en in de brand steken tot er niets meer van hem over was. Korporaal Hitler werd bij de hemelpoort geweigerd en verbannen naar het diepste der aarde.
Adolf Eichman; vluchtte, jaren na de bevrijding in 1960 toch nog opgepakt en?  Opgehangen!
Reinhard Heydrich; op tijd verongelukt anders had hij ook gehangen.
Jozef Mengele; hij had ook mazzel; hij kreeg op tijd een hartaanval en ontliep zo de strop.
Heinrich Himmler; geniepig kereltje. Had het naar zijn zin tijdens de oorlog. Pleegde zelfmoord.
Friedrich Jeckeln; na een proces opgehangen. Nou, heb je dan je zin?
Joseph Goebbels; wie kende hem niet? Gemeen persoontje. Laf. Pleegde zelfmoord.
Ilse Koch; Oh my God, een vrouw. Kreeg levenslang en pleegde zelfmoord. Stoer hoor.
Maria Mandl; gemeen vrouwtje. Oók opgehangen. Zie je het voor je?

Bovenstaande verantwoordelijken zijn ‘de meest gruwelijke nazi’s’, moet ik ergens lezen. Zo werden er toen ook 23 kampcommandanten veroordeeld tot de strop. Als mens(?) opgehangen. Ik heb een foto gezien waar in een ruimte, het leek mij een koestal, zo’n 8 à 9 veroordeelden als geslachte varkens op rij in de stroppen hingen. Nu nog zie ik ze hangen.
Verder werden er nog heel veel van dit soort rakkers, Duitsers maar ook Nederlanders, veroordeeld tot gevangenisstraffen van 3 jaar tot levenslang. Ik ben er van overtuigd dat ze het allemaal aan zichzelf te wijten hadden.

Aan het eind van de maand maart moet ik toegeven dat Kiev niet veroverd is kunnen worden. Maar er zijn andere steden die compleet vernield zijn. De Blitzkrieg van de Russen is uitgebleven. Daarom dan maar wat steden compleet vernielen. Met alle gevolgen van dien.
Voorwaar, voorwaar ik zeg u; als deze oorlog niet snel eindigt, dan zal de hele wereld de gevolgen hiervan ondervinden en meemaken.   

Brugmanpraat moest even hard zijn. Niet om de hete brei draaien. Het leven is een serieuze zaak. Wil je die paar jaar die je op aarde mag vertoeven gelukkig zijn, voer dan geen oorlog! Dom, dom en nog eens dom!

’s-Hertogenbosch, 31 maart 2022
Piet Brugman
>[email protected]<

347. Een Haagbeuk of een Beukenhaag?

 

Links: bladeren van de haagbeuk. Rechts: bladeren van de beuk  (Foto uit Buitenleven)

Wanneer iemand in z’n voortuin een haagbeuk (Carpinus betulus) heeft staan, en in de achtertuin een beukenhaag (Fagus sylvatica), dan zijn dat twee verschillende hagen. ‘Heel verschillend’, lees ik ergens. Dat valt allemaal wel mee! Een haagbeuk of een beukenhaag in één tuin hoeft niet persé verkeerd te zijn. In tegendeel zelfs. Voorlopig heb ik het over hagen van 70 centimeter of hoger. Lees verder.

Zoek je in een bomenboek naar ‘haagbeuk’, dan is de haagbeuk een boom. De naam ‘beukenhaag’ zal  je als zodanig niet tegenkomen. Een beukenhaag is een haag van beuken. Wie kent niet de beuk als boom. De wetenschappelijke naam van de beuk is Fagus sylvatica. Plant je één Fagus sylvatica, dan wordt dat, als je er niet aan snoeit, een beuk; een groene- of een rode. Plaats je meerdere beuken (Fagus sylvatica’s) op een onderlinge afstand van 20 à 30 centimeter op een rij, dan is dat een beukenhaag ofwel een haag-van-beuken.

De ene haag doet niet onder voor de andere haag. Beide hagen doen het als haag prima. Er zijn voor- en nadeeltjes. Geen misverstand daarover. Als je er iets minder oog voor hebt dan lijken ze in de zomer enigszins op elkaar, maar zijn toch anders. In het vroege voorjaar en zomer zien ze er anders uit dan in de herfst en de winter. De bladeren, hun kleuren en hun knoppen verschillen.

De haagbeuk (Carpinus betulus) is een boom, heeft frisgroene dubbel gezaagde bladeren met diepliggende zichtbare nerven. Een blad van de haagbeuk ziet eruit als een plissé-rokje; net na de Tweede Wereldoorlog gemaakt van machinaal geplooide stof. Meerdere jonge haagbeuken op een rij geplant vormt een haagbeuk.

Een beukenhaag, dus een haag van beuken, heeft gladde gegolfde bladeren; groen of rood. Bij beide hagen gaat het hier vooral om de volgende twee alinea’s.

Beukenhaag, een haag van beuken op 25 maart 2022. (Foto Piet Brugman)


Het blad van de haagbeuk wordt in het najaar bruin en verdort. Tegen het eind van het jaar vallen de verdorde bladeren nagenoeg geheel af. Honderd procent kaal zal de haag niet worden. Een haagbeuk geeft in de winterperiode een open (uit)zicht.

Het blad van de beukenhaag verkleurt en verdort ook in het najaar. Maar deze dorre bruine bladeren vallen pas eind april van het daarop volgend jaar af. Zeg maar, deze haag houdt zijn jas aan in de winterperiode. Ja, zelfs iets langer. De nieuwe voorjaarsknoppen duwen de verdorde bladeren van de takken af. Een typisch voorbeeld van dat bladeren niet van de takken vallen maar er vanaf worden geduwd. Een beukenhaag, dus een haag van beuken, geeft daarom in de winter een beschutte dichtere haag en is dus bruin.

Meerdere beukenhagen, 70 cm hoog en nog in blad (Foto 25 maart 2022 door Piet Brugman)

Duidelijk verschil, naast de bladeren, van beide hagen zijn de knoppen:
- De haagbeuk heeft kleine korte knoppen die dicht tegen de twijgen aanliggen. De knoppen zijn zogenaamd ‘aanliggend’ (ezelsbruggetje; tweemaal aa in haagbeuk en in aanliggend is een haagbeuk).
- Bij de beuk zijn de knoppen aan de twijgen ‘afstaand’. Laat ik zeggen in een hoek van 45 graden.

Wilt u een haag van beuken aanplanten, dan weet u ook waar de haag geplant gaat worden. U zou dan de keus van aanschaf moeten laten afhangen van: wil ik in de winter een dorre beschutte bruine haag of een bijna open haag. Het komt voor dat mensen na de winter, volgend op de aanplant, er achter komen dat ze eigenlijk de verkeerde haag hebben aangeschaft. Dat is dan jammer.

Iemand zegt dat de haagbeuk sneller groeit dan de beuk én veelal gunstiger geprijsd is. Vooral het laatste. Aan een beschutte of open haag heeft men bij de aanschaf niet stil gestaan.

Haagbeuk tot 1,80 meter hoog. Foto gemaakt op 26 maart 2022 door Piet Brugman

Besluit je om een haagbeuk of een beukenhaag aan te planten, denk er dan aan de desbetreffende grond vooraf plantklaar te maken; goede grondbewerking, goed bemeste potgrond en/of compost toevoegen. Na het aanplanten de haag voldoende maar niet te veel water geven. Zeker het eerste jaar en verder in droge periodes. De tuinslag een uur of langer met water tegen de haag aan laten lopen is uit den boze.

Beukenhagen en hagen van haagbeuken kunnen ook in dubbele of meer rijen worden aangeplant. Daarvoor gelden andere onderlinge afstanden voor het planten.

Tot slot nog een belangrijke regel: Beide beuken worden veelal in het najaar in bossen of bosjes verkocht. Zodra die bosjes uit de grond gehaald zijn stop je, op z’n minst het wortelgedeelte, in een plastic zak of rol ze in plastic. De wortels van beide beukensoorten mogen absoluut niet droog worden, laat staan uitdrogen. Ook net voor het planten moet je de wortels van de beukenplanten vochtig houden. Mét een plantenspuit. Tijdens het planten de bosjes planten onder het plastic houden. Met een gieter water de wortels besproeien is persé niet de bedoeling.  Een bos beukenplanten vóór het planten in een emmer water zetten, moet je al helemaal niet doen. De filosofie hierachter is dat het beetje grond, dat na het uitgraven bij de kweker aan de wortels is blijven kleven, er aan moet blijven. Dit om schimmelvorming te voorkomen.

Wat het snoeien (knippen) betreft is er niet veel verschil. Eerste keer in mei/juni, maar wel vóór de langste dag (21 juni). De tweede keer in september of oktober.
Wilt u een smalle haag houden dan moet u de haag steeds strak knippen. Een haag behoort aan de bovenkant 10 centimeter smaller zijn dan aan de onderkant. Dat heeft met voldoende licht aan de onderkant te maken. Een beukenhaag knippen in de felle zon zal de haag geen goed doen.

‘Elk nadeel heeft zijn voordeel’ of andersom, zou Johan Cruijff zeggen. Een bebladerde bruine beukenhaag heeft als voordeel dat kleine vogels en ander klein gedierte het als schuilplek kunnen gebruiken. Een voordeel van de haagbeuk is dat de frisgroene bladeren eind maart al aanwezig zijn. Eigenaren van beukenhagen hebben het nadeel dat zij dan nog twee maanden op de nieuwe bladeren moeten wachten.

Op 25 maart heeft Brugmanpraat in zijn wijk Maasoever een onderzoekje gedaan naar hagen van haagbeuken en beukenhagen. Wat viel mij op? Nagenoeg alle hagen waren beukenhagen, van 70 tot 200 centimeter hoog. Allemaal met bruin verdord blad. Eén beukenhaag was zelfs 3½ meter hoog. Ook bruin. Twee eigenaren heb ik de vraag gesteld of ze tevreden waren met hun bruine haag. Beiden waren positief. Vooral omdat ze schuilplaats en bescherming geven aan vogel(tjes).

Aan de voorzijde van vier appartementen trof ik vier lage haagbeuken aan van 70 centimeter hoog. Eens door de gemeente geplant. In feite was het één haagbeuk met onder breking. Geen bruin blad meer in de haag te vinden; al wel de eerste frisse lichtgroene blaadjes. Maak ik de keuze voor u  gemakkelijker?  

Slot: Op internet of in boeken is van alles te vinden over haagbeuken en beukenhagen. Daar maakte ik gretig gebruik van. Ik zocht in mijn boeken, in kranten en tijdschriften en op internet over dit onderwerp. Zo verzamelde ik wat onderdelen hierover en probeerde daar een verhaaltje van te maken. Ik hoop enige duidelijkheid te hebben gegeven.  

’s-Hertogenbosch, 26 maart 2022,
Piet Brugman (Lid Natuurgroep Gestel)
>[email protected]<  

346. Seniorenwandeling Natuurgroep Gestel in maart 2022

 

Die eerste wandeling was op woensdag 9 maart. De corona of Covid-19 pandemie met z’n varianten heeft de seniorenwandeling twee jaar in de tang gehouden. Tussendoor, dat was op 31 oktober 2021, werd toch nog een keer gewandeld. Maar? Direct daarna ging het met de corona wéér verkeerd.

Zo’n 65 wandelaars hadden het onderkomen van de Stichting Het Brabantslandschap op Haanwijk 4  toch nog kunnen vinden. De 9^e maart was een zonovergoten dag. Michel heette de aanwezigen  zoals vanouds van harte welkom. Alle gidsen waren zoals gewoonlijk ook weer op hun post. In vier groepen trokken wij landgoed Haanwijk in. Verslaglegger sloot zich aan bij de groep van Hugo en Michel.

Een bosuil:
Wij liepen richting kasteel Haanwijk. Daar zou volgens Michel in de ‘achtertuin’ van Huis Haanwijk een bosuil domicilie hebben gekozen. En ja hoor, als een vorst zat hij daar in een wig van twee boomtakken. Daar zit hij iedere dag in dezelfde boom, op dezelfde plaats en al langere tijd. Deze grote uil (38cm) van bossen en parken toont in rust een grote kop. Hij is roodbruin of grijsbruin met een rij van lichte vlekken op beide rughelften. Vanaf zijn vaste plek is hij in de schemering en nacht actief om op jacht te gaan naar muizen, mollen, kleine vogels, ratten vleermuizen, kikkers en padden en soms ook kleine insecten. De bosuil had werkelijk onze aandacht.

 'De bosuil van Haanwijk'. (Foto ter beschikking gesteld door Adri van der Heijden)

Stinsenplanten:
In dezelfde ‘achtertuin’ zagen wij de sneeuwklokjes al in volle bloei staan. Sneeuwklokjes vallen onder de stinsenplanten waarvan wij er onderweg meer zagen.
Michel vertelt: Een stinsenplant is in Nederland een gangbare benaming voor een groep verwilderde voorjaarsbloeiers die in een regio alleen voorkwamen en voorkomen op oude landgoederen, boerenhoeven, kerkhoven, pastorietuinen, oude stadswoningen, oude paden en dergelijken. Het zijn veelal bol, knol en wortelgewassen.
Voorbeelden: aronskelk, boshyacint, dalkruid, bosanemoon, sneeuwklokje, daslook, salomonszegel en lelietje-van-dalen, wilde narcis, krokus, lenteklokje, gele anemoon, winterakoniet, sterhyacint en nog meer.
Het woord ‘stins’ is Fries en staat voor ‘stenen(huis)’ van adellijke- en aanzienlijke heren. Daarom 'stinsenplanten' met tweemaal 's'. In vroeger tijden werden genoemde planten voornamelijk rondom statige Friese landhuizen geplant. Waarom daar? Omdat de bewoners het konden betalen. Kun je zelf ook een tuin aanleggen met stinsenplanten? Tegenwoordig kun je die planten allemaal kopen. Dus ja! Op een ietwat nostalgisch stukje grond strekt tot aanbeveling. 

D’n Dikke van Haanwijk

Via een van de twee oprijlanen van en naar kasteel Haanwijk liepen wij richting Halder. Ergens werd er gestopt. Hier stond vroeger, zei Michel, ‘D’n Dikke van Haanwijk’.
Hij vertelt: eens stond er op dit punt een Zwarte populier (Populus x euramericana). Let op het X-teken in de wetenschappelijke naam waarover verderop meer.
De bewuste boom was vóór 1986 de dikste in Sint-Michielsgestel en misschien wel in heel Nederland. Hij zou 150 jaar oud geworden zijn en een stamomtrek hebben gehad van 7,5 meter, gemeten op een meter hoogte.
Maar de tand des tijds knaagde na jaren aan de boom zodat hij last kreeg van takbreuk en gevaar opleverde voor zijn omgeving. Zelfs de bomendokter was niet bij machte hem te redden. Naar verluidt zou er veel geld in de boom zijn gestoken om hem te behouden. Helaas! Op 15 januari 1986 ging de boom om. Niet vanzelf. Een flink karwei waarbij eerst gezaagd en gehakt moest worden om uiteindelijk de boom met een kabel omver te kunnen trekken. Landgoed Haanwijk verloor daarmee een monumentale bezienswaardigheid. Bij het ‘graf’ van d’n dikke is wel een opvolger geplant; d’n Dunne van Haanwijk’ Als ik de verhalen rondom het ‘heengaan’ van deze boom moet geloven, waren er meerdere mensen die een traantje hebben moeten laten. Frans van Gèssel, dichter van Langs Dijk en Dommel, schreef zelfs een in memoriamgedicht.

De genoemde Zwarte populier is een spontane kruising geweest tussen twee verschillende populieren. De boom was daarom een hybride, een bastaard dan wel het product van een kruising van twee bomen. In dit geval van de Zwarte populier (Populus Nigra) met de Amerikaanse populier (Populus euramericana). Dat een boom een kruising is kunt u zien aan de wetenschappelijke naam. Een ‘X’- teken tussen de twee wetenschappelijke namen betekent een kruising. De Canada- of Canadese populier, heeft overigens niets te maken met Canada. De populier komt van oorsprong uit Amerika. De naam Canadese populier is daarom verwarrend moet ik ergens lezen. Toch moet er ooit iemand zijn geweest die deze naam heeft kunnen geven. Wie het weet mag het mij zeggen.
De Canadese heeft veelal een brede ronde kroon. De schors is grijs en diep gegroefd; vooral op latere leeftijd. Het blad is driehoekig met een hartvormige tot rechte bladvoet. In de herfst kleuren de bladeren geel. Er zijn veel cultivars (gekweekte populieren). Eigenlijk is het met de populieren een ratjetoe. Populieren hebben namelijk een bijzonder geslachtsleven. Zij hebben een soort van LAT- relatie dat staat voor Living Apart Together.

 Stam Zwarte populier; alias d’n Dikke van Haanwijk (1796-1996)

De Dommel en de Essche Stroom:

Wij vervolgden onze weg richting Halder en kwamen uit bij de brug over de Dommel. Op de brug zagen wij de huizen van Halder, op afstand Kasteel Nieuw Herlaer en de instroom van de Essche Stroom in de Dommel. Michel vertelt en verslaglegger vond ook nog wat op internet.

Al in maart 2021 startte Waterschap De Dommel met het ophogen van de dijk langs de Essche Stroom. Dat gebeurt, zonder in details te treden, tussen buurtschap Nergena bij Esch en het spoor Den Bosch-Boxtel.
Dit om te zorgen dat de Esschenaren in de toekomst droge voeten houden. De Essche Stroom is ontstaan uit een samenkomen van de Achterste Stroom en Voorste Stroom bij Oisterwijk. Hier op de brug over de Dommel zagen wij de Essche Stroom uitmonden in de Dommel.
De dijk is 75 tot 100 centimeter opgehoogd. Hoor ik van Michel. Bomen en struiken worden eerst verwijderd voordat de ophoging plaatsvindt. Dat lijkt logisch. Als ik het goed begrepen heb, komen er ook geen nieuwe bomen meer op de verhoogde dijken. Toch heb ik meerdere keren gehoord dat het wortelgestel van bepaalde bomen, vooral robinia’s, de dijken goed bijeen- en vasthouden. Misschien denkt men dat de dijken bijvoorbeeld over 20 jaar weer verhoogd moeten worden met een halve meter. En dan kan je met je bomen en struiken weer opnieuw beginnen.
Ook op en nabij de dijken van de Dommel gaan alle bomen en struiken verdwijnen. Ik heb niet begrepen dat de dijken van de Dommel nu ook verhoogd gaan worden. Waarschijnlijk al toekomstgericht.
Ik ben er van overtuigd dat de gevelde bomen en struiken in de directe omgeving van de Stroom en de Dommel ergens anders zullen worden herplant.

Verder wandelend langs de Dommel konden wij een echtpaar Canadese ganzen, ’n aalscholver en enkele meerkoeten van dichtbij bekijken. Wat een rust daar. Prachtige omgeving.

Brug over De Dommel met zicht op Halder (Foto Piet Brugman)

De Sleedoorn:

De Sleedoorn(Prunus spinosa) is een kleine, inheemse, worteluitlopers vormende struik of boompje tot 6 meter. In de vroege lente is het één massa kleine, crèmewitte bloemen, die het zwart van de schors en de takken verbergen. Pas na de bloei komen de bladeren (de zoon vóór de vader). De vrucht rijpt in oktober en wordt gebruikt als smaakstof voor jenever. Althans jaren geleden. De oudere takken lopen uit in een stekende doorn. De Sleedoorn zie je langs wegen, in hagen, heggen, struwelen en in randen van bossen. Veelal tezamen met Meidoorn. Vermeerdering vindt plaats door zaden en wortelopslag.

 

 Een Sleedoorn aan De Dommel. (Foto Piet Brugman)

Het Sint-Janslot of Sint-Jansschot

Wij liepen alweer richting de koffie toen we bij een bosperceeltje uitkwamen. Daar stonden verschillende soorten bomen. Al wat oudere en ietwat gebrekkige bomen.
Michel wees ons op een populier die al ernstig op z’n retour is. De kroon van de populier was er al niet meer. Maar op de stam groeiden, schuin omhoog meerdere flinke takken. Dat zijn Sint-Jansloten.

Sint-Jansloten zijn nieuw gevormde loten die zich ontwikkelen uit slapende knoppen (* zie definitie)  na 24 juni (Sint-Jan). Rondom deze datum start er als het ware een tweede groeiperiode, nadat de voorjaarsgroei tot stilstand is gekomen. In dit geval zijn het de laatste stuiptrekkingen van deze boom om proberen te overleven. Overigens komen Sint-Jansloten niet alleen voor op boomstammen. Door bijvoorbeeld droogte of late nachtvorst kunnen bladeren afvallen of onvoldoende ontwikkelen. Sint Jan zorgt er voor dat er nieuwe scheuten of bladeren komen.

Zo is de Hollandse Linde (Tilia X europea) goed te herkennen aan de jonge loten aan de voet van de stam van de Linde. ‘Dat schot (die scheuten) onderaan de linde, moet je nodig weghalen’, hoor ik de chef zeggen. Het woord ‘opslag’ wordt ook wel gebruikt.

Intussen hebt u misschien begrepen dat een ‘lot’ een jonge tak of een ‘scheut’ of ‘schot’ is. Daarom heet Sint-Janslot ook Sint-Jansschot. ‘Waterlot’ wordt ook wel gebruikt, maar is volgens mij hetzelfde. Bij bomen die langs wegen staan worden de Sint-Jansloten geregeld verwijderd. Dit wordt gedaan om de stammen kaal te houden, maar ook om de opwaartse groei te bevorderen.

Definitie 'slapende knoppen': Slapende- of adventieve knoppen zijn aanwezig in bladoksels, takken en boomstammen die pas actief worden na beschadigingen, verwondingen, snoeiingen, droge- en vorsperioden. 'Verborgen knoppen in plaats van 'slapende knoppen' lijkt mij ook goed te gebruiken.

De ijskelder:

Verder wandelend stonden wij stil bij ‘de ijskelder’. Ik moest direct denken aan de ijskelder in de tuin achter het voormalig Paleis Soestdijk’. Een dubbelwandige kelder, gedeeltelijk onder en boven de grond gebouwd, met een koepel, die van boven geopend kan worden. Over het geheel werd grond gestort tot een heuvel. In de winter werden door de koepel grote ijsblokken naar binnen geschoven. Die deden daar hun werk tot de volgende winter. De voorloper van onze koelkast. De kelder dateert uit 1850 en staat op de Nationale Monumentenlijst. Googel ‘de ijskelder van paleis Soestdijk’ en lees hoe vernuftig men in die tijd kon werken. Oh ja, hoe kom je dan in die kelder? Door een deur. En die bevindt zich aan koude kant, de noordkant dus. Terug naar onze ijskelder.
Die ‘ijskelder’ bevindt zich onder aan de dijk in een laagte. Een soort van dal. Het is een bosperceel dat in 1960 werd gesaneerd en in oude glorie hersteld, zoals meerdere plaatsen langs deze dijk. Omdat dit perceel dieper in het terrein ligt, blijft sneeuw en ijs bij dooi na de winter langer liggen dan op andere plaatsen. Om die reden wordt deze plek 'de ijskelder' genoemd. Wat de plek betreft zou ik liever de naam 'de ijsvallei' hebben gegeven. Maar ja? Wie ben ik? Wij lopen verder.

Foto van ‘de ijskelder’ in Haanwijk, gezien vanaf de zes meter hoge dijk. (Foto Piet Brugman)

Judasoor:

Verderop kwamen wij uit bij Judasoren op een vlierstruik (Sambucum nigra).
Een Judasoor is een bekerpaddenstoel die ook wel vlierzwam wordt genoemd. Zijn zondagse naam is Auricularia auricula-judea. (‘judea’ is Bijbels; het zuidelijk deel van Palestina).  De vlierzwam is een eigenaardig en taai zwammetje en komt vooral voor op oude vlierstammen of takken. Judasoren zien eruit als oortjes of schelpen. Bij droog weer worden de oortjes kleiner, bij nat weer groter.
Judasoor is eetbaar maar heeft weinig geur en smaak. Wel neemt het de smaak waarin het wordt bereid goed op.
De naam ‘Judasoor’ wordt verklaard uit de overlevering dat Judas, wie kent hem niet? Zich aan een vlier heeft opgehangen nadat hij Jezus had verraden. Zo mag ik ergens lezen. Dat moet dan wel een Vlierboom geweest zijn, want die bestaat ook. Het oor van Judasoor zal intussen wel duidelijk zijn.

Judasoren - mooie foto - fotograaf onbekend

Doorns en stekels:

In het laatste deel van de wandeling kwamen wij uit bij een struik met doorns òf stekels. Jammer genoeg weet ik niet meer de naam van de struik maar wel dat Hugo het verschil tussen doorns en stekels ter sprake bracht. Verslaglegger heeft er altijd moeite mee. Even serieus repeteren:

Een doorn is met zijn vaten verbonden met het inwendige van de tak, boomstam of stengel waar hij opstaat.
Kortom: doorns komen rechtstreeks uit de tak, boomstam of stengel.

Een stekel is niet via vaten verbonden met het inwendige van de tak, boomstam of stengel.
Kortom: stekels zitten duidelijk óp een tak, boomstam of stengel.

Slot:

We hebben meer gezien dan bovenstaande. Dat wil ik bewaren voor een volgende keer. Verslaglegger heeft weer genoten van de wandeling en de koffie, maar ook wijzer geworden van de gidsen/ begeleiders. Dank daarvoor.

’s-Hertogenbosch, 19 maart 2022

Piet Brugman (lid van Natuurgroep Gestel in Sint-Michielsgestel)
[email protected]

    
  

345. Olympische winterspelen en de oorlogswedstrijd Rusland - Oekraïne

 

Brugmanpraat in februari2022.

Het is zondag 20 februari 2022. Brugmanpraat kijkt naar de sluiting van de Olympische winterspelen in China. Tijdens het gedeelte waarin de atleten en de bobo’s het olympisch stadion betreden, wordt continue de koorfinale uit de Negende Symfonie van Beethoven uit 1823 ten gehore gebracht. Als u het wil zingen dan hoort u ‘Alle Menschen weerden Brüder’; Alle mensen zijn broeders. Het heeft te maken met Friedrich von Schiller die in 1785 het gedicht ‘Ode aan de vreugde’ schreef.

‘Alle mensen zijn broeders’ is ook het volkslied van de Europese Unie. China en de Europese Unie die ‘alle mensen zijn broeders’ roepen. Ik dacht het niet. China doet vervelend. Ik denk dan aan Hongkong, Taiwan en de eilandengroep Senkaku in de Oost-Chinese Zee. De Senkaku-eilanden worden betwist tussen China en Japan? Een paar voorbeelden wat betreft China.
Alle mensen zijn broeders? Na de sluiting van de spelen is China het alweer vergeten. En wat dacht u hoe de Chinese overheid met mensengrondrechten omgaat in hun land? Dan vallen de overtredingen van de grondrechten in Nederland door de regering in 2020 tot en met heden, zoals sommigen menen, best mee. Zeker is dat aan de in China verworven olympische medailles, door wie dan ook, ernstige geschonden mensenrechten kleven. En die schendingen blijven kleven aan alle medailles. Ook die van Nederland.
Nederland is toch een land van mensenrechten? Dit hebben we in 2020 en 2021 goed kunnen merken. Daarom begrijp ik niet dat Nederlandse overheid, het Olympisch Comité en de atleten de olympische winterspelen in China niet hebben geboycot. Of weten ze nog niet hoe China Oeigoeren, Kazachen en Kiergiezen behandelen?

De Europese Unie is zeker niet hetzelfde als de NAVO, maar heeft wel raakvlakken. Na de Tweede Wereldoorlog werd in 1949 de NAVO opgericht. Een aantal landen, grotendeels in het westen van Europa, vormden één blok voor het geval dat Duitsland of een ander land na de oorlog weer op verkeerde gedachten zou kunnen komen. Het westen vertrouwde het oosten niet, maar de Russen ook het Westen niet. Mij is niet bekend waarom. Het waren in het begin 13 NAVO-landen: IJsland, het Verenigd Koninkrijk, Nederland, België, Luxemburg, Frankrijk, Italië, Portugal, Denemarken, Noorwegen en de Verenigde Staten. De VS als dekking in de rug voor het Westen. Op het ogenblik zullen ongeveer 30 landen lid zijn van de NAVO.

Op dit moment zijn er, in mijn denken, te veel landen lid van de NAVO. De NAVO is in de loop der jaren ietwat achterbaks opgeschoven in oostelijke richting. Hier en daar tot tegen de Russische grens. De beginsituatie van de NAVO in 1949 is al lang vergeten. Alhoewel de NAVO een verdedigingspact is, vind ik het opschuiven naar het oosten geen goede zaak. Bijna een vorm van administratieve agressie. Landen die eerder behoorden tot het Warschaupact, zeg maar behoorden tot de invloedssfeer van Rusland, werden door de NAVO en de EU uitgenodigd met het Westen mee te doen.    

Daar hadden de Warschaupactlanden niet op moeten reageren en de NAVO-landen ook niet. Misschien had zelfs Duitsland later niet moeten toetreden tot de NAVO. Als Duitsland het na de Tweede Wereldoorlog goed meende, dan had het zich alleen moeten richten op West-Europa én Rusland om het aangerichte oorlogsleed uit de Tweede W.O. goed te maken.

En toen brak de beer los. De beer van Rusland; Poetin.  Letterlijk en figuurlijk. Op 24 februari vielen de Russische legers vanuit meerdere richtingen Oekraïne aan. Hij had daar wel een reden voor; dacht hij, maar een echte had hij niet. Dat, min of meer, één man kan bepalen om een land binnen te trekken om mensen te doden en militaire- en burger infrastructuur te vernielen. Opzettelijk. Het is een grote schande dat één man opdracht kan en mag geven zo te keer te gaan. Maar Poetin wordt natuurlijk ook gesteund door hoge Russische bestuurders en militairen. Dat is net zo erg. En dat 190.000 Russische militairen zich ervoor lenen om andere mensen te gaan doden en grootse vernielingen en mensenleed aan te richten is voor mij onbegrijpelijk. Enig begrip had ik nog voor de Russen gehad als zij de opstandige provincies Donetsk en Loegansk hadden bezet. Niet meer. Opstandige (Russische) Oekraïners, zeg maar de rebellen, zijn daar al jaren aan het vechten tegen de regeringslegers. Ik weet echt niet waarom. Oekraïne had misschien al jaren geleden deze twee provincies cadeau moeten doen aan Rusland. Provincies die nationaal niet mee willen doen, moet je laten gaan. Ik begrijp dat er in 8 jaar tijd aan de grenzen daar zo’n 14.000 mensen zijn omgekomen. Hoeveel mannen lopen daar al jaren rond met automatische wapens en lopen te klieren. En al die mannen, het zijn echt de mannen, hadden al jaren aan de wederopbouw van het land kunnen werken. Wat zegt u? Werken? Je ziet het meer in die hoek van de wereld; veel mannen zijn daar geboren met de Kalasjnikov aan de schouder. Hebben nog nooit gewerkt.

Vanaf drie dagen geleden (24-2-’22) wordt er in de hele wereld, met Nederland voorop, geouwehoerd over het gebeuren in de Oekraïne. Allerlei oorlogsdeskundigen en gepensioneerde hoge militairen vertellen ons via de tv hoe alles precies in elkaar zit. Maar hoe het moet worden opgelost? Ho maar; nog even niet thuis.

 En die NAVO dan? Hoor je dan. Oekraïne is geen lid van de NAVO. Maar Oekraïne is wel een partner van de NAVO. Wat houdt dat dan in? Dat militairen van de NAVO-landen geen voet op het partnerland zullen zetten in geval daar oorlog uitbreekt. Zoals nu. Is dat werkelijk zo? Het ligt anders.

De NAVO durft niet. De NAVO is een scheithuis! Als je meent dat Rusland, lees Poetin, Oekraïne zonder een fatsoenlijke reden is aangevallen, ga je je partnerland toch helpen? Zou de NAVO wel Oekraïne binnentrekken, dan is dat wel het begin van de Derde Wereldoorlog. Dan mag je gaan denken aan atoom- kernwapens. Totale vernietiging van Europa en misschien wel van de hele wereld.

Maar de NAVO-overeenkomst van weleer zegt dat een aanval op een onzer leden is een aanval op ons allen. Waarom staat er niet in dat bewuste artikel 5: een aanval op een van ons en onze partners is een aanval op ons allen. Wat stelt het zijn van een partner dan wel voor? De NAVO durft gewoon niet. Oekraïne zal het zelf moeten oplossen. Wij zijn blij dat we Oekraïne nog niet als NAVO-lid hebben toegelaten.

Maar als je twee vliegtuigen, wat scherpschuttersgeweren, helmen en raketten cadeau doet, dan meng je je toch als land in de strijd? Dan laat je toch met je eigen wapens mensen overhoop schieten?

Overigens, ik schreef het al eerder, zouden landen die grenzen aan Rusland, geen lid mogen worden en zijn van de NAVO. De NAVO zelf zou dat ook niet moeten willen.
Wel mogen die landen partnerlanden worden. Maar dan van twee kanten; de west- en de oost kant. De leiders van die landen moeten zich daarvoor voor beide kanten inzetten. Lukt hen dat niet dan tonen zij onvoldoende leiderschap en scoren zij als leiders dikke vette minpunten. Zowel de NAVO-partners als de Russische partners moeten dat in de gaten houden en zijn medeverantwoordelijk.

Op het ogenblik is het 28 februari. De laatste dag van deze maand. Ik moet afsluiten.

Corona? Het is helemaal stil geworden. Olympische winterspelen? Gewonnen medailles zijn besmet. Niet met corona, maar met Chinese geschonden mensenrechten. De oorlog in Oekraïne?

Ik hoor iemand in mijn omgeving zeggen: ‘Het zijn net kleine kinderen die bestuurders’. Ik hoor een ander zeggen: ‘Honderd miljard voor defensie’. Zo moet je maar doorgaan. Oorlog? Is mensen doden. Over en weer. Hoe meer mensen je dood hoe beter. En maar stoer blijven doen. Als het tegen zit, krijgen wij straks te maken met atoombommen, kernbommen en waterstofbommen. Vernietiging van de wereld en het mensdom. Vooral die laatst genoemde bom. Hoe dom kunnen wij zijn? Wij? Ja, ook wij. Nederland heeft zich met naam en toenaam gemengd in deze oorlog. Met de nodige stoerheid leveren wij wapens aan Oekraïne; onder meer raketten. Die boren zich in voer- en vliegtuigen. Die spatten ín het voer- of vliegtuig uit elkaar. Weg mensen! De raket is vlees geworden. Straks worden wij weer aansprakelijk gesteld. Wie zei ook weer? ‘Het zijn net kleine kinderen!’

’s-Hertogenbosch, 28 februari 2022,

Piet Brugman
 

344. Olympische winterspelen en de oorlogswedstrijd Rusland - Oekraïne

Brugmanpraat in februari 2022.

Het is zondag 20 februari 2022. Brugmanpraat kijkt naar de sluiting van de Olympische winterspelen in China. Tijdens het gedeelte waarin de atleten en de bobo’s het olympisch stadion betreden, wordt continue de koorfinale uit de Negende Symfonie van Beethoven uit 1823 ten gehore gebracht. Als u het wil zingen dan hoort u ‘Alle Menschen weerden Brüder’; Alle mensen zijn broeders. Het heeft te maken met Friedrich von Schiller die in 1785 het gedicht ‘Ode aan de vreugde’ schreef.

‘Alle mensen zijn broeders’ is ook het volkslied van de Europese Unie. China en de Europese Unie die ‘alle mensen zijn broeders’ roepen. Ik dacht het niet. China doet vervelend. Ik denk dan aan Hongkong, Taiwan en de eilandengroep Senkaku in de Oost-Chinese Zee. De Senkaku-eilanden worden betwist tussen China en Japan? Een paar voorbeelden wat betreft China.
Alle mensen zijn broeders? Na de sluiting van de spelen is China het alweer vergeten. En wat dacht u hoe de Chinese overheid met mensengrondrechten omgaat in hun land? Dan vallen de overtredingen van de grondrechten in Nederland door de regering in 2020 tot en met heden, zoals sommigen menen, best mee. Zeker is dat aan de in China verworven olympische medailles, door wie dan ook, ernstige geschonden mensenrechten kleven. En die schendingen blijven kleven aan alle medailles. Ook die van Nederland.
Nederland is toch een land van mensenrechten? Dit hebben we in 2020 en 2021 goed kunnen merken. Daarom begrijp ik niet dat Nederlandse overheid én het Olympisch Comité, de olympische winterspelen in China niet hebben geboycot. Of weten ze nog niet hoe China Oeigoeren, Kazachen en Kiergiezen behandelen?

De Europese Unie is zeker niet hetzelfde als de NAVO, maar heeft wel raakvlakken. Na de Tweede Wereldoorlog werd in 1949 de NAVO opgericht. Een aantal landen, grotendeels in het westen van Europa, vormden één blok voor het geval dat Duitsland of een ander land na de oorlog weer op verkeerde gedachten zou kunnen komen. Ook de Russen vertrouwden het Westen niet. Mij is niet bekend waarom niet. Het waren in het begin 13 NAVO-landen: IJsland, het Verenigd Koninkrijk, Nederland, België, Luxemburg, Frankrijk, Italië, Portugal, Denemarken, Noorwegen en de Verenigde Staten. De VS als dekking in de rug voor het Westen. Op het ogenblik zullen ongeveer 30 landen lid zijn van de NAVO.

Op dit moment zijn er, in mijn denken, te veel landen lid van de NAVO. De NAVO is in de loop der jaren ietwat achterbaks opgeschoven in oostelijke richting. Hier en daar tot tegen de Russische grens. De beginsituatie van de NAVO in 1949 is al lang vergeten. Alhoewel de NAVO een verdedigingspact is, vind ik het opschuiven naar het oosten geen goede zaak. Bijna een vorm van administratieve agressie. Landen die eerder behoorden tot het Warschaupact, zeg maar behoorden tot de invloedssfeer van Rusland, werden door de NAVO en de EU uitgenodigd met het Westen mee te doen.    

Daar hadden de Warschaupactlanden niet op moeten reageren en de NAVO-landen ook niet. Misschien had zelfs Duitsland later niet moeten toetreden tot de NAVO. Als Duitsland het na de Tweede Wereldoorlog goed meende, dan had het zich alleen moeten richten op West-Europa én Rusland om het aangerichte oorlogsleed uit de Tweede W.O. goed te maken.

En toen brak de beer los. De beer van Rusland; Poetin.  Letterlijk en figuurlijk. Op 24 februari vielen de Russische legers vanuit meerdere richtingen Oekraïne aan. Hij had daar wel een reden voor; dacht hij, maar een echte had hij niet. Dat, min of meer, één man kan bepalen om een land binnen te trekken en militaire- en burger infrastructuur te vernielen. Opzettelijk. Het is een grote schande dat één man opdracht kan en mag geven zo te keer te gaan. Maar Poetin wordt natuurlijk ook gesteund door hoge Russische bestuurders en militairen. Dat is net zo erg. En dat 190.000 Russische militairen zich ervoor lenen om andere mensen te gaan doden en grootse vernielingen en mensenleed aan te richten is voor mij onbegrijpelijk. Enig begrip had ik nog voor de Russen gehad als zij de opstandige provincies Donetsk en Loegansk hadden bezet. Niet meer. Opstandige (Russische) Oekraïners, zeg maar de rebellen, zijn daar al jaren aan het vechten tegen de regeringslegers. Ik weet echt niet waarom. Oekraïne had misschien al jaren geleden deze twee provincies cadeau moeten doen aan Rusland. Provincies die nationaal niet mee willen doen, moet je laten gaan. Ik begrijp dat er in 8 jaar tijd aan de grenzen daar zo’n 14.000 mensen zijn omgekomen. Hoeveel mannen lopen daar al jaren rond met automatische wapens en lopen te klieren. En al die mannen, het zijn echt de mannen, hadden al jaren aan de wederopbouw van het land kunnen werken. Wat zegt u? Werken? Je ziet het meer in die hoek van de wereld; veel mannen zijn daar geboren met de Kalasjnikov aan de schouder. Hebben nog nooit gewerkt.

Vanaf drie dagen geleden (24-2-’22) wordt er in de hele wereld, met Nederland voorop, geouwehoerd over het gebeuren in de Oekraïne. Allerlei oorlogsdeskundigen en gepensioneerde hoge militairen vertellen ons via de tv hoe alles precies in elkaar zit. Maar hoe het moet worden opgelost? Ho maar; nog even niet thuis.

 En die NAVO dan? Hoor je dan. Oekraïne is geen lid van de NAVO. Maar Oekraïne is wel een partner van de NAVO. Wat houdt dat dan in? Dat militairen van de NAVO-landen geen voet op het partnerland zullen zetten in geval daar oorlog uitbreekt. Zoals nu. Is dat werkelijk zo? Het ligt anders.

De NAVO durft niet. De NAVO is een scheithuis! Als je meent dat Rusland, lees Poetin, Oekraïne zonder een fatsoenlijke reden is aangevallen, ga je je partnerland toch helpen? Zou de NAVO wel Oekraïne binnentrekken, dan is dat wel het begin van de Derde Wereldoorlog. Dan mag je gaan denken aan atoom- kernwapens. Totale vernietiging van Europa en misschien wel van de hele wereld.

Maar de NAVO-overeenkomst van weleer zegt dat een aanval op een onzer leden is een aanval op ons allen. Waarom staat er niet in dat bewuste artikel 5: een aanval op een van ons en onze partners is een aanval op ons allen. Wat stelt het zijn van een partner dan wel voor? De NAVO durft gewoon niet. Oekraïne zal het zelf moeten oplossen. Wij zijn blij dat we Oekraïne nog niet als NAVO-lid hebben toegelaten.

Maar als je twee vliegtuigen, wat scherpschuttersgeweren, helmen en raketten cadeau doet, dan meng je je toch als land in de strijd? Dan laat je toch met je eigen wapens mensen overhoop schieten?

Overigens, ik schreef het al eerder, zouden landen die grenzen aan Rusland, geen lid mogen worden en zijn van de NAVO. De NAVO zelf zou dat ook niet moeten willen.
Wel mogen die landen partnerlanden worden. Maar dan van twee kanten; de west- en de oost kant. De leiders van die landen moeten zich daarvoor voor beide kanten inzetten. Lukt hun dat niet dan tonen zij onvoldoende leiderschap en scoren zij als leiders dikke vette minpunten. Zowel de NAVO-partners als de Russische partners moeten dat in de gaten houden en zijn medeverantwoordelijk.

Op het ogenblik is het 28 februari. De laatste dag van deze maand. Ik moet afsluiten.

Corona? Het is helemaal stil geworden. Olympische winterspelen? Gewonnen medailles zijn besmet. Niet met corona, maar met Chinese geschonden mensenrechten. De oorlog in Oekraïne?

Ik hoor iemand in mijn omgeving zeggen: ‘Het zijn net kleine kinderen die bestuurders’. Ik hoor een ander zeggen: ‘Honderd miljard voor defensie’. Zo moet je maar doorgaan. Oorlog? Is mensen doden. Over en weer. Hoe meer mensen je dood hoe beter. En maar stoer blijven doen. Als het tegen zit, krijgen wij straks te maken met atoombommen, kernbommen en waterstofbommen. Vernietiging van de wereld en het mensdom. Vooral die laatst genoemde bom. Hoe dom kunnen wij zijn? Wij? Ja, ook wij. Nederland heeft zich met naam en toenaam gemengd in deze oorlog. Met de nodige stoerheid leveren wij wapens aan Oekraïne; onder meer raketten. Die boren zich in voer- en vliegtuigen. Die spatten uit elkaar. Weg mensen! De raket is vlees geworden. Straks worden wij aansprakelijk gesteld. Wie zei ook weer? ‘Het zijn net kleine kinderen!’

’s-Hertogenbosch, 28 februari 2022,

Piet Brugman
 

343. Een nieuwe regering, nieuwe problemen, minder corona-maatregelen, Groningen en de Derde Wereldoorlog

 

Januari 2022

 

Vanaf de 10^e januari 2022 hebben we in Nederland een nieuw kabinet. Die bestaat uit 20 ministers en 9 staatssecretarissen. Dit zijn ze:

Kabinet Rutte IV:  

1. Mark Rutte (VVD) Minister President, Minister Algemene zaken.
2. Micky Adriaansens (VVD) Minister van Economische Zaken en Klimaat.
3. Dilan Yesilgöz (VVD) Minister van Justitie en Veiligheid.
4. Conny Helder (VVD) Minister voor langdurige Zorg en Sport.
5. Dennis Wiersma (VVD) Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs.
6. Christianne van der Wal (VVD) Minister voor Natuur en Stikstof.
7. Mark Harbers (VVD) Minister van Infrastructuur en Waterstaat.
8. Liesje Schreinemacher (VVD) Minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking.
9. Sigrid Kaag (D66) Minister van Financiën.

• Rob Jetten (D66) Minister voor Klimaat en Energie.
• Ernst Kuipers (D66) Minister van Volksgezondheid en Welzijn en Sport.
• Franc Weerwind (D66) Minister voor Rechtsbescherming.
• Robbert Dijkgraaf (D66) Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
• Kasja Ollongren (D66) Minister van Defensie.
• Hugo de Jonge (CDA) Minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening.
• Wopke Hoekstra (CDA) Minister van Buitenlandse Zaken.
• Karien van Gennip CDA) Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
• Hanke Bruins Slot (CDA) Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
• Carola Schouten (CU) Minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen.
• Henk Staghouwer (CU) Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.

 

Staatssecretarissen kabinet Rutte IV:

1. Ankje de Vries (VVD) Staatssecretaris Toeslagen en Douane (Financiën).
2. Eric van der Burg (VVD) Staatssecretaris Asiel en Migratie (Justitie en Veiligheid).
3. Christophe van der Maat (VVD) Staatssecretaris Defensie (Defensie).
4. Alexandra van Huffelen (D66) Staatssecretaris Koninkrijksrelaties en Digitalisering (Biza)
5. Gunay Uslu (D66) Staatssecretaris Cultuur en Media (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap).
6. Hans Vijlbrief D66) Staatssecretaris Mijnbouw (Economische Zaken en Klimaat).
7. Marnix van Rij (CDA) Staatssecretaris Fiscaliteit (Financiën).
8. Vivianne Heijnen (CDA) Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat.
9. Maarten van Ooijen (CU) Staatssecretaris van Jeugd en Preventie (Volksgezondheid, Welzijn en Sport)

Inleiding

Interessant in deze is om in de gaten te houden hoeveel van de 29 bewindspersonen er over drie jaar nog over zijn of zijn vervangen om welke reden dan ook. In maart 2025 mogen wij alweer naar de stembus om de volgende Tweede Kamer te kiezen. Of eerder, als de boel mislukt. Over drie jaar, omdat het vorige kabinet bijna één jaar demissionair is geweest. In de lijst van kabinet Rutte III was in vier jaar tijd behoorlijk gehakt. Veel ministers en staatssecretarissen kwamen en gingen om verschillende redenen. Maar laten wij vooruit kijken. Een zware klus wacht het nieuwe kabinet. Het hele kabinet start natuurlijk enthousiast, heeft er zin in, gaat aan de slag, maar gaat het moeilijk krijgen; heel moeilijk!

Problemen

Meerdere onderwerpen staan nu al op springen. Ik noem er enkele. De pandemie Covid-19 met zijn omicron-variant houdt een deel van het volk nog in de ban van het virus. Bedrijven, groot en klein, willen hun deuren open gooien. Het onderwijs moet terug in de normale stand, het sporten in de ruimste zin des woords moet weer kunnen. Vrijdag 14 januari, komt de regering met de nieuwe corona aanpak voor de komende periode. Veelal voor 2 tot 3 weken. Worden de huidige maatregelen flink versoepeld of moeten wij nog even doordouwen ofwel volhouden. Doordouwen en volhouden? Wat is dat?

Dat is moeilijk voor velen onder ons. Moet ik helaas lezen en aanhoren. Want het schijnt bar en boos te zijn met de jongeren. Wie zijn die jongeren? Hebben wij ‘kwarren’ onder de jongeren? Het woord ‘kwar’ te omschrijven als ‘in ontwikkeling, zowel geestelijk als lichamelijk, achtergebleven’. Zij zouden ernstig overspannen zijn, geestelijk in de war en suïcidale neigingen hebben omdat ze niet hebben of krijgen wat ze willen. Ik wist niet dat het allemaal zo erg is. Wiezoal schijnen er meer jongeren te zijn die hoognodig psychiatrische hulp nodig hebben. Op dit moment zouden maandelijks 20 jongeren zelfmoord plegen. Wat is er toch aan de hand? Na de Tweede Wereldoorlog, wel een even andere oorlog dan deze pandemie-oorlog, was iedereen sterk-in-de-kop zoals iemand dat noemt.

Coronapandemie

Ook zijn genoeg volwassenen die door de coronapandemie niet goed sporen. De tijd van lachen, gieren, brullen en vooral schreeuwen is even voorbij. Wees sterk, hou vol en douw door en het zal waarachtig wel goedkomen.

Wij moeten ons wel realiseren dat de regering maatregelen afkondigt, niet omdat ze dat graag wil, maar omdat het virus hen daartoe dwingt. Het virus waarvan wij met z’n allen dachten dat het wel even zou over- en wegwaaien. Geloof het nog even niet. Half 2023 komt eerst. Ik hoop dat ik ongelijk heb.

De laatste twee jaar is het volk verdeeld; ernstig verdeeld. Met verdeeldheid onder het volk is geen ‘pandemieoorlog’ te winnen. Wat dat betreft zijn we Covid-19 nog niet kwijt. Dertig procent van het opstandige volk, misschien wel iets meer, wil anders dan de regering. Gelijk moet ik zeggen dat zo’n 70 procent, of iets minder, van het volk van goeden wille is. Het is eigenlijk normaal dat de regering regeert en het volk luistert naar de regering gesteund door de volksvertegenwoordigers. Toegeven moet ik dat er de laatste tijd wel knallen van fouten door de voormalige regering zijn gemaakt. Niet altijd door de ministers of staatssecretarissen, maar door ambtenaren die hun ministers en staatssecretarissen onvoldoende steunden en het maar een beetje hebben laten gebeuren. Ambtenaren werken voor de overheid en niet voor zichzelf. Daarom worden zij betaald door die overheid.
Niet goed ging de kinderopvangtoeslag, het niet afwerken van de aardbevingsschade, hetzelfde met de waterschade in Zuid-Limburg, de Covid-schade, het indammen van vernielingen die steeds maar weer plaatsvinden in ons land, het plegen van moorden met vuurwapens en messen, het plegen van overvallen, het maar laten gebeuren van ongedisciplineerd verkeer met te veel doden en gewonden. Enzovoort.

De vorige regering heeft het allemaal niet kunnen afhandelen. De nieuwe regering krijgt het ook niet voor elkaar. Alle nieuwe bewindspersonen ‘hebben er zin in’, ze gaan allemaal ‘aan de slag’ en ‘vinden het een eer om voor het land bezig te mogen zijn’. Maar beste lezers, het gaat echt niet veranderen. Hoe goed ook bedoeld. Er zijn te veel problemen. De vorige regering kon het niet aan, maar de huidige ook niet.

De leden van de Tweede Kamer overzien het ook niet meer. Ook daar heerst verdeeldheid. En? Ik zei het al: met verdeeldheid kom je niet veel verder. De leden van de Tweede Kamer vertegenwoordigen het gehele Nederlandse volk. In moeilijke tijden moeten alle 150 leden met elkaar serieus in gesprek om meerdere problemen op te lossen. Wij leven toch in een democratie? Daar maakt het volk de dienst uit. Ja toch? Zij moeten voor ons de problemen oplossen en niet alleen bezig zijn het kabinet onderuit te halen.

Groningen   

 Het nieuwe kabinet krijgt ook direct te maken met de ‘zaak Groningen’. In plaats van de gaskraan in Groningen dicht te draaien, laat de regering de kraan open draaien. Dat wist de vorige regering echt wel, maar hield het onder de pet. En nu zit het huidige kabinet met de gebakken peren. Maar de Groningers ook. Want? De overheid is contracten aangegaan die nog niet zijn afgelopen. Zo zou Duitsland op dit moment contractueel recht hebben op een bepaalde hoeveelheid gas. Ja? En contract is contract. Hoe lang nog moeten wij gas aan Duitsland leveren? Tussen de regels door begrijp ik dat dat contract nog heel lang duurt.
Het gasveld in Groningen werd ontdekt in 1959. Men schatte de hoeveelheid gas toen op 2740 miljard kubieke meter. Het grootste gasveld in Europa en misschien wel van de wereld. En 2740 kubieke meter gas onder in de grond is veel, heel veel. Als je dat in betrekkelijk korte tijd omhoog haalt dan weet zelfs een leek dat Groningen gaat schudden en gaat zakken. Als je in een hard opgepompte voetbal met een priem een gaatje prikt zakt de bal langzaam in. Begrijpt u? En Nederland maar contracten afsluiten met meerdere Europese landen. Tegen weggeefprijzen heb ik begrepen.

De Derde Wereldoorlog start bij de Ukraine ?

Nu nog even terug naar de oorlog. De echte oorlog. Die zou een dezer dagen kunnen uitbreken. Als je Biden moet geloven. Tussen Rusland en de Ukraine. Ukraine is een land, 14,5 keer zo groot als Nederland, die je geen lid moet maken van de NAVO. Wiezoal is het volk onderling verdeeld en een gedeelte nog onvoldoende ontwikkeld om het onderling eens te worden. Ukraine denkt half Russisch en half Oekraïens, zeg maar Westers. Maar is geen lid van de Europese Unie en, zoals ik al schreef, ook geen NAVO-lid.

Zelf ben ik van mening dat alle landen, hoe groot of klein ook, geen lid mogen zijn van de NAVO en van de EU, als zij grenzen aan Rusland. De landen die grenzen aan Rusland en aan het Westen moeten zich neutraal opstellen én zowel zaken doen met de Russen als met het Westen. Met de linker en rechter landen (letterlijk) moeten zij eerlijke contacten onderhouden. Kortom: Geen ruzie met je buurlanden.

Het is misschien goed om nog even in herinnering te brengen dat aan het eind van de Tweede Wereldoorlog de geallieerden West-Europa hebben bevrijd, maar dat de Russen op eigen bodem in feite de Duitsers hebben verslagen. In wezen hebben de Russen de Tweede Wereldoorlog gewonnen. Het is echt niet verkeerd dat in het achterhoofd vast te houden. Tóén had men Rusland lid van de NAVO moeten maken.  

 Dat de Russen het Westen in de gaten houdt kan ik mij voorstellen. Al twee keer viel Duitsland (het westen) Rusland (het oosten) aan en Napoleon kwam ook uit het westen. Oók hij wilde Rusland veroveren. Maar hij liep, net als de moffen, vast in het grote koude Rusland.

Het Westen, met name de EU-landen en de NAVO, moeten zich gedeisd houden. De Ukraine is meer Russisch dan Westers. Het is ook geen NAVO-aangelegenheid. De Nederlander Jaap de Hoop Scheffer, oud secretaris-generaal van de NAVO, was deze maand in het programma Buitenhof een oorlog ongeveer aan het promoten. In de Nederlandse politiek is de Hoop Scheffer, al lang geleden, afgegaan door de zijdeur zoals ze dat wel noemen. Wiezoal moet je mensen boven de 70 niet meer buiten laten. Hoorde ik iemand eens zeggen. Zijn tijd is voorbij.

Overigens lees ik vandaag (de 23^{e januari}) dat Nederland twee gevechtsvliegtuigen richting Ukraine stuurt. Stuur ze dan maar alle drie, dacht ik toen. Meerdere Europese landen sturen wapens naar Ukraine. Ook de VS doet mee en heeft al vast 8500 militairen in gereedheid gebracht om op uur U richting een NAVO-land in Europa te gaan. Wordt het dan toch ernst? De voormalige vakbondsman Herman Bode zei eens: ‘Willen we naar de Dam, dan gaan we naar de Dam’. Hier zou je kunnen zeggen: ‘Willen we Oorlog, dan maken wij Oorlog’. Maar waarom eigenlijk?

Mijn grootvader en mijn vader maakten twee wereldoorlogen mee, de Eerste- en de Tweede Wereldoorlog. In de Eerste Wereldoorlog was Nederland wel neutraal. Maar toch? Waarom zou ik ook geen twee oorlogen meemaken? De periode 1944/1945 kan ik mij nog goed herinneren. De Bevrijdingsdag in mei 1945 staat nog steeds op mijn netvlies. Het aantal doden of gesneuvelden in de Tweede Wereld0orlog was gigantisch. Wereldwijd gezien miljoenen. Het is maar wie je wel of niet meetelt. Ergens lees ik 27 miljoen militairen gesneuveld, 25 miljoen burgers gedood waaronder 280.000 Nederlanders. Willen we dat nog een keer? Of willen de machthebbers ‘snoeien’ in het aantal mensen op de aarde? Geboortebeperking helpen, wereldwijd gezien, nulkommanul!   

Op dit moment lijkt het er op dat er aangestuurd wordt richting een Derde Wereldoorlog. Rusland parkeert een meer dan flinke eenheid militairen met oorlogstuig tegen de Oekraïense grens aan. De rest van de wereld, waaronder de VS, de NAVO en de EU, zijn bezig hetzelfde te doen in en buiten de Ukraine. Laat ik voorop stellen dat het voeren van oorlog dom is. Meer dan dom.

Een Derde Wereldoorlog zal de Eerste en de Tweede ver overtreffen. In een oorlogje geloof ik niet. Als de grootmachten tegenover elkaar komen te staan en de lont van het kruitvat aansteken, zijn de gevolgen niet te overzien. Heel zeker zullen er wapens worden gebruikt die de aardbol zal doen schudden. Ik denk aan atoombommen en als het precair wordt voor een van de twee partijen zelfs waterstofbommen. Als dat zo is zijn wij de pandemie gelijk vergeten, ons luxe leventje zal in de kortste tijd dalen tot ver onder het nulpunt, de helft van de gebouwen en woningen worden plat gebombardeerd en iedere familie krijgt het druk om familieleden te begraven of anderszins. Is dat wat wij willen?  Hoe dom kan je zijn. Begin er niet aan. De lol gaat snel over.

Wat is een mens waard? Soms niets soms van alles. In tijd van oorlog is dat over en is er geen verschil. Ieder mens is evenveel waard.

Een mens leeft, laten wij zeggen, gemiddeld 85 jaar. Zet alle nog in leven zijnde mensen van de wereld op een denkbeeldige tijd lijn van twee meter. U en iedereen bevinden zich op die lijn. Probeer nu met een speld aan te wijzen waar uzelf staat. Tussen al die miljarden mensen staat u dus. Het lukt u nooit om uzelf aan te wijzen. Die 85 jaar dat u op deze wereldbol vertoeft, is als een minuscuul tijdspeldenprikje. Waarom zou u in die 85 jaar moeilijk doen, ruzie maken, vervelend doen tegen anderen of oorlog voeren? Echt dom als je daaraan meewerkt.

Intussen zijn de coronamaatrelen versoepeld. Deskundigen denken dat de pandemie langzaam aan het wegebben is. In Groningen constateer ik weinig veranderingen. Voorlopig zal deze provincie wel een blok aan het been van de regering blijven. Het Oosten en het Westen zijn gelukkig nog in gesprek met elkaar. Hopelijk verlicht de Heilige Geest het verstand van de gesprekdeelnemers.

Brugmanpraat sluit hierbij de maand januari af op 29 januari 2022.

Piet Brugman
www.brugmanpraat.typepad.com

342. De Omikronvariant, de vijfde covid-golf en gelukkig nieuwjaar

Geachte lezers

De leden van de Tweede Kamer, althans een gedeelte daarvan, willen dat het kabinet een tijdslijn uitzet voor de lange termijn. Zij hebben het dan over een plan-de-campagne voor wat Covid-19 en haar varianten betreft. Hoeveel of welke kamerleden dat hebben gevraagd weet ik niet, maar het lijkt mij een vraag die je gemakkelijker stelt dan beantwoordt. Zeker als het om het Covid-19 virus en zijn varianten gaat. Die kamerleden willen eigenlijk dat het kabinet de vraag beantwoord: Wanneer is de pandemie over en kan iedereen weer als vanouds zijn gang gaan. Als dat zou kunnen? Het lijkt mij duidelijk dat die vraag niet beantwoord kan worden als je hem zo stelt. Zeker als je eens even terugkijkt in de geschiedenis van de virussen. Het zou bijna te mooi zijn als dat wel zou kunnen.

Na een kleine twee jaar, het is eind december 2021 op dit ogenblik, mag wel duidelijk zijn dat én de regering, én de kamerleden, én de deskundige virologen, én het volk deze vraag niet echt kan beantwoorden. ‘Bied ons perspectief’, ‘bied ons toekomst.’ Die vraag heb ik al meermalen gesteld horen worden.
Ook journalisten stelden deze vraag al meerdere keren. Maar? Voor wat het virus en zijn varianten betreft is het eind van de pandemie niet aan te geven en ook niet serieus te voorspellen.

Wie had verwacht dat wij eind december 2021 in een vijfde golf zouden belanden. Niemand! Zelfs de deskundigen niet. En daar hebben wij er veel van is mij intussen wel gebleken. Ik heb overigens nooit geweten dat wij in Nederland zoveel virologen, of welke titel zij dan ook mogen voeren, in Nederland hebben. Wat deden zij allemaal voordat de pandemie uitbrak? Freewheelen?

Niemand onder ons kon in februari 2020 vertellen wanneer het coronavirus voorbij zou zijn. Het gros van het volk dacht: Wij gaan dit even regelen. Mis poes! Het virus zelf regelt het verloop en het einde van de pandemie.

Wel kan je van een regering verlangen aan te geven hoeveel ic-bedden er in de Nederlandse ziekenhuizen moeten zijn. 1000? 1200 of 1500? Zeg het maar. Of toch maar 2000, 3000 of 4000? Lever dan gelijk de rekening en de mensen erbij. Hebben wij, het volk van Nederland, dat er voor over? Ja natuurlijk is dan het antwoord. Wij hebben het toch altijd over het gezegde: De gezondheid is mij alles waard.
Ook kan je van een regering niet verlangen dat half Nederland in de verzorging moet werken. Dat is in zekere zin mogelijk, maar wel gelijk boter bij de vis.

Wel heb ik begrepen dat de regering wil dat een groep échte deskundigen, échte denkers, met elkaar van gedachten wisselen (brainstormen) hoe verder als het coronavirus ons de eerste jaren nog blijft achtervolgen. Ik hoorde zoiets als karnaval houden in de zomer, voetbalcompetitie in de zomer, vakanties in de winter en kerstmis ook maar in de zomer. En werken dan? Dat kan er misschien nog tussen door. Want dat de mens moet werken om te leven, begint langzaam in het ongerede te raken.

Toen de corona uitbrak, begin 2020, las schrijver van deze column uit nieuwsgierigheid meerdere verhalen over de Spaanse griep (1916-1920) en de Russische griep (1889-1890). Twee duidelijke pandemieën. Wereldwijd miljoenen doden. Dat waren geen griepjes zoals wij die de laatste jaren kenden. Die kostten normaal zo’n 2000/3000 doden extra in een winterseizoen. Dat vonden wij acceptabel omdat het veelal gaat om mensen die een zwakkere gezondheid hadden. Maar op dit ogenblik 1000 coronadoden extra in een week is even iets anders. Als dat onze toekomst is, mag daar echt wel over worden nagedacht.

Al ver voor de corona-uitbraak voorspelde viroloog Osterhaus dat er een pandemie aan zat te komen. Hij zei er wel gelijk bij dat hij alleen niet wist wanneer. Hij zei dat niet één keer maar meerdere malen. Maar niemand luisterde naar hem. In februari 2020 zat de kat, het virus, in de gordijnen.

Er waren geen mondkapjes. Waarom niet permanent een grote voorraad op de plank? Discussie over het wel of niet dragen bracht al de eerste verdeeldheid. Pas later kwam het mondkapje. Die zal naar mijn mening ook niet meer weggaan. En nog steeds zijn er mensen die beweren dat mondkapjes het virus niet tegenhouden.

De twee eerst vaccinaties ging ook niet lekker. Iedereen wist of het wel of niet goed was voor de mens. Om verschillende reden lag 27 procent van het volk dwars. Daar zaten best goede reden tussen. Maar ‘de Heer beslist over ons leven’ kon er bij mij niet in. De overheid heeft niet de bevoegdheid om over ons leven te beslissen. Zo zeiden zij. Een gereformeerde vrouw, autodidact theoloog, vertelde mij eens dat de overheid door God is gegeven. “God zij met ons” stond er vroeger op onze gulden. Kortom; God steunt de overheid en de mensen dienen daar vertrouwen in te hebben.

Vervolgens kwamen de grondrechten aan de beurt. Ineens leek het of iedereen het onderwerp ‘grondrechten’ beheersten. Staatsrecht of staatsinrichting is bij het volk niet direct het onderwerp dat hoog staat aangeschreven. Grondrechten al helemaal niet. Terwijl het onderwerp grondrechten bij iedereen op tafel ligt. Ik bedoel dat je op je computer, laptop of smartphone maar ‘grondrechten’ hoeft in te toetsen en je bent zo vier dagen bezig met dit onderwerp. Een niet eenvoudig onderwerp.

Vrijheid van meningsuiting? Ga eens naar Rusland. Daar zijn mensen die maar iets te veel zeggen in de ogen van de overheid en je draait tien jaar de bak ik. Veelal zonder proces of met een schijnproces. Een serieus proces is te veel werk. Geen discussie. Ik, overheid, bepaal! En verder op z’n Brabants Gin gelul! Kijk wat verder over onze grens. Daar liggen voorbeelden ten over als het gaat om  het negeren van (internationale) grondrechten.
Echt beste mensen, wees blij dat je in Nederland een overheid hebt die de grondrechten niet met voeten treedt. Het is niet een minister of de regering die uw grondrechten beperkt, maar de door u zelf gekozen (volks)vertegenwoordigers. Want? Grondrechten kunnen over het algemeen ingeperkt worden bij een formele wet; een échte wet. Daar heb je je eigen gekozen volksvertegenwoordigers voor nodig.

Schrijver kreeg op 10 december zijn boosterprik. In feite de derde prik. Het woord ‘boost' gebruik ik nooit. In de Engelse taal komt dit woord veel voor. De boosterprik is in dit verband ‘een stoot extra vaccin toedienen om de bescherming tegen het covid-virus te versnellen’. Je kunt ook zeggen: Een opkikkertje geven, een verhoging geven, een duwtje of zetje in de goede richting geven. Blijkbaar zijn de eerste twee prikken onvoldoende sterk geweest. Daarom de derde (booster)prik.
En toen kwam de omikronvariant. De bescherming tegen de omikron zat nog niet in mijn boosterprik. Dus dacht ik gelijk; dat wordt nog een vierde prik. Op dit ogenblik hoor ik al geluiden over een vijfde prik. Kortom wij zijn nog niet van Covid-19 en zijn varianten af. In juli 2020 zei ik, schrijf 2020 en 2021 maar af en denk al vast aan 2022. Op dit moment, zondag 1 januari 2022, denk ik al aan 2023. Wat zegt u? 2023! Nog niet zo lang geleden, half 2021, heb ik gezegd en geschreven dat de pandemie 3½ jaar gaat duren. Dus tot juli 2024. Vol houden en sterk blijven dus!

Vanaf vandaag gaan we 2022 in. De nieuwe regering treedt op 10 januari aan. Wordt het beter? Ga er maar vanuit dat er niet veel veranderd. Ben je niet wat te somber? Neen, dat denk ik niet. Wij hebben het op vele punten laten liggen. De grote problemen waar we mee te maken hebben of krijgen kunnen wij gewoon niet aan. Ik schreef het al eerder. Daar bedoel ik niet alleen de regering en de volksvertegenwoordigers mee. Ik bedoel iedereen. Ook de mensen kunnen het niet aan. Velen van ons zijn overspannen. Er zijn ook mensen die dwars liggen. Ik schat het op zo’n 30 procent; dieven, vernielers, oplichters, moordenaars, mishandelaars, brandstichters, pinautomaat opblazers, leugenaars, slapjanissen, fraudeurs, illegale uitkeringstrekkers, niet werkers, te veel sporters, vervelende supporters, protesteerders tegen coronamaatregelen, te veel muziekmakers, coronaregels dwarsliggers enzovoort, enzovoort. Dat gaat echt niet veranderen in 2022. Iemand hoor ik zeggen: Je moet sterk zijn. Mens zijn is niet gemakkelijk.

De 70 procent van de mensen die zich aan de regels houden, die positief denken, zich inspannen om het allemaal goed te doen, begrip tonen voor alle moeilijkheden waarin het land zich bevindt, wens ik een gelukkig en een positief voorspoedig 2022.

’s-Hertogenbosch, 1 januari 2022.
Piet Brugman

341. Gelezen in de week van 7 tot 13 december 2021

 

Angela Merkel
Angela gaat deze week met pensioen. Mevrouw Merkel is 67 jaar. Ze blijft wonen in haar net uitgebouwde appartement in Berlijn. Zij heeft ook een weekendhuis in de buurt van Polen. Haar man, Joachim Sauer (72), is hoogleraar chemie en werkt nog in Italië.

De ‘moeder van de Duitse natie’ houdt van klassieke muziek, opera en reizen. Haar bedoeling is alle steden, zo’n 20 waaronder Nijmegen, te bezoeken waar zij eens een eredoctoraat kreeg.

Ze heeft geen financiële zorgen, denk ik. Zij zou in de laatste 30 jaar 5 miljoen euro hebben verdiend. Haar pensioen is 16.000 euro per maand. Ook behoudt ze negen goed betaalde medewerkers, onder wie chauffeurs, secretaresses en tekstschrijvers. Zoals ik het lees in de Telegraaf wordt dit personeel betaald door de Duitse overheid.

Reactie Brugmanpraat:
Deze vrouw heeft de laatste 16 jaar echt gewerkt. Een goed pensioen mag dan ook wel. En dat mag ook best meer zijn dan mijn pensioen. Die is, als ik het wel heb, vanaf 2008 niet verhoogd. Oké, het zei zo! Ik maak me alleen zorgen of zij, samen met het inkomen van haar man, wel rond kunnen komen.

Papa, de stroom is uitgevallen!

Tot heden een normale uitroep. Veelal kortsluiting en bijna altijd snel op te lossen. Maar stroomuitval gaat in de toekomst meer voorkomen. En niet snel op te lossen. Dat zeg ik als ondeskundige al een paar jaar. Wat moet ik deze week lezen? Ik vertel:

 De energietransitie moet beter worden. Dat kost geld. Daarom zijn de gas- en benzine prijzen hoog. In de nabije toekomst zal er 70 procent schone energie door windmolens en zonnepanelen opgewekt moeten worden. Al die opgewekte stroom moet aan- en afgevoerd worden door, om het eenvoudig te zeggen, door te dunne kabels; netwerken. Die netwerken, zeg maar die te dunne leidingen, moeten vervangen worden door dikkere kabels. Ongeveer door heel Nederland. Nooit aan gedacht? Dit gaat jaren duren. Ook veel geld kosten, maar daar hebben we genoeg van heb ik de indruk.

Waar zit het probleem? We krijgen steeds meer motorvoertuigen die op elektriciteit rijden. Huizen moeten min of meer in haast van het gas af en elektrisch verwarmd gaan worden. En er gaat al zoveel elektrisch; wasmachines, wasdrogers, elektrisch koken, allerlei huishoudelijk apparatuur werkt nu al op stroom. Te denken valt aan elektrisch fietsen, de duizenden liften in gebouwen, elektrisch gereedschap en ga zo maar door. Vergeet niet de openbare straatverlichting. En als het wat tegenzit zou je ook nog strenge winters kunnen krijgen. Als je er goed over nadenkt dan kom je er achter waar je overal elektriciteit voor nodig hebt. Eens gaat dat gegarandeerd verkeerd. Nog niet deze week, maar zeer nabij. Frans Rooijers, directeur CE-Delft vertelt dit in een interview.

Reactie Brugmanpraat:
Als leek op dit terrein beweer ik dit al een paar jaar. Het kan niet anders of de stroomvoorziening in ons land zal tot problemen gaan leiden. Technisch kan ik het niet beredeneren. Mijn gevoel zegt dit gewoon. Ik begrijp niet dat mensen die kennis hebben op dit terrein, dit wat jaren geleden niet onderkend hebben. Daarom: houdt rekening met stroomuitval in de toekomst.

Zeewolde

Niet de Rijksoverheid maar de gemeenteraad van Zeewolde moet op 16 december aanstaande een grote beslissing nemen. Er moet ‘ja’ of ‘nee’ gestemd worden of Meta, het moederbedrijf van Facebook, een mega datacenter ergens in de polder bij Zeewolde mag opzetten. Volgens een briefschrijver is dit één van de grootste blunders op klimaat-, energiegebied en risicobeheer. Want? Als er ‘ja’ gestemd wordt, krijgt Meta ook nog voorrang op het energienet.

Want de risico’s, onder meer in de vorm van boeteclausules in verband met leververplichting voor energie, voldoende koelwater enzovoort zijn enorm en zullen uiteindelijk op het bordje van de Nederlandse samenleving worden gedeponeerd. Als er ‘ja’ gestemd wordt.

De briefschrijver vraagt zich af of gemeenteraadsleden daartoe wel voldoende kennis bezitten, capabel zijn, om daarover te beslissen. Zeg ‘nee’ of schuif de beslissing door naar de Rijksoverheid. Die kan daar dan over beslissen na geadviseerd te zijn door deskundigen.

Reactie Brugmanpraat:

De briefschrijver in de Telegraaf krijgt, wat mij betreft, gelijk. Bij enige twijfel moet je wiezoal de boot afhouden. Al meerdere keren las ik negatief over de bouw van dit datacenter. Een datacenter in werking verbruikt enorm veel stroom. Zeg maar ze is energieslurpend. Dat kan leiden tot stroomuitval in de directe omgeving en/of provincie. Daarnaast wordt veel stroom opgewekt door windmolens en zonnepanelen en daar is deze duurzame stroom niet voor bedoeld. Ook gaat er veel, megaveel, water verbruikt worden om te koelen. Ook dat kost elektriciteit. De smoes werkgelegenheid gaat in deze ook niet op. In Nederland komen we al duizenden werknemers te kort. Omdat gemeenteraadsleden niet deskundig genoeg zijn om hier over te beslissen, zou ik zeggen niet vóór of ‘ja’ stemmen!  

Corona / Omicron

Een nieuwe variant van het corona-virus, de B.1.1.529, het omicron-virus, beschikt over 32 mutaties aan uitsteeksetjes waarmee het de cellen van het menselijk lichaam binnendringt. Dit virus bereikte al eerder de buurlanden van Zuid-Afrika, Botswana, Zimbabwe en Namibië en vervolgens andere landen waaronder Nederland.
De Britse gezondheidsagentschap heeft het over ‘de ergste variant’ die we tot nu toe gezien hebben. Marianne koopmans, bekend viroloog in Nederland, zegt ‘een zorgwekkende situatie. Deze verdringt de Delta-variant'.

Reactie Brugmanpraat:
Op de vraag of coronavirus natuur is, geef ik gelijk ‘ja’ als antwoord. De natuur, plant, boom en dier, heeft recht op 50 procent van het wereldoppervlak. Zonder die 50 procent kan de mens niet leven. Die andere 50 procent is voor de mens. Maar de mens knabbelt al langere tijd aan het terrein en de lucht van de natuur.

De natuur, in de vorm van het corona-virus, is al bijna twee jaar bezig de mens tot de orde te roepen. Eerst corona-algemeen. Toen wat varianten zoals het Britse- en delta-virus en nu het omikron-virus. Iedere keer ‘een onsje meer’ virus. Elke keer ook iets pittiger. Om de mens op andere gedachten te brengen. En die mens, och arme, (de arme mens) snapt het niet.
5000 mensen stapten dit weekend in veel vervuilende vliegtuigen om in Dubai naar een autorace te kijken. Zij hadden ook thuis de race via de TV kunnen bekijken. Misschien niet direct, maar wel een paar uur later. Over snappen gesproken? Er wordt toch gevraagd: Blijf thuis of kijk thuis?

’s-Hertogenbosch, 12 december 2021
Piet Brugman

 

.

340. Het tafeltje

 

Hét tafeltje (Foto Piet Brugman)

Een paar jaar geleden kreeg ik van mijn schoondochter een tafeltje. Het was een oud tafeltje. Dat is duidelijk te zien. Met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid komt dit tafeltje uit Duitsland. Het lijkt mij een schooltafeltje voor jonge kinderen. Het stoeltje ontbreekt. Het plankje onder in het tafeltje zit er los in. Dat heb ik bij het opknappen van het tafeltje er los ingelegd om er iets op te zetten. Na ‘restauratie’ zette ik het tafeltje op de overloop net naast de voordeur van het appartement waar ik woon.
Wat staat er allemaal op en onder het tafeltje? Ik vertel.

Op het tafeltje zie je twee tafeleenden. Niet omdat ze op dit tafeltje staan, maar omdat die twee eenden zo heten; Tafeleenden. Het zijn duikeenden die vooral in de herfst, in de winter en in het voorjaar in ons land te zien zijn. Veelal in groepen. Tafeleenden komen in Nederland veel voor. Ze zijn ná zonsondergang het actiefst. De eend met de bruine kop is het mannetje. De andere eend is de vrouwtjeseend.

De Tafeleendjes (Foto Brugmanpraat)

De twee eenden zijn van aardenwerk en niet echt oud. Al heb ik ze al jaren geleden gekocht omdat ik ze leuk vond. Ze zijn beschilderd door kunstenares Margriet Franke. Het kan bijna niet anders of ze heeft de eenden ook zelf ontworpen. Dat vind ik overigens ook een kunst.

Het ‘ei’ dat tussen de eenden ligt heeft een buurman erbij gelegd. Het is geen echt ei, dat zal wel duidelijk zijn, maar een in Zuid-Frankrijk opgeraapte steen. Maar past er wel bij.

De drie glaasjes stammen uit mijn grootmoederstijd. Hoe oud zijn ze dan? Wel, ik ben zelf grootvader en mijn oudste kleinkind is de 25 al gepasseerd. Hebt u een rekenmachientje nodig?

 

Lokeend naast de twee potten (Brugmanfoto)

Onder het tafeltje zie je een lokeend. Hij is van hout. Een lokeend is een levende tamme- (gekortwiekte) eend, of een eend van kunststof of een houten eend die door de jager wordt uitgezet in een eendenkooi om wilde eenden te lokken en vervolgens te vangen en/of te schieten. Tegenwoordig veelal om de gevangen eenden voor vogel-onderzoek te ringen en te registreren.

Houten lokeenden werden vroeger gesneden uit een zacht soort hout - drijft goed - en daarna beschilderd als eend om er als echt en onvervalst uit te zien. Tegenwoordig zijn lokeenden van kunststof. Die kunnen heel oud worden.

Deze lichte houten lokeend is inderdaad oud. Hoe oud weet ik niet. Plastic bestaat vanaf 1860 maar kwam pas goed opgang na de Tweede Wereldoorlog. Zelf denk ik dat houten lokeenden nog lang dienst hebben gedaan. Misschien is deze eend 70 jaar oud. Daarom betaalde ik toentertijd 70 gulden voor deze eend in een antiekwinkel. Ik voel me er nog steeds goed bij. Bij die aankoop bedoel ik.

De twee oude bruine geglazuurde stenen potten zijn Duitse inmaakpotjes. Weet je dat zeker? Ja, want het staat er op te lezen; ‘Krumeichs Conservenkrug D.R.G.M. ¾ Liter’. Ze lijken enigszins op kleine bruine Keulse potten. In de periode 1890 – 1940 zijn er veel van gemaakt. Mag ik ergens lezen. Kwaliteit Duits; dus goed. In deze tijd goed te gebruiken als voorraadpot voor zout, suiker, bloem et cetera. Dan wel met een kurk er op. Als pot, die bijna een kilo weegt, op het aanrecht om houten bestek in te zetten werkt ook goed. Al jaren geleden heb ik de potten gekregen van een oude dame. Ik wil er nog geen afstand van doen.

Tot slot de moedereend met haar volgelingen. Plotseling stonden ze op de grond voor het tafeltje. Aangetrokken door de lokeend? Het zijn badeendjes met ‘moedereend’. Badeendjes kom je tegenwoordig op de wereldzeeën tegen als gevolg van een in 1992 overboord geslagen container. Door een storm in de Grote Oceaan. 28.800 eendjes sloegen over boord. Vanuit de Grote Oceaan zwommen de eendjes alle kanten op. U mag dan denken aan de stranden van Alaska, via de Beringstraat naar de Noordpool waar zij jaren vastgevroren zaten in het poolijs. Acht jaar later werden ze ook gezien voor de kust van IJsland. Ook op de plek waar het luxe schip Titanic in 1912 zonk waren de eendjes op bezoek. En zo kan ik nog wel even doorgaan. Er zijn in 2007 nog eendjes aangetroffen op de Engelse kust bij Cornwall. De reis die de eendjes maakten beschreef Donovan Hohn in zijn boek Moby-Duck.

Misschien is dit artikeltje interessant om te lezen. Weer eens iets anders dan corona en de anderhalve meter afstand.

’s-Hertogenbosch, 28 november 2021,

Piet Brugman

339. Legionella ofwel Veteranenziekte

 

In het Brabantse Schijndel is sinds 18 november sprake van een legionella uitbraak. Een bacteriële ziekte met longontsteking bij mensen tot gevolg. Toen ik het las gingen mijn gedachten terug naar de jaren zeventig van de vorige eeuw. Het gebeurde in de Verenigde Staten van Amerika. Maar eerst even dit.

Legionella is de naam dat een bacteriegeslacht kreeg nadat in 1976 bleek dat deze een epidemie van longontstekingen veroorzaakte. Het woord legionella is afkomstig van het Engelse woord ‘legionair’ dat veteraan, legioensoldaat of oud-strijder betekent. Daarom wordt legionella ook wel ‘veteranenziekte’ genoemd.

De veteranenziekte brak uit in juli 1976 in Philadelphia (VS). Wat gebeurde daar toen? Oud-strijders krijgen in Amerika altijd veel aandacht. Maar de veteranen zoeken elkaar ook op. Zo hebben zij hun eigen clubs en regelmatige bijeenkomsten. In Philadelphia hielden zij in 1976 hun jaarlijks terugkerende driedaagse conventie van oud-strijders. Een deel van hen overnachtte in een bepaald hotel en daar weer een deel van werd wat dagen na de conventie ziek. Zware longontstekingen. Van de 221 ernstig zieke oud-militairen overleden er 34. Men sprak over een epidemie van longontsteking. Maar niemand wist wat ze mankeerden en waar dit opeens vandaan kwam. In januari 1977, een halfjaar later, werd de legionellabacterie ontdekt. Wat bleek? De bacterie bleek te broeden in de koeltoren van het airconditioneringsysteem van het hotel. Het is net als bij het coronavirus, kleine druppeltjes in de lucht, zogeheten aerosolen, voerden de bacteriën via de airco mee het hotel in. Met de omschreven gevolgen.

De tijd tussen het besmet worden met de legionellabacterie en het ziek worden (de incubatieperiode) is 2 tot 10 of meer dagen. Meestal 5 à 6 dagen. Ben je besmet dan kan directe toediening van de juiste antibiotica de ziekte effectief bestrijden. Je moet dan wel weten wat er aan de hand is.

De legionellabacterie komt voor in water én in grond.

Belangrijk is goed om te weten dat de temperatuur van het water van de kleine druppeltjes, zeg maar de nevel, 20 graden Celsius of hoger moet zijn omdat de legionellabacterie zich dan pas kan vermenigvuldigen.

Waar krijgt de legionellabacterie een kans? Bij het sproeien van water zoals bij douches, fonteinen, hogedrukspuiten, bij bubbelbaden, bij afvalwateringsinstallaties, bij luchtbevochtiging, bij natte koeltorens en industriële processen koelen met water, weinig gebruikte kranen, gieters en plantensproeiers. Maar alleen als het water tussen de 20 en 50 graden is; zeg maar lauw water of warmer. Het geldt ook voor stilstaand en opspattend water. In principe. Blijf ook alert beneden 20 graden.  Bijvoorbeeld bij buitendouches. 

Koeltoren in Gent. Mogelijke bron voor veteranenziekte. Foto van Google Maps ter informatie.

Daarom: Als u in de zomer twee of drie weken met vakantie gaat, laat dan niet de tuinslang waar nog water in zit buiten in de zon liggen. Haal de tuinslang naar binnen of laat hem voor vertrek leeglopen. En nu ik toch bezig ben, laat dan ook bij terugkeer van een langere vakantie bij echt warm weer de douche eerst vijf minuten op hogere temperatuur doorlopen alvorens te douchen. Doe dat ook met de keukenkraan.

Misschien nog goed om te weten. In 2017 waren er in Nederland 550 besmettingen. Het werkelijke aantal ligt hoger. Niet iedereen wordt doodziek. Dat alleen ‘de sterksten overblijven’ gaat in deze echt op. Sommige mensen hebben griepachtige klachten. Daarvan zegt men dat ze na een paar dagen vanzelf over gaan. Maar? Opletten blijft geboden.

Een grote legionella-uitbraak vond in 1999 plaats op de West-Friese Flora in Bovenkarspel. Er raakten 206 mensen ernstig besmet. Van hen overleden 32 personen. Er was echt sprake van een ramp.  
De oorzaak was de bubbelbadenstand van de whirlpoolhandelaren. En ja, in een whirlpool zit warm water. Let op u saeck! Zei eens iemand.

Nog even terug naar Schijndel. Uit voorzorg, lees ik, heeft men de fonteinen in Schijndel uitgezet. Niet verkeerd. Als het water van de fonteinen, koud water is, zal daar het probleem niet gezocht moeten worden. Denk ik. De oorzaak zit binnen of van warm binnen naar buiten.

Heb je verstand van dit onderwerp? Nee, totaal niet. Gewoon belangstelling. Ik moet het hebben van mijn geheugen en van internet. Daar is over dit onderwerp van alles te vinden. Ik maakte er graag gebruik van. Dank daarvoor.

’s-Hertogenbosch. 21 november 2021
Piet Brugman
[email protected]     

338. Hoelang duurt de coronapandemie nog?

Eenvoudige vraag, moeilijk antwoord

Die vraag wordt regelmatig gesteld. Ook nog in november 2021. Zelfs door journalisten die al vanaf begin 2020 de nu heersende pandemie volgen. Wat de laatsten betreft niet echt een slimme vraag. Want, een duidelijk antwoord is er niet. Maar goed, ik wil hier toch richting een antwoord.

Het was de bekende Belgische viroloog prof. dr. Van Ranst die in het zondagmorgenprogramma ‘WNL op Zondag’ de Russische griep ter sprake bracht; ook een pandemie. Toch even naar het internet.

Die Russische griep, die door de Russen ‘Aziatische griep’ werd genoemd, heerste vanaf oktober 1889 tot in 1895. De eerste rapportage van dit virus kwam uit Sint-Petersburg. Binnen vier maanden bereikte het virus de hele wereld. Zeventig dagen na de eerste melding vanuit Rusland, bereikte ze haar hoogtepunt in de Verenigde Staten van Amerika.

De meeste ziektegevallen deden zich voor tussen oktober 1889 en december 1890. Kort maar hevig.

Tussen maart en juni 1891 stak de ziekte weer de kop op.

Tussen november 1891 en juni 1892 ging het wederom verkeerd.

Ook in de winter van 1893 en 1894 en zelfs nog in 1895 laaide de pandemie steeds op.

Kortom, de Russische pandemie heerste van eind 1889 tot in 1895. Met golven en golfjes. Eenvoudig berekend duurde de Russische griep 5 (vijf) jaar.

Naar schatting, het blijft inderdaad schatten, waren er ongeveer één miljoen slachtoffers te betreuren. Wel op een wereldbevolking van 1½ miljard mensen. Op dit moment, 2021, telt de wereld bijna 8 (acht) miljard mensen.

Al eerder waren er griepvirussen in Rusland. Genoemd worden de jaren 1830 -1833, 1837, 1847 en 1855. Er werd beweerd dat de Russische griep uit China kwam. Maar bleef toch onduidelijk. Evenals waar deze griep vandaan kwam.

De Russische griep veroorzaakte een ernstige longziekte. Mensen werden van het ene op het andere moment ziek. Ook toen raakten mensen hun smaak- en reukvermogen kwijt. Hoofdpijn, hoesten, koorts, pijn in de botten en uitslag waren verschijnselen.

In december 1889 bereikte het virus Europa. Frankrijk, Oostenrijk, Duitsland en Italië leden ernstig onder de griep. Nederland was op 16 december aan de beurt. Men nam de griep in eerste instantie niet serieus, maar het lachen verging het volk snel. Zo stierven er in Madrid die tijd 300 personen per dag. En zo ging dat maar door. Het aantal geschatte overlijdens in Nederland heb ik nog niet kunnen achterhalen.

Uit de woorden van viroloog Van Ranst begreep ik dat de Russische griep, meer nog dan de Spaanse griep, met huidige coronavirus overeenkomt. 

De Spaanse griep, ik schreef er al eerder over, heerste van 1916 tot 1920 met als hoogtepunt in 1918. Die leidde tot de ernstigste pandemie uit de wereldgeschiedenis. Het virus dat nog in 1919 woedde en in 1920 langzaam doofde, kostte geschat tussen de 20 en 40 miljoen mensen het leven. Er worden overigens ook andere getallen genoemd. Maar dat het er veel waren is zeker. In Nederland overleden, geschat, 20 tot 30 duizend mensen, Ook is zeker dat het virus niet bestreden kon worden met vaccins. Die waren er nog niet.

Hoelang duurt de coronapandemie inclusief de varianten nu nog, was de vraag aan het begin van dit artikel. Wel, de Russische (Aziatische) griep duurde 5 jaar en de Spaanse 4 jaar. Het gemiddelde ligt dan op 4½ jaar. Maar er zijn tegenwoordig meer mogelijkheden om het virus te bestrijden. Dat scheelt één jaar per griep. Ruim afgerond kom ik dan uit op 3½ jaar. Waarom ben ik daar zo zeker van? Iemand leerde mij eens om op een gestelde vraag altijd een duidelijk antwoord te geven. Niet weifelen of twijfelen.

Om te eindigen: Niets heb ik van mijzelf. De gegevens in dit artikel heb ik ergens gehoord, gelezen of gezien. Vooral via internet. Dank zei viroloog Marc van Ranst weet ik nu van het bestaan van de  Russische griep.

’s-Hertogenbosch, 19 november 2021.

Piet Brugman

 

 

337. Corona en Carnaval

 

Hebben die twee iets met elkaar te maken?

Vandaag is het de-Elfde-van-de- Elfde 2021; opening van het jaarlijkse carnavalseizoen. Ook wordt er deze dag melding gemaakt dat er op 12 november een beperkte Lock down aan zit te komen. Er zijn vandaag 16.000 mensen positief getest op Corona. Een record. Nederlanders houden van records. Nou dan hebben we ons zin. In Limburg zijn veel georganiseerde carnavalsbijeenkomsten afgelast. Vanwege de oplopende besmettingen daar.

In Den Bosch gaat de opening van het carnavalseizoen wél door. Misschien wat minder dan in andere jaren, maar toch? De burgemeester had acht plekken aangewezen waar de opening van het carnavalseizoen gevierd mocht worden. Ik begrijp dat de burgemeester, praktisch gezien, niet anders kon of wilde.

Maar de Bossche carnavalisten, begrijp ik, hadden van de burgemeester geen opdracht gekregen om naar die acht plekken te gaan om je massaal te laten gaan. De carnavalist had natuurlijk ook gewoon thuis kunnen blijven. Daar was echt wel een reden voor. Ik blijf er verder buiten maar weet wel dat Albert Einstein eens zei: ‘Er zijn twee dingen oneindig; het heelal en de domheid van de mensen’. Dat gaat mij net iets te ver. Ik houd het op 27 tot 30 procent. Positief is dan dat we zo’n 70 procent verstandige mensen overhouden.
Via de TV zag ik op de Markt in Den Bosch heel veel mensen in carnavals-uniform lopen. Een verslaggever op die Markt vroeg aan een jonge blonde deern in caravals-uniform ‘Wat gaat u vandaag doen’? Antwoord ‘Lekker veel bier zuipen’. Nu weer naar het 0nderwerp Corona of Carnaval.

Zelf heb ik een soort van definitie gemaakt hoe het coronavirus zich verspreidt. Die luidt:

“Waar veel mensen dicht bijeen samenkomen, zowel binnen als buiten, om welke reden dan ook, zal ik als Corona- of ander virus in uw midden vertoeven.
Daar zal ik proberen mij als nagenoeg onzichtbaar virus in u te nestelen, om mij te vermenigvuldigen in uw levende lichaamscellen, met het doel u te infecteren. Met alle gevolgen van dien”.

Duidelijke voorbeelden van dit soort samenkomen zijn carnavalsbijeenkomsten, grote muziekbijeenkomsten, een 24 uurs dansfestijn, volle sportstadions, volle tribunes bij autoraces en wielersportevenementen, grote drukke marathons, grote markten, festivals, Sinterklaas optochten, enzovoort. Dit onder de noemer: ‘Waar (te) veel mensen samenkomen zal ik als virus onder u verblijven’.

Het is mijn heilige overtuiging dat je met vaccins alleen niet alle corona-problemen kan oplossen. Het is één van de oplossingen. Een belangrijke, maar wel met in het achterhoofd dat de vaccins gewoonlijk maar een of twee jaar hun werk doen. Zo mag ik ergens lezen.

Heb je er verstand van? Zou je kunnen vragen. Nee, eigenlijk niet. Maar na het verhaal over de Spaanse griep, die wereldwijd heerste van 1916 tot 1920, te hebben gelezen wist ik genoeg. Half 2020 schreef ik in mijn weblog dat deze Corona pandemie wel eens tot en met 2021 zou kunnen duren. Heel voorzichtig dacht ik toen ook al aan 2022. Misschien ietwat somber. Maar wat zei u ook weer? 2022? Ja, inderdaad, dat zei ik. En 2023 dan? Mijn gevoel zegt: Zelfs 2023 vertrouw ik niet.
Wetenschappers hebben al steeds gezegd dat we niet zomaar af zijn van het coronavirus of een van hun varianten zoals de Deltavariant. Gevoelsmatig ben ik het daar mee eens.

Dit zou de vraag kunnen uitlokken waar al dit coronagedoe vandaan komt. De pandemie bedoel ik. Daar heb ik natuurlijk een mening over. Niet wetenschappelijk, maar gevoelsmatig. Het aantal mensen, all over the world, is dik over de top. Maar laten wij in Nederland blijven. In mijn jonge jaren had Nederland zo’n 7 miljoen inwoners. Nu, 80 jaar later, zijn het er bijna 18 miljoen.

18 miljoen mensen in zo’n pokkenlandje? Voor het grootste gedeelte hebben wij daar zelf voor gezorgd. Laat dat gezegd zijn. Op termijn kan dit zo niet door blijven gaan. Dacht ik toen al. Te weinig woningen? Nee, te veel mensen. Te weinig wegen of te veel voertuigen? Nee, te veel mensen. Te volle stadions? Nee, te veel mensen. Te veel aan festiviteiten? Nee, te veel mensen. Bij een teveel aan mensen krijgen virussen grotere kansen. Dat moge ondertussen wel duidelijk zijn.

Zo’n 50 jaar geleden stond het voetbalstadion van Ajax aan de Middenweg in Amsterdam. Als ik mij goed herinner had dit gezellige stadion 22.000 plaatsen. Ook meer dan genoeg om een virus op te lopen. Nu kan het huidige stadion, de Arena, 55.000 mensen bergen. Waarom? Er wilden steeds meer mensen voetballen kijken.
En zo is het overal gegaan; groot, groter, grootst. Ook steeds meer en heel veel. Dat kan op den duur niet goed gaan heb ik meerdere keren gedacht. Ik begrijp dat er stemmen opgaan om in het volgende kabinet een minister van bevolkingsgroei op te nemen. Wie tuint er in? Dit wil ik nog meemaken.   

Virussen zijn er altijd al geweest. Ook na de Spaanse griep. Denk aan SARS (2002) en MERS (2012). Er volgden meer uitbraken. Epidemieën. Niet wereldwijd maar regionaal of landelijk.

Wanneer ergens in Nederland, als voorbeeld, de vogelgriep op een kippenbedrijf uitbreekt is er ook sprake van een virusuitbraak, maar dan voor dieren. Verschil moet er zijn. Ogenblikkelijk worden dan de kippen op de desbetreffende boerderij of nevenboerderij vergast en worden de kippen in een straal van bijvoorbeeld vijf kilometer opgehokt en mogen in die cirkel geen kippen of eieren vervoerd worden. Ook mag zo’n gebied niet zonder reden betreden worden. In theorie zou je dat ook met mensen kunnen doen. Gelukkig is het zover nog niet gekomen. Bij dieren kun je een virus snel en in betrekkelijk korte tijd bestrijden. Alle kippen snel doden en afvoeren. Niet leuk maar wel effectief.

Bij mensen moeten er veel, heel veel maatregelen worden genomen om het virus een halt toe te roepen; handen wassen, geen handen geven, mondkapjes dragen, anderhalve meter afstand houden, thuis werken, thuis blijven, luchten/ventileren, vaccineren, QR-code tonen, niet schreeuwen, gillen en zingen, deuren gesloten houden van gebouwen waar veel kwetsbaren mensen zijn, cafés, bars en restaurants op tijd sluiten omdat je thuis ook je biertje kan drinken en je eigenpotje kan koken, een avondklok instellen, enzovoort.
Dat gaat in Nederland niet en nooit lukken.

Wil je een hardnekkig virus bij mensen in korte tijd bestrijden dan moet ook nog iedereen meedoen. Alle maatregelen moet iedereen gedisciplineerd uitvoeren. Wil je dat niet of kan je dat niet dan gaat het allemaal wat langer duren. De keuze is aan ons. En dat mensen allemaal dezelfde kant op lopen is een utopie; ofwel een onmogelijke werkelijkheid. Zeker in Nederland. Ben je niet van plan om mee te doen, dan zal daar iedereen voor moeten boeten en de verworven vrijheden gedeeltelijk tijdelijk verliezen. Niet omdat de regering dat wil, maar omdat het virus dit vraagt. Ik zei het al dat het een utopie is. Een gedeelte onder ons, 27 procent, kan dat lichamelijk en al helemaal niet geestelijk opbrengen. Daarom zullen virussen zoals corona, soms met tussen pauzes, ons blijven lastigvallen. Leuker kan ik het niet maken.

Hebben Corona en Carnaval iets met elkaar te maken vroeg ik in de aanhef van dit bericht? Jazeker; heb je corona ga dan niet naar de carnaval en ga je naar het carnaval, dan kun je corona oplopen. 

Nog even dit: Tijdens de Spaanse griep gold ongeveer één maatregel; niet schreeuwen, juichen en zingen. Als je daar moeite mee had moest je maar een snoepje in de mond nemen. Daar moet de regering in deze tijd niet mee aankomen. Dat heeft ze daarom ook niet gedaan maar had, praktisch gezien, wel gemoeten.

Ik pretendeer niet de wijsheid in pacht te hebben. Ik schrijf dit op voor mijzelf en voor hen die dit willen lezen. Binnen niet al te lange tijd zal ik zien of ik gelijk had. Ik hoop van niet.

’s-Hertogenbosch, de Elfde van de Elfde 2021,

P.A. (Piet) Brugman

336. Het Corona-virus

Corona? Voorwaar, voorwaar, ik zeg u: 

“Waar veel mensen binnen of buiten dicht bijeen samenkomen, om welke reden dan ook, zal ik als Corona- of ander soort virus in uw midden vertoeven.
Daar zal ik mij als nagenoeg onzichtbaar virus in u nestelen, om mij te vermenigvuldigen in uw levende lichaamscellen, met het doel u te infecteren. Met alle gevolgen van dien”.

Deze opmerking geldt voor vandaag, voor morgen, voor volgende week, voor volgende maand, voor volgend jaar tot in de eeuwigheid. Wilt u toch met velen samenkomen dan is er maar één regel: De anderhalvemeterregel.

’s-Hertogenbosch, 07 november 2021,
[email protected]

335. Het Coronavirus ofwel Covid-19

 

Het is maandag 1 november 2021. Half 2020 schreef ik over de Corona: ‘Schrijf 2020 en 2021 al vast maar af. Én? Houdt jaar 2022 ook maar in de gaten’.
In tegenstelling tot velen onder ons, was ik nadat ik een klein onderzoek had gedaan naar de Spaanse virusgriep (1916-1920), somber gestemd. De twee virussen zijn niet met elkaar vergelijkbaar. Alleen al omdat er 100 jaar tussen zit. De snelle ontwikkelingen van beide virussen bij de aanvang vond ik op elkaar lijken. De snelle wereldwijde verspreiding had ook raakvlakken.

Heb je er verstand van? Nee, ik ben pure leek op dit terrein. Maar het onderwerp heeft mijn serieuze belangstelling. Toen al, in februari/maart 2020, dacht ik: Dat zou nog wel eens een tijdje kunnen gaan duren.

Morgen, dinsdag 2 november 2021 is het Allerzielen. Op die dag herdenkt de westerse rooms-katholieke kerk alle overledenen, met accent op de overledenen in het laatste jaar. Op die dag worden er in de R.K. kerken herdenkingsdiensten gehouden. Althans zo zou het moeten zijn.

Vandaag, maandag 1 november is het Allerheiligen waarmee Allerzielen nauw is verbonden. De vraag is of het de moeite waard is om deze keer de doden te herdenken. Ik denk nu aan de pandemie die ons leven in bedwang hield vanaf februari 2020 tot heden.

Interessant in deze lijkt mij het volgende. Het vorig jaar (2020) stierven in Nederland 20.000 mensen aan de gevolgen van het coronavirus. Tot 31 december waren er bij het RIVM 11.500 sterfgevallen gemeld. Dat meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek. Van die 20.000 zijn er 17.535 mensen die duidelijk stierven aan Covid-19. Van 2673 mensen is het nagenoeg zeker dat zij overleden aan de gevolgen van het virus.

Je zou mogen denken dat er deze keer voldoende reden is om alle doden op 2 november te herdenken. Voor mij maakt het niet uit welk geloof je aanhangt. Immers, de doden zijn van alle gezindten. Gelukkig maakt het virus geen verschil in religie.

Ik zou de mensen willen vragen om alvast na te denken over het herdenken van de doden op 2 november 2022. Want velen onder ons denken dat het virus al is weg- of overgewaaid, maar die wens is alleen maar de vader van de gedachte. Het virus is zich intussen weer aan het uitbreiden. Toch nog even naar het begrip ‘virus’.

Heb je er verstand van? Nee helemaal niet, maar belangstelling is altijd goed. Ik vind een definitie van ‘virussen’ op internet. Die geef ik hierbij even.

‘Een virus is een klein stukje organisch materiaal (afkomstig van levende organismen zoals bladeren, uitwerpselen en dode dieren) dat zich uitsluitend kan vermenigvuldigen in cellen van levende wezens (ondermeer een mens). Wanneer zo’n virus een levende cel binnendringt zal deze, de zogenaamde gastheercel, duizenden kopieën van het oorspronkelijke virus gaan produceren’.

Is de definitie te moeilijk dan is het eenvoudiger om te zeggen dat ‘virussen zijn ziekteverwekkers die zeer moeilijk zijn te bestrijden’. Vooral deze Corona-virus en hun volgelingen.

Het is wel heel toevallig dat nu net op Allerzielen demissionair minister-president Rutte en demissionair minister van Volksgezondheid de Jong gaan vertellen dat wat oude corona-maatregelen weer gedeeltelijk worden teruggedraaid. Dat is spijtig en is te wijten aan 27 procent van de in Nederland wonende mensen die gemeend hebben zelf wel te weten wat te doen (Ik maak zelf wel uit wat ik doe).
Geen vaccinatie om welke reden dan ook. Er zijn mensen die menen dat de overheid niet aan hun grondrechten mogen komen. Helemaal mis. De overheid, staat ook in de grondwet, heeft de serieuze zorgplicht voor haar inwoners. Daarom heeft die overheid enkele grondrechten tijdelijk beperkt en heel zeker niet afgeschaft. Wat is daar nu mis mee? Grondrechten werden ons echt afgenomen in de Tweede Wereldoorlog door de Duitse machthebbers. Ook in Afghanistan treedt de regering de internationale grondrechten met voeten. In Nederland rent er een Boa achter je aan om je tot de orde te roepen. In Afghanistan heb je binnen de kortste keren een kogel in je achterwerk.  

Van die 27 procent onwilligen is er een flinke groep die meent zich niet te laten vaccineren op grond van de Bijbel. Toch heeft iedereen, ook zij die de Bijbel aanhangen, de plicht hun leven niet te bekorten of te benadelen. Een theoloog zei eens: De God uit de Bijbel heeft de mens niet voor niets verstand gegeven. Daarmee kan hij of zij beredeneren om te doen wat goed of niet goed is. De Bijbelse God geeft de mens de kans dat de mens met verstand het hiernamaals zelf moet verdienen. Alleen aan de Tien Geboden worden geen concessies gedaan. Het optreden tegen de onwillige mens heeft Hij gedelegeerd aan de natuur. En de pandemie is een straf van de natuur tegen de mens. Want de mens knabbelt al jaren aan de natuur; beetje bij beetje maar wel gestadig. De klimaattop praat op dit moment over de beperking van de CO-2 uitstoot. Veroorzaakt door de mens. Niet door u en door mij, maar door ons allen. Als de mens niet van plan is zich te gaan beperken, dan zal de natuur dat in de toekomst meer en meer zelf gaan regelen. Terug naar de Covid.

Op dit moment is 84 procent van de inwoners gevaccineerd. Mooi zou zijn als 94 procent, of liever meer, zou zijn gevaccineerd. Zes procent is verontschuldigd omdat zij om bepaalde lichamelijke redenen niet gevaccineerd mogen worden.

Het afbouwen van de Corona-maatregelen is te snel gegaan. Dat is niet alleen de schuld van de overheid. Ook de mensen zelf zijn, die na de versoepelingen, overschakelde van niets naar alles. Ik geef een voorbeeld.

Afgelopen weekend waren er schaatswedstrijden in Herenveen. Duizenden mensen stonden daar ongeveer drie halve dagen te schreeuwen, te zingen en te hossen. Men had gewoon thuis moeten blijven. Want schreeuwen, zingen en hossen moet je nou net niet doen als er een virus rond waart.

Ook hield men een dag of tien geleden een 5-daags dansfeest. Meer dan 1000 personen werden positief bevonden. Hoe kun je zoiets organiseren en? Hoe dom moet je zijn om aan dat dansfeest deel te nemen?

Ik ga er mee stoppen. Misschien ietwat chaotisch. Maar onthoudt deze:

“Waar veel mensen binnen of buiten dicht bijeen samenkomen, om welke reden dan ook, zal ik als Corona- of ander virus in uw midden vertoeven. Daar zal ik mij als nagenoeg onzichtbaar virus in u te nestelen om mij te vermenigvuldigen in uw levende lichaamscellen, met het doel u te infecteren. Met alle gevolgen van dien”.     

1 november 2021,

www.brugmanpraat.typepad.com  

 

334. Seniorenwandeling Natuurgroep Gestel in oktober 2021

 

Herstart seniorenwandeling

Door de coronapandemie konden er negentien (19) maanden geen seniorenwandelingen worden gehouden bij Natuurgroep Gestel in Sint-Michielsgestel. Een onderbreking van ruim 1½ jaar. De regering draaide de corona-maatregelen voor een groot gedeelte terug.

Toch wel een unieke gebeurtenis in een mensenleven. De pandemie was wereldwijd maar heerst in delen van de wereld nog steeds. Ouderen onder ons hebben de Tweede Wereldoorlog mee gemaakt en de jongeren kunnen straks zeggen dat ze deze Covid-19 pandemie hebben meegemaakt. De laatste seniorenwandeling hielden we op 12 februari 2020 en deze herstartwandeling vond plaats op 13 oktober 2021.

Zijn we van de corona af? Nee nog niet. Op het moment dat ik dit verslag schrijf slaat de pandemie (weer) hevig toe in Rusland. In ons land staat de provincie Limburg op het punt rood gekleurd te worden. Zeker is dat het in de wereld en Nederland nog 'rommelt' en blijft rommelen. Hoe lang? Wie het weet mag het zeggen.

Misschien is het goed om nog even te weten dat de Spaanse griep heerste van 1916 tot in 1920. Die was niet hetzelfde als de coronapandemie, maar toch? Het hoogtepunt van deze Spaanse griep was in 1918. Miljoenen doden waren wereldwijd te betreuren; Nederland telde zo’n 30.000 tot 40.000 overlijdens. Het fatsoenlijk wereldwijd bijhouden van het aantal doden was in die tijd te veel gevraagd. Het was wel een heel andere tijd en misschien duurde daarom die griep toen vier jaar. Er was geen vaccin en de griep is uiteindelijk op natuurlijke wijze ‘weggewaaid’. Waarom deze vergelijking? Omdat de ontwikkelingen bij de aanvang van beide pandemieën op elkaar lijken. Nu naar de wandeling.

Zo’n 50 senioren waren er op de wandeling afgekomen. Het verzamelpunt was Haanwijk 4A in Gestel, waar het werk- en voorlichting onderkomen van Stichting het Brabants Landschap staat. Verslaglegger had het gevoel dat er weinig veranderd was. Die 1½ jaar moeten we, denk ik, maar snel vergeten.

Michel heette de groep zoals voorheen van harte welkom. Een paar senioren zouden in dit anderhalf jaar zijn overleden. Ons medeleven en sympathie.
Er werden drie groepen geformeerd; groep Michel, groep Bert en groep Gijs en Nori. Verslaglegger sloot zich aan bij de groep Gijs/Nori.

Nog even vooraf: Hugo Landheer stelde zes jaar geleden de bronzen wisseltrofee ‘de gekraagde aardster’ in het leven. De onderscheiding is een broche. Op de jaarlijkse Commissiedag van de vereniging mocht Gijs (Sterks) uit handen van voorzitster Angela namens het bestuur, de trofee in ontvangst nemen. Iedereen die Gijs kent weet dat hij al jaren veel doet voor de Natuurgroep. Toch maar even vermelden: Zijn tomeloze inzet als gids, zijn werkzaamheden in de Natuurwerkgroep en Plan Boom. Proficiat Gijs!

De echte Gekraagde aardster

Met de gedecoreerde gingen wij Landgoed Haanwijk in, richting boerderij Out-Herlaer en de Patersberg. Daarna twee keer rechts om vervolgens parallel aan de heenweg terug te lopen. Het was weer als vanouds. En dat met rustig herfstweer. Op meerdere punten hielden we een natuurstop?
Al na 25 meter stopte Nori om een stuk dood hout onder de struiken op te rapen. Dat stuk hout leek op een oud stuk boomschors. Maar het ging erom wat er te zien was óp dat stuk hout: paddenstoelen! Verslaglegger had deze nooit gezien, maar dat zegt niet alles. Nori wel en vertelt. Het gaat hier om de  paddenstoel:

Dodemanshand, dodevingers of de zwarte houtknotszwam

De eerste twee namen hebben te maken met het feit dat ze er als paddenstoel vreemd uitzien maar toch een paddenstoel is. Ze wijken af van de idee een-steel-met-een-hoed. Wiezoal zijn de paddenstoelen zwart en lijken zij op een dode hand met vingers die uit een graf omhoog steken. Het is een schimmel uit de stam zakjeszwammen. À propos, een schimmel of zwam is het totaal van netwerk van witte draden (zwamvlok), vaak onder de grond, met de paddenstoel boven de grond. Het is een saprofyt, een zwam die leeft en zich voedt met dood organisch materiaal. Kortom, deze paddenstoel is een opruimer van dood hout.
Het rechtopstaande knotsvormige vruchtlichaam - de paddenstoel zelf – is 3 tot 8 cm lang met een doorsnee van 3 centimeter. Dat vruchtlichaam heeft niet altijd dezelfde vorm en vaak meerdere vertakkingen (zie foto).

Dodemanshand, dode vingers of zwarte houtskoolzwam (Foto geleend van internet)

 

De houtknotszwam is eenjarig. Voortplanting gebeurt door middel van sporen, zeg maar ‘het paddenstoelenzaad’. Je kunt de paddenstoel vinden in bundels op dode stronken en stobben van loofbomen; beuken en eiken. Zoals hier. De houtknotszwam lijkt op de esdoornhoutzwam en die is, ja natuurlijk, te vinden op de takken van esdoorns, maar ook op die van platanen en essen.

We volgen het bospad Oud Herlaer tot net vóór boerderij Out-Herlaer en de Dommelarm.  Deze Dommelarm voorzag de gracht rondom het voormalige kasteel van water en nu de gracht bij de boerderij. Ter hoogte van de Dommelarm ligt een 'inlaatwerk'.  Wij liepen er overheen. Wat is een inlaatwerk?

Een inlaatwerk in een dijk of wal zoals bij boerderij Out-Herlaer (Foto internet)

Inlaatwerk.
Een ‘inlaatwerk’ is een Nederlands woord en moet u vertalen als -plaats van instroming-, -inlaatopening- of -toegangsopening-. De gidsen vertellen en verslaglegger vult nog wat aan. Daarvoor heb ik toch even gesproken met beheerder Verkuilen van het Waterschap de Dommel.

Eerst even een soort van definitie van wat een inlaatwerk is:
Een inlaatwerk is een waterbouwkundige constructie gelegen in een waterkering; een dijk of een wal. Zo'n inlaatwerk dient, indien nodig, om een teveel aan water in een retentie- of bergingsgebied, veelal een polder, gecontroleerd te laten wegvloeien. Dat gaat automatisch of niet automatisch.  
Een retentie- of bergingsgebied is een gebied waar tijdelijk water kan worden opgeslagen, zodat stroomafwaarts gelegen gebieden niet overstromen. In Nederland zijn tegenwoordig een aantal bergingsgebieden aangewezen en als zodanig ingericht. Vanaf 1980 zijn die gebieden ingericht en worden zonodig onderhouden en geperfectioneerd.   
Zonder inlaatwerk zou een teveel aan water op een willekeurige plaats of plaatsen, over de kruin van de dijk of dam kunnen stromen, waarbij de dam of dijk langzaam zou kunnen wegspoelen en, in het ergste geval, kunnen bezwijken.

Het inlaatwerk waar wij overheen liepen is gebouwd na de ernstige wateroverstromingen in 1995 en is tot vandaag-de-dag nog niet geopend geweest. Wanneer dat nodig zou zijn moet er een graafmachine aan te pas komen. Al naar gelang de hoeveelheid water die afgevoerd moet worden, wordt de grond blok voor blok uitgegraven. Hoe meer water hoe meer blokken geopend dienen te worden. Er zijn zo’n 5 à 6 blokken. Er ontstaat dan een flinke ruimte waar het water doorheen kan stromen.  

Oud-Herlaar of Out-Herlaer
Wij kwamen er langs. In het kort, want de geschiedenis is gigantisch. Eens stond hier kasteel Oud-Herlaer, gebouwd in 1076. Dit kasteel was de zetel van de belangrijke heerlijkheid Herlaer. Er volgde een lange geschiedenis met ups en downs. Verwaarlozing van het kasteel volgde. In 1736 werd het kasteel verkocht voor de sloop. Na de sloop bleven er nog enkele muren met steunberen overeind staan. Op de restanten van de funderingen en de muren met de steunberen werd de boerderij die er nu staat gebouwd. 'Steunberen' zijn massieve uitspringende verzwaringen tegen een losstaande muur of tegen muren van een gebouw. Als versteviging. In de stal zelf is nog een schietsleuf van het oude kasteel bewaard gebleven. Het is dan 1850. De boerderij kreeg de naam ‘Out-Herlaer’ dat nog steeds op een van de muren te lezen is.

Boerderij Out-Herlaer. Let op de vier 'steunberen' aan de zichtbare kant. 

In 2017 kocht de Stichting het Brabants Landschap de boerderij met alle aanhorigheden. Grootse plannen heeft de stichting met Out-Herlaer. Het wordt een Brabants Buitenmuseum waar binnen de diverse tijdlagen zichtbaar gemaakt worden. Zo komt er een expositieruimte en een werkplek voor kunstenaars. Mogelijk zijn er archeologische resten te zien. De kenmerkende driedeling, burcht, voorburcht en boomgaard, zal in ere worden hersteld. Zo mag ik ergens lezen. Dit is nog niet alles. Er zijn nog meer plannen. Maar? Voorlopig is de boerderij nog een kraakpand.
Wel is de Dommelarm al in oude glorie hersteld en zijn er net voorbij het pand zo’n 28 walnotenbomen aangeplant. Dat moet dan een begin van de boomgaard zijn. 

Walnotenbomen

De vraag kwam: Zijn het allemaal dezelfde walnotenbomen? Gijs antwoord: Neen, het zijn variëteiten (met geringe onderlinge verschillen) en stelt gelijk de vraag naar de betekenis van de naam ‘walnoot’. Gijs vertelt dat de walnoot veel op wallen en dijken zijn of worden aangeplant. De walnoot maakt namelijk een breed en fijn vertakt wortelstelsel. Ideaal is daarom de walnoot of okkernoot op wallen en dijken aan te planten om die wallen en dijken te verstevigen en in conditie te houden. Het verplaatsen van een walnootboom zou na een aantal jaren een moeilijke klus zijn. Dit laatste geldt overigens ook voor de boom Robinia oftewel de Acacia, de Witte acacia of de Valse acacia. Verwarring alom!  Daarom om duidelijkheid te scheppen de wetenschappelijke naam; Robinia pseudoacacia. 

Verderop wandelend stonden we plotseling bij de Patersberg.
Nou ja, een berg? De Patersberg is nu, oneerbiedig uitgedrukt, een zandheuvel die zich bevindt in een afwisselend gebied met bos, lanen en weiden. Deze heuvel was eens een flinke donk tussen meerdere donken. Donken zijn opgewaaide zandheuvels in een stroomgebied, in dit geval van de Dommel en de Aa. U moet dan wel 10.000 jaar terug in de tijd; de ijstijd.

Deze Patersberg was in die tijd de hoogste en de grootste donk of zandheuvel in zijn omgeving. Ik ga er van uit dat de naam Patersberg in die tijd is ontstaan en te maken had met de kloosterhoeve Patersberg die daar lag en misschien nog ligt. De zandheuvel promoveerde van heuvel tot berg en kreeg de naam Patersberg. Waarom zou je dat nog veranderen?

Een deel van het zand van de Patersbergdonk en andere donken werd in en na 1625 afgegraven voor zandwinning. Dit zand gebruikte men om lage gedeelten van de binnenstad van ’s-Hertogenbosch op te hogen. Gijs vertelde dat als je boven op de berg stond, het toen nog kale gebied geheel kon overzien. Zo nodig om de vijand van verre te zien aankomen.

Tonder of tondelzwammen

Tijdens de wandeling zagen we meerdere dode of nagenoeg dode bomen, die na hun dood toch nog wat jaren boven aarde mogen staan om langzaam maar zeker hun ondergang tegemoet te gaan. De tonderzwammen waren in en aan de boomstammen hun werk aan het doen. Tonderzwammen? 

Tonderzwammen op dode of nagenoeg dode boom. (foto Piet Brugman)

Ook wel tondelzwam of tonder-gaatjeszwam genoemd en is een wat afwijkende paddenstoel. Er zijn meerdere soorten tonderzwammen; de Echte-, de Dikrand- en de Platte tonderzwam. Die wij zagen waren Echte tonderzwammen. Het vruchtlichaam van een tonderzwam is meerjarig en kan consolevormig, klok- of koepelvormig zijn. De Echte tonderzwam is een zwakteparasiet; dit is een organisme (is iets wat leeft of geleefd heeft, hier dus de tonderzwam) dat profiteert (parasiteert) op de gastheer (de populier) die verzwakt, ziek, gewond, oud of al dood is. Als de boom eenmaal écht dood is leeft de zwam verder als saprofyt; leeft op en voedt zich met dood organisch materiaal; planten, dieren of mensen. De schimmels van de tonderzwam bezoeken graag de beuk en de berk; daarna volgen de eik, de populier en de linde.
Tonder betekent ‘vuur’. In het verleden maakte men vuur uit de middelste laag van de Echte tonderzwam. De gesneden, op vlees gelijkende repen, heet ‘tondel’, een licht ontvlambaar materiaal dat diende om vuur te maken. Denk aan de tondeldoos, de voorloper van de lucifer. Het was William Sewel, een Nederlandse taalkundige, die eind 1600 met het woord ‘tondel’ op de proppen kwam.

Verder wandelend kwamen we langs een bolle akker. 

Een bolle akker

Bolle akker en potstal:
Een bolle akker is een perceel landbouwgrond dat boeren, eeuwenlang, vruchtbaar maakten door schapenmest te mengen met (heide)plaggen in de potstal om later uit te rijden over het land. Aan de randen van het perceel zakte de mest weg, maar in het midden bleef het liggen, waardoor de bolle vorm ontstond. Dit allemaal gebeurde toen er nog geen kunstmest was. Al vanaf de 12^e eeuw mocht ik ergens lezen.
Een potstal was een stal met een verdiepte bodem. Uitgegraven. Een eerste laag heideplaggen werd als een tegelvloer onderin gelegd. ’s Nachts produceerden de schapen daar hun mest en mengden deze mest en de plaggen tot betere mest. Als de laag mest dik genoeg was, volgde een nieuwe laag plaggen. Dit herhaalde zich van tijd tot tijd. Soms werd turf bij gestrooid. Aan het eind van de winter stonden de schapen met hun ruggen tegen de nokbalk van de potstal.  In het voorjaar werd de stal uitgemest. Het mengsel, humus, werd vervolgens op het land gebracht. Waar of niet waar? Er is nog een tweede versie.
Een bolle akker of een bolakker is een vanuit het midden van een perceel glooiende akker. Door een bepaalde manier van ploegen is de bol kunstmatig ontstaan. Men ploegde steeds perceelinwaarts. Even voorstellen hoe ging. Als je dat steevast volhoudt krijg je hoogteverschillen. Men deed dat om de afwatering te optimaliseren. De bolle akker zou, juist om die afwatering, omgeven moeten zijn door sloten. Bolle akkers komen vooral voor in West- en Midden-Brabant. Regionaal zijn er verschillende benamingen voor bolakkers. Bijgaande foto van een bolle akker lijkt verdraaid veel op het perceel waar onze groep stopte. De eerste versie heeft mijn voorkeur. Een combinatie van de twee lijkt ook goed mogelijk. 'Potten' betekent hier (mest) bewaren en (mest) sparen

Hierna werd het tijd om weer terug te keren naar het startpunt. De koffie was weer als vanouds. Meerderen onder ons gingen met de koffie naar buiten. De anderhalve meter werkte nog steeds.

Tot slot: Niets is van mijzelf. Anderen hielpen mij. Wat ik hier schreef heb ik eens gehoord, gezien of gelezen. Foto's maakte ik zelf of leende ze ter ondersteuning van de onderwerpen.

's-Hertogenbosch, 25 oktober 2021

Piet Brugman
[email protected]
www.brugmanpraat.typepad.com

 

 

333. Nederland heeft personeel te weinig

 

‘Nederland heeft te weinig werkers’ is misschien beter.  Zo moet ik ongeveer dagelijks horen en lezen. In de zorg, in de bouw, in de land- en tuinbouw, in het onderwijs, in de horeca, bij de politie en bij defensie. Als ik wat langer zou nadenken zijn nog wel meer onderdelen te vinden waar men schreeuwt om personeel. Als ik deze laatste zin heb geschreven hoor ik dat we hier ook veel vrachtwagenchauffeurs te kort komen. Die kunnen er ook nog wel bij.

In het Zuid-Hollandse Boskoop lees ik, is recentelijk een grote Poolse supermarkt geopend. Dat verliep niet echt soepeltjes. Concurrentie, begrijp ik. Ongeveer naast die supermarkt staan ook twee hotels speciaal voor polen. ‘Polenhotels’ worden ze dan genoemd. En passant lees ik ook nog dat er in Nederland 100.000 polen zijn om te werken. Voor ons Nederland. Met het accent op ‘werken’. Ik heb helemaal niets tegen polen. Het zijn prima werkkrachten. Niet te beroerd om vuilen handen te krijgen. In Boskoop en directe omgeving werken ze ondermeer in boomkwekerijen. Veel polen zullen hier blijven hangen, gezinnen stichten, een huis willen kopen en Poolse winkels opzetten. In de plaats Hedel, voor mij net aan de andere kant van de Maas, is ook een Poolse supermarkt. Daar komen veel polen uit de directe omgeving hun boodschappen doen. Die super ligt ongeveer naast de Jumbo. Dat was, denk ik, niet echt nodig en misschien ook wel nodig. Zo groot is Hedel nou ook weer niet. Waarom die Poolse supermarkt daar en ook in andere plaatsen in Nederland? Omdat de polen in de Nederlandse supermarkt het Nederlands niet kunnen lezen en ook niet spreken. Zelf ben ik ook eens even door de Hedelse Poolse super gelopen. Het zag er allemaal kek uit. Fruit, groente of vlees kopen is nog wel te doen. Dat kun je aanwijzen. Maar de opschriften van de blikjes en de potjes was voor mij abracadabra. Dus maar weer gauw naar de Jumbo.

Nederland heeft een groot personeelstekort. Dat kan toch niet waar zijn? Nederland heeft 17½ miljoen inwoners en dan te weinig werkkrachten? Het moet niet veel gekker worden. Nederland heeft wiezoal veel te veel mensen. En dan zijn er onvoldoende mensen om het werk te doen dat nodig gedaan moet worden? Er moet iets meer aan de hand zijn.  

Ik ga nog even terug naar de boomkwekerijen in Boskoop. Ik kom uit de directe omgeving. Zes ooms en twee broers hadden een boomkwekerij. Vooral die ooms heb ik als jonge jongen altijd hard zien werken. Op klompen en laarzen in het laagveen. Stevige werkbroeken aan het achterwerk en? Vieze handen en zwarte aarde onder de nagels. Mooi maar soms ook vuil werk. Toen altijd in weer en wind. In de lente en de zomer begonnen zij te werken als het licht werd en ze stopten in ieder geval als het donker was geworden. In de veelal koude winters werd er nagenoeg niet gewerkt. Bijna al het werk vond buiten plaats. Kassen zag je toen nog niet. Ze hadden door het jaar heen drukke en rustige tijde; in het voor- en najaar was het te doen. Was het druk dan werden de oudere kinderen en kinderen van families uit de buurt ingeschakeld. Onkruid wieden, schoffelen, snoeien, rozen na oculatie met raffia dichtbinden. Geen zware arbeid maar dit werk moest wel gebeuren. De eigen kinderen kregen thuis voor hun werk gewoon te eten en de buiten het gezin ‘ingehuurden’ kregen een fooi. Maar gewerkt werd er. Het leven was nu eenmaal geen ijsje. Er moest brood op de plank komen. Al mijn ooms hadden een opvolger. Vader was boomkweker, de zonen ook. In principe was er één de opvolger. De andere zonen gingen eerst als boomkwekersknecht werken en later ging men veelal een eigen boomkwekerij beginnen. Zo ging het ook in de land- en tuinbouw. De sperzieboontjes moesten nu eenmaal ook geplukt worden. En altijd weer die vuilen handen en zwarte nagelrandjes.

Het werk, zou je denken, moet verricht worden door hen die de school of opleiding verlaten of afgerond hebben. Als uitgangspunt tot dat zij de pensioengerechtigde leeftijd hebben bereikt.

Waar zijn dan al die mensen? Velen van hen oefenen hun hobby uit dat zij werken noemen. Jonge mensen die zich bijvoorbeeld thuis voelden op een racefiets, werden amateur wielrenner en wat later profwielrenner. Daar verdiende hij, tegenwoordig ook zij, zijn of haar geld mee. Veel meer dan in de bouw. Dat wielrennen is uitgegroeid tot honderden wielrenners. Die wielrenners noemen dat hun beroep, hun werk, maar eigenlijk is het hun hobby uitoefenen. Al die wielrenners worden betaald door het bedrijfsleven. Soms grote bedrijven en soms kleine. Die stellen bij elkaar miljoenen euro’s beschikbaar. En die wielrenners kun je niet inschakelen om daar te werken waar gebrek is aan werknemers. En dan heb ik het niet alleen over wielrenners maar ook over alles er omheen. Begeleiders, coaches, mecaniciens, verzorgers, diëtisten, fysiotherapeuten, route uitzetters, journalisten, fotografen, woordvoerders bij gemeenten en landen enzovoort, enzovoort enzovoort.  Al die wielrenners zijn met hun hobby’s bezig en niet met werk waar veel vraag naar is. Het wielrennen heb ik hier als voorbeeld genomen. Want, op de keeper beschouwd, moet je die honderdduizenden supporters die langs de kant van de weg staan en de wielerrondes volgen via de tv, ook zien als mensen die in ieder geval op dat moment niet in de zorg of de bouw werken. Nog niet zo lang geleden waren de wedstrijden alleen in de weekenden. Tegenwoordig zijn er ongeveer dagelijks wielerwedstrijden. Veel openbare wegen worden dan gesloten voor het gewone verkeer. Betalen zij ook extra wegenbelasting? Dit allemaal is echt overdreven.

En zo gaat het met heel veel sporten. Wat denkt u van profvoetballers? Honderden met alles er omheen. Tegenwoordig ook op doordeweekse dagen. Ook zij zijn bezig met hun hobby’s. In ieder geval werken zij niet in de zorg, zij zijn geen vrachtwagenchauffeur, geen politieman of -vrouw, geen bouwvakker zijn, niet als onderwijzer optreden of werkzaam zijn in de land- of tuinbouw.
Veelal zijn het baantjes (hobby’s) die je met plezier doet en daarbij veelal geen werkkleding aan hebt. Om over zwarte nagelrandjes maar niet te spreken.

Profwielrennen? Prima! Door een kleine groep is oké. Niet te veel. Geen wereld kampioenschappen als er ook olympische spelen zijn. Dat is ongeveer hetzelfde en gewoon overdreven. Want? Eer moet ook gewerkt worden.

Wat voor wielrennen geldt ook voor baanwielrennen. Allerlei soorten van combinaties wielrennen op de baan worden bedacht. Dit alles om maar bezig te zijn met alle soorten kampioenschappen. Als er geen werk meer is oké, maar eerst het werk en dan de fun.

En dit allemaal geldt ook voor andere sporten en zaken. Autoraces? Daar zijn veel te veel mensen mee bezig terwijl het werk blijft liggen.
Zangers en zangeressen? Leuke hobby’s. Moet kunnen. Maar genoeg is genoeg. Het aantal beperken en aan het echte werk beginnen.

Muzikanten? Op wat orkesten na. Uitstekend! Dat hebben wij altijd gedaan. Tegenwoordig zijn er veel te veel mensen bezig met muziek maken. En werken? Ho maar. Liever hobbyen dan zwarte nagelrandjes. Dit geldt ook voor zangers en zangeressen. Zij allen werken echt niet in de zorg of de bouw.

Dansers? Ook prima. Die zijn er altijd geweest. Moet ook blijven. Maar wel beperkt houden, want er is voor de gemeenschap genoeg werk te doen. Na het werken dansen? Natuurlijk. Maar eerst moet het werk worden gedaan.

En zo kan ik nog wel even doorgaan. En u, als u hier over wat langer nadenkt, misschien ook. Daarom ga ik er mee stoppen. Toch kan ik het niet nalaten nog even te vermelden dat bij de toeslagenaffaire in de kinderopvang, nog een probleem is bijgekomen; er is ernstig te kort aan personeel. Lees ik op 11 oktober 2021.

’s-Hertogenbosch, 13 oktober 2021
Piet Brugman; [email protected]

332. Afghanistan en ónze vertegenwoordigers in de Tweede Kamer

 

Je mag er toch vanuit gaan dat wanneer je als volksvertegenwoordiging instemt met het leveren van een militaire eenheid in Afghanistan, dat je dan ook nadenkt over wat ze daar gaan doen en de mogelijke gevolgen daarvan. Ook de Nederlandse kiezers mogen meedenken. Maar Nederland is een land van veel geschreeuw en weinig wol. Het laatste mag u vertalen in: ‘Veel praatjes hebben zonder dat het werkelijk iets doet’ of 'weinig tot stand brengt'. Want schreeuwen kunnen wij in Nederland als de beste. Er zijn gouden medaillewinnaars onder ons op dat terrein.

Als voorbeeld van schreeuwen noem ik het zingen. Normaal zingen, zoals jaren geleden, schijnt bijna niet meer te kunnen. Een voorbeeld van normaal zingen vind ik het zingen Danny Vera. En zo zijn er nog wel een paar. Zo’n 90 procent van de hedendaagse zangers én zangeressen schreeuwen. En dat notabene ook nog in een microfoon. Een microfoon hebben ze in feite niet nodig. Normaal rustig zingen hoor je bijna niet meer. Ook niet in supermarkten waar je rustige achtergrondmuziek verwacht. Zelfs kinderen schreeuwen al in de Voice Kids. Ja, wat wil je; zoals de ouden zongen piepen de jongen.
In de meerdere praatprogramma’s op de TV, zoals Op1, Jinek, Humberto en RTL boulevard, is het tegenwoordig lachen, gieren, brullen en schreeuwen. Ook spelpresentatoren schreeuwen in deze tijd (De slimste mens). Cabaretiers menen dat het in deze tijd niet zonder schreeuwen kan. Hoe harder hoe beter, denkt men. Je moet naar Achter het nieuws of Buitenhof op zondag, om nog een normaal gesprek te kunnen beluisteren. Wat erger is, is dat meer dan de helft van de Nederlanders dat geschreeuw al niet meer opvalt. Rustige gesprekken voeren of discussiëren kennen en kunnen velen al niet meer. Ook sportmensen die in de medailles vallen of een doelpunt maken schreeuwen na een doelpunt of overwinning. En dan het liefst de mond zo ver mogelijk open als een tijger die geeuwt. Als vrouwen dit doen – ze doen al aardig mee – begin ik mij zelfs te schamen. Veelal aanstelleritis, vrouw onwaardig. Maar, let op, eens zal het schreeuwen ons vergaan.

Terug naar ‘veel geschreeuw en weinig wol’. Want ik wil naar onze volksvertegenwoordigers. Volksvertegenwoordigers, mensen die door de kiezers direct of indirect zijn gekozen, schreeuwen ook. Gelukkig geen 90 procent, maar toch? Algemeen is bekend dat de regering regeert en de Kamer controleert. Voor een deel is dat juist, maar de regering achteraf controleren heeft soms geen enkel nut omdat er na die controle niets meer is te veranderen. Naar mijn mening behoort het zo te zijn dat ministers en staatssecretarissen die in de regering zitten worden bijgestaan door hun volksvertegenwoordigers van (coalitie)partijen. Ik denk op het ogenblik aan het volgende.

Eens werd er aan Nederland gevraagd om een militaire bijdrage te leveren aan de min-of-meer geallieerde legermacht in Afghanistan. Amerika, Groot Brittannië en nog enkele landen waren daar in 2001 al eerder geland naar aanleiding van de aanvallen op de Twin Towers in de Verenigde Staten door Al Qaida. Overigens een vuile streek. De Nederlandse regering stemde in 2015, na overleg met de meerderheid van de Tweede Kamer, er in toe militairen naar Afghanistan te sturen. En dat schept verantwoordelijkheden en verplichtingen. Oh ja?

Vóór dat de Amerikanen daar waren was Rusland al 10 jaar in Afghanistan geweest. Laten we maar zeggen ook om orde in de chaos te scheppen. Onbegonnen werk. Uiteindelijk dropen de Russen af met de staart tussen de benen. Na 10 jaar dus. Niet te geloven. Dat grote Rusland? Iets om over na te denken. Afghanistan; een land dat 16 maal groter is dan Nederland en waar nu zo’n 38 miljoen mensen wonen. Voor niet-Afghanen is dit land voor een groot gedeelte onbegaanbaar.

Even tussendoor: In Nederland bevinden zich op dit ogenblik al ongeveer 45.000 Afghanen. Dat is natuurlijk niet voor niets. Een arm, arm land met weinig of geen mogelijkheden voor 38 miljoen mensen. En daar stuur je dan je militairen naartoe. Is daar wel over nagedacht? Voldoende nagedacht?

Als ik thuis ben probeer ik altijd op dinsdagmiddag naar het vragenuurtje in de Tweede Kamer te kijken en te luisteren. Kamerleden hebben dan de gelegenheid vragen te stellen aan ministers of staatssecretarissen.

Ik kan mij niet herinneren dat kamerleden vragen stelden aan de minister van Defensie wat doen we met onze Nederlandse militairen als de VS zich onverhoeds terugtrekt uit wespennest Afghanistan. Ook niet de vraag wat er gebeurt met de Afghanen die voor Nederland daar hebben gewerkt. Ook niet de vraag wat gebeurt er met de Afghanen die de regering tot nu toe gesteund hebben. Dat zijn er enkele duizenden. Nu gaat de Tweede Kamer de regering verantwoordelijk stellen voor datgene wat de laatste twee weken fout is gegaan zulks terwijl president Biden in april 2021 al bekend maakte dat hij zijn troepen vóór 31 augustus ging terugtrekken. Ik herhaal: in april 2021!

Vanaf die datum moest je al in actie komen. Ook de Nederlandse regering. Maar niets van dat alles. Althans niet zichtbaar. En toen al hadden onze volksvertegenwoordigers vragen aan de minister van Defensie en Buitenlandse Zaken zaken moeten stellen.

• Wat doen we met onze militairen die daar zijn?
• Wat doen we met de tolken die voor ons gewerkt hebben?
• En hun gezinnen? Hoe groot zijn de gezinnen, waar wonen ze, hoe zijn ze bereikbaar?
• Wat doen we met de Afghanen en hun gezinnen die daar voor ons gewerkt hebben?
• Hebben ze allemaal de benodigde papieren om naar Nederland kunnen komen?
• Wat doen we met de Afghaanse militairen en politiemensen die door Nederlandse militairen en Marechaussees zijn opgeleid en dus tegen de Taliban zijn?
• Is er een duidelijk militair vluchtplan voor het geval dat er gevlucht moet worden?

Vluchten? Ja natuurlijk. Als Amerika en de andere landen vertrekken uit Afghanistan, dan trekt de Taliban of de IS naar binnen. En zulks geschiedde door de Taliban. ‘Wij hebben ons laten verrassen door de snelheid van de Taliban’, was maar steeds het antwoord. Veel meer kon men niet uitbrengen.

Nee, iedereen was te laat. De minister van defensie; er was geen vluchtplan. De militaire commandanten; zij hadden vertrek- of vluchtplannen moeten maken of minstens de minister moeten adviseren (dwingen) dit te doen. De minister van Defensie? Ze weet nog niet hoe een peloton infanterie militairen eruit ziet. Zoek als minister van defensie toch naar een deskundige generaal. Nederland heeft er genoeg. 

Ook Kamerleden hebben nooit vragen gesteld aan de minister van Defensie wat er in Afghanistan staat te gebeuren als de ‘vredesmissie’ onverhoeds zou ophouden te bestaan. Daarom Kamerleden; kijk zelf ook eens in de spiegel als er een debat gevoerd gaat worden over het knullige vertrek uit Afghanistan door onze militairen en de Afghanen die daar min-of-meer recht op hebben. En voor de toekomst: Reken er maar op dat dit complete hoofdstuk ons zal blijven achtervolgen tot in de eeuwigheid, Amen.

 

’s-Hertogenbosch, 6 september 2021
Piet Brugman in Brugmanpraat.

331. De tolken en bewakers in Afghanistan en de Molukkers

 

Als schrijver van 85 kun je echt nog wel zo’n 70 jaar in je leven terugkijken. Daarom weet ik dat er in de jaren 1950 in Nederland kampen waren 'waar Molukkers woonden'. Zo zei je dat. Door heel Nederland kon je die kampen aantreffen. Daar woonden Molukse militairen en hun gezinnen. Langzaam, heel langzaam zijn die kampen verdwenen. Veelal met tegenzin. Maar in Vught is nog een kampje waar, waarschijnlijk, oudere Molukkers nog gezellig bij elkaar wonen.  
Wat nu gebeurt in Afghanistan met de tolken, de bewakers, koks, chauffeurs en andere Afghanen in Nederlandse dienst, lijkt, als je niet te ingewikkeld wil denken, verdraaid veel op wat er in 1951 met de Molukse militairen en hun gezinnen gebeurden. Niet hetzelfde, maar raakvlakken met elkaar zijn er.

Molukkers? Wij noemden en noemen ze hier ook wel Ambonezen of Zuid-Molukkers omdat ze daar vandaan komen die op goede voet stonden met de Nederlandse machthebbers in Indonesië. Eerlijk is braaf, maar het fijne weet ik daar niet van. Maar in het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) bevonden zich nogal wat Molukkers. Het KNIL, op zijn hoogtepunt 37.000 man sterk, werd gecommandeerd door Nederlandse officieren, maar de vechters waren van alle nationaliteiten, waaronder dus Molukkers. Aardige en gezagsgetrouwe mensen.

De Molukken, een eilandengroep, behoren geografisch bij Indonesië, maar de Molukkers vonden altijd al dat zij een aparte hoek vormden in de Indonesische archipel en dat zij als eilandengroep zelfstandig moesten worden. Begrepen heb ik ondertussen dat die gedachten nog niet zo gek waren.  Maar Indonesië zelf dacht daar iets anders over.

Indonesië, waar Nederland een paar honderd jaar de negatieve scepter zwaaide, wilde van die Hollandse uitbuiters af en zelfstandig worden. Dat ging niet zonder slag of stoot. Een lang verhaal, maar wel interessant. Achteraf. Na de Tweede Wereldoorlog en de Japanse bezetting van Indonesië zag het er naar uit dat Indonesië zelfstandig zou gaan worden. Te meer omdat de Verenigde Naties (VN) daar achter stonden. Nederland, althans de regering, snapte daar niets van. Van augustus 1945 tot december 1949 voerde Indonesië hun onafhankelijkheidsoorlog. Tegen Nederland. Nederland voerde in die periode twee politionele acties uit. Zeg maar gewoon twee ‘kleine oorlogjes’. Maar groot genoeg. Nederland stuurde zo’n 100.000, veelal jonge dienstplichtigen, naar Indonesië om daar de klus te klaren. Dat had je gedacht. Indonesië loop je niet zo maar even onder de voet. Vijfduizend Nederlandse militairen sneuvelden daar. Voor de kat z’n viool, oftewel voor niks!

Nog steeds is voor mij onbegrijpelijk dat de Nederlandse regering na de Tweede Wereldoorlog in Indonesië terug wilde naar de tijd van vóór de Tweede Wereldoorlog. Dat was niet een beetje dom maar verschrikkelijk stom. Zeker als je weet dat de Verenigde Naties daarachter stonden. Nederland verliet met de staart tussen de benen Indonesië. Einde Nederland in Indonesië in 1949. Terecht!

In april 1950, Nederland mocht na het verlaten van Indonesië nog even op de Zuid-Molukken blijven, werd door de Molukkers officieel de Republiek der Zuid-Molukken uitgeroepen. In het Maleis: Republik Maluku Selatam (RMS). Dat vond Indonesië niet leuk en in november van dat jaar werd Ambon en een aantal rijke eilanden bezet en ingelijfd door het Indonesische leger. 

En toen hadden wij in Nederland een probleem dat ietwat lijkt op wat we nu in Afghanistan zien. De Zuid-Molukse militairen die in het KNIL hadden gediend en voor Nederland tegen de Indonesiërs hadden gevochten, waren in de ogen van de Indonesiërs collaborateurs, landverraders, NSB’ers. Wat te doen?

De Nederlandse regering kreeg een koekje – zeg maar een koek- van eigen deeg. 3.423 Molukse KNIL-militairen en hun gezinnen moesten (wilden) weg uit de Molukken om een veilig heenkomen te zoeken. In twaalf transsporten werden de Molukse militairen in Nederlandse dienst en hun gezinnen, totaal 12.000 personen, naar Nederland verscheept. In Nederland werden zij ondergebracht in kampen, maar ook in daarvoor in aanmerking komende gebouwen. De 3.423 Molukse militairen kozen voor Nederland om, zoals beloofd was, op korte termijn weer terug te keren naar hun eigen Zuid-Molukken. De Nederlandse regering ontsloeg (bam!) de militairen uit het Nederlandse leger. Vanaf toen waren zij en hun gezinnen aangewezen op de bedeling en zijn zij nooit officieel teruggekeerd naar hun thuisland. Ik begrijp dat er zelfs in de kampen gaarkeukens bestonden waar eten voor hen werd bereid. Dat deed mij denken aan de hongerwinter 1944/1945. De Nederlandse toenmalige regering heeft de Molukkers compleet in de kou laten staan. In feite vernederd. Terwijl er met Molukkers, maar ook met Indonesiërs, best valt te praten.
Overigens, ik ben nu toch aan het woord, vind ik dat de vroegere machthebbers Indonesië niet een nooit hadden mogen uitbuiten, maar met hen hadden moeten samenwerken. De burger ambtenaren en de hooggeplaatste militairen hadden dat niet door; de toenmalige regering al helemaal niet. Alhoewel schrijver niet alles heeft meegekregen uit die tijd, moet ik veel aan Indonesië denken wanneer ik nootmuskaat rasp over de boontjes. Maar waarom dit eigenlijk allemaal?

Ik schakel over naar Afghanistan. Ik ben er nooit geweest en ga er ook nooit naartoe. Ook daar is het Nederlandse leger door de regering, met goedkeuring van onze volksvertegenwoordigers, naartoe gestuurd. Als een NAVO-missie op verzoek van de VS. Natuurlijk ga je helpen. De Amerikanen hebben ons ook altijd geholpen. Maar toen president Biden, ik meen al in zijn inauguratierede, het vertrek van de Amerikanen uit Afghanistan aankondigde, dacht ik zelf: Dat gaat straks verkeerd als de Taliban terugkeert. Dat zat er immers dik ik. De Taliban wist echt wel dat de Amerikanen daar niet voor eeuwig zouden blijven. Geduld is ook voor de Taliban een schone zaak. In 2021 zou het gebeuren. Nu dus. Amerikanen weg, dan de landen die troepen leveren ook weg en de Taliban terug. En toen al moest  je gaan nadenken. Onze regering nadenken? Daar zeg je me wat. Ik neem aan dat meerdere Nederlandse militaire commandanten in Afghanistan de regering al hadden ingeseind dat er iets moet gebeuren als de Nederlandse militairen de Amerikanen volgen. De hoogste Nederlandse militairen, veelal vergezeld van de Minister van Defensie, zijn daar regelmatig op bezoek geweest. Toch niet van: poes wat heb je leuke jongen. Wat gaan we doen als de Taliban terugkeert? Die vraag had al gesteld moeten worden toen we onze militairen daar naartoe stuurden. Immers de Taliban was niet verslagen. Alleen maar verdreven. De Taliban had toen verslagen moeten worden. Dat is nooit gebeurd. In samenspraak met de bondgenoten had de militaire NAVO legerleiding, ook de Nederlandse, een draaiboek moeten opstellen wat te doen als de NAVO-militairen zich zouden terugtrekken. De verantwoordelijke commandanten, ook de Nederlandse, hadden dat zonodig op eigen initiatief moeten doen. Vóórdat de Taliban maar één stap richting Kabul wilde zetten had in een grootse militaire operatie militairen, Nederlanders en Afghanen die in dienst waren van Nederland daar weg moeten halen. Niet als de Taliban voor de poorten staan. 

De Afghaanse tolken, bewakers en andere burgers die voor de Nederlandse militairen hebben gewerkt, zijn in de ogen van de Taliban allemaal landverraders, NSB’ers, niet waardig Afghaan te zijn. Zo redeneert de Taliban. Nooit aan gedacht? Ja, toen de Taliban een paar dagen terug in beweging kwam. Een blitzkriegopmars. Geleerd van de Duitsers. Oorlogstactiek. Binnen de kortste tijd stond de Taliban voor de poorten van vliegveld Kabul. En de desbetreffende ministers hadden niets in de gaten. 'We hebben ons verkeken op de snelheid' is het enige wat we horen. Vóórdat de Taliban Kabul zou innemen, hadden Nederlandse militaire vliegtuigen al op het vliegveld die medewerkers moeten inladen en in Nederland moeten afleveren. Nu moeten die tolken enzovoort naar het vliegveld gaan om dan in de controlefuik van de Taliban te lopen. Naar het vliegveld gaan, zei een van de tolken, is hetzelfde als dat je met een geit naar het slachthuis gaat. Je weet dan dat het einde van de geit zeker nabij is’.

Mening Brugmanpraat: Ik ben geen voorstander van iedereen maar Nederland binnen te laten. Het is hier al druk genoeg. Voor de Afghaanse gezinnen wil ik, als alles eerlijk is, graag in dit geval een uitzondering maken. Mensen die in een vervelend land wonen en Nederlanders helpen, die daar met andere landen orde in de chaos probeerden aan te brengen, zijn van harte welkom. Laat ze hier niet zwemmen zoals dat heet. Maar vertrouwen in de aanpak heb ik nog niet. Ik moet denken aan de Molukkers, Srebrenica  en nu Afghanistan? 
Waarom vraag ik mij af had Nederland in Afghanistan burger bewakers, burger koks of burgerchauffeurs in dienst? Neem 100 eigen mannen/vrouwen meer mee en je zou die problemen nu niet hebben gehad. Militairen moeten op een verre missie selfsupporting zijn. Voor tolken ligt dat iets anders. Geen Nederlandse militair die Afghaans spreekt, laat staan schrijven.

’s-Hertogenbosch, 18 augustus 2021,
Piet Brugman, www.brugmanpraat.typepad.com

330. Delta corona, watervloed in Zuid-Limburg en de moord op Peter R. de Vries

 

Het was me het weekje wel van 12 tot en met 18 juli 2021. De moord op Peter R. de Vries, de watervloed in Zuid-Limburg en in delen van België en Duitsland die grenzen aan Nederland, en de Corona. De laatste werd door de eerste twee naar de derde plek verwezen. Maar de corona komt, let op mijn woorden, weer op plaats één in het klassement te staan.

Delta corona

De versoepelingen door het kabinet op 26 juni waren mede de oorzaak dat de corona-pandemie even wegzakte naar plek drie. Maar op datzelfde tijdstip ging het met die corona alweer de verkeerde kant op. Een deel van het volk, zo dom als het is, begon gelijk weer te feesten, te zingen, te schreeuwen en op vakantie te gaan in plaats van even een pas op de plaats te maken. De ‘pandemieoorlog’ is voorbij dachten velen. Jammer dan. Volgens mij is de regel ‘blijf zoveel mogelijk thuis’ nooit opgeheven. Oké, het kabinet gaf al snel toe dat de versoepeling toch iets te snel was gegaan, maar werd daartoe wel enigszins gedwongen. Er was gezeur door een deel van het volk dat vond dat het maar eens afgelopen moest zijn met al die maatregelen. Ja, er waren notabene zelfs volksvertegenwoordigers, Tweede Kamerleden, die vonden dat het tijd werd om te versoepelen. Demissionair premier Rutte en demissionair minister de Jonge boden hun excuses aan, maar het leed was al geschied. De besmettingen namen en nemen fors toe. De natuur laat zich niet sollen!

De natuur zegt u? Inderdaad. In mijn denken is de hele pandemie niets meer dan een antwoord van de natuur op de mens, die de natuur in zijn geheel niet serieus neemt. Althans een groot gedeelte van ons.
Ná het ontstaan van onze planeet, miljoenen jaren geleden, werd de oppervlakte van de Aarde ingedeeld. 50 procent van het aardoppervlak komt toe aan de natuur; daarvan komt 25 procent toe aan de (wilde)dieren en 25 procent aan alles wat groeit en bloeit, ofwel de bomen, planten en wat dies meer zei.
De andere 50 procent komt toe aan de mens. Daar moet de mens het mee doen. Mensen, dieren en planten in de ruimste zin des woords moeten met elkaar integreren, samenwerken, communiceren en samenleven. Althans dat was en is de bedoeling. Daarnaast was het devies aan de mens: Houdt uw aardbol, inclusief water, lucht en zuurstof, schoon, zuiver en rein. Ook uw voor- en achtertuin. De natuur, de dieren, bomen en planten helpen daarbij. De natuur heeft namelijk een zelfreinigende werking. Maar niet tot het oneindige. Veel diersoorten ruimen op in de natuur of houden die in stand. Oók de mens moet meewerken om de aarde, het water en de lucht in topconditie te houden. Dat is voorwaar geen sinecure.

De mens, all over the world, heeft te weinig gedaan om moeder aarde rein en zuiver te houden. Je zou kunnen zeggen te land, ter zee en in de lucht. De grens is te dien aanzien door de mens al langere tijd ver overschreden. En niet alleen dat. De mens is op het ogenblik bezig zijn 50 procent gebied te overschrijden en aanslagen te plegen op de natuur, het gebied van de wilde dieren en de planten inclusief de bomen. Landjepik noemt men dat.

Het is een ongeschreven regel dat de schepper van het heelal en de aarde de natuur de bevoegdheid heeft gegeven op te treden wanneer de mens de grenzen van de natuur overschrijdt. Een soort van delegatie. De schepper, door velen ‘God’ genoemd, straft niet zoals veel mensen denken. Hij heeft dit gedelegeerd. Het is, nogmaals, de natuur die de mens tot de orde roept.

De corona-pandemie Covid 19 is (nog maar) een lichte straf van de natuur om de mens tot de orde te roepen. Veel mensen hadden dit niet in de gaten en gingen gewoon door met landjepik van de natuur, het vervuilen van de grond, het water en de lucht. Dan doen we er nog een onsje Britse-, Braziliaanse-, Zuid-Afrikaanse en Indiase Delta variant bij. Als dat niet helpt, kan de mens rekenen op een kilootje pandemie meer en moeten we echt gaan denken aan corona tot ver in 2022.

Dat de mens de grens van de 50 procent van de natuur heeft overschreden heeft het aan zichzelf te wijten. Toen de aarde zich na miljoenen jaren gevormd had, de 50 procent natuur, grond, water en lucht, begon de ontwikkeling van de mens. Toen pas. Die mens behoorde in het begin, en eigenlijk nog steeds, tot het dierenrijk. Met name tot de soort van de chimpansees. De mens ging zich langzaam onderscheiden van het dier doordat er zich bij die mens een denkvermogen ontwikkelde; het verstand zoals wij dat hier nu noemen. Dat gebeurde niet ineens, maar duurde honderden jaren. Bij de ene groep mensen ging dat sneller dan bij de andere groep. Er zijn nog steeds plekken op aarde, waar het verstandelijk vermogen van mensen nog in ontwikkeling is. De schepping, die schrijver natuur noemt, liet dat verstand niet voor niets ontwikkelen. De mens moet nadenken om te overleven. Niet alleen als het hem goed uitkomt, maar altijd. Het leven is nu eenmaal geen ijsje.

Alhoewel er mensen zijn die menen dat de natuurschepper heeft gezegd: ‘Ga heen en vermenigvuldigt u’, zei het dat dit vermenigvuldigen met beleid en verstand te doen. Immers, de mens mocht de 50 procent van zijn (grond)oppervlak niet verlaten en al helemaal niet de grenzen van de natuur overschrijden. Dat punt is al lang bereikt. Vol is nu eenmaal vol. Het woord is derhalve geheel aan de mensen; de jonge mensen als u voelt wat ik bedoel.

Watervloed in Limburg

Niet alleen in Zuid-Limburg. Ook midden-Limburg en Noord-Limburg kwamen aan de beurt. Erger was het in de Duitse Eifel en in België. Enkele dagen later was ook Zuid-Duitsland en Oostenrijk aan de beurt. Schrijver heeft een tiental jaren bemoeienis gehad met het ‘hoge water’ in midden-Limburg en woonde daar zo’n 20 jaar. Een uitgestrekt regengebied bleef deze keer zo’n twee dagen rondtollen boven Zuid-Limburg en een aangrenzend gebied boven Duitsland en België. Dat is meer gebeurd. Wat deze keer anders was, was de enorme hoeveelheid regen die viel. Een vrouw zei: ‘de regen die viel was als het water dat uit een flinke regendouch naar beneden komt'. En dat uren en uren achtereen.  
Nog nooit, schrijver is de 85 gepasseerd, heb ik dit meegemaakt. Het is goed te weten dat water mij altijd heeft geïnteresseerd. Water in de vorm van regen is natuur. Geknoei in de wereld door de mens heeft ervoor gezorgd dat regenval al langere tijd in hevigheid en hoeveelheid toeneemt. Een straf van de natuur om de mens op het juiste pad te krijgen. Een straf voor de Limburgers, de Duitsers en de Belgen? Nee, zeker niet. Dit was gewoon toevallig. Morgen gebeurt het ergens anders. Overal in de wereld. Ook zijn de laatste jaren en nog steeds andere delen van Nederland overspoeld met fikse buien. Het gevallen regenwater stroomt dan horizontaal en lijkt minder erg. Dat is ook zo. Woon je in een dal tussen heuvels, dan stroomt het water naar het laagste punt. Dat is toch logisch hè?. Met de gevolgen die we nu gezien hebben. Maar morgen kan het weer gebeuren. Woon je óp de heuvel dan heb je kans dat je met huis en al de diepte in gaat.

Dat de gevolgen en de schade in België en Duitsland veel hoger zijn dan in Limburg komt doordat de heuvels daar langer en steiler zijn dan in Zuid-Limburg. Regen van die omvang dondert met grof geweld naar beneden alles mee sleurend wat het op zijn weg tegenkomt. Een vrouw die ook slachtoffer was van deze ramp zei in een interview: Ik wil hier niet meer wonen. Ik ga verhuizen. Ze zou wel eens gelijk kunnen hebben. Horizontaal wonend word je bij zo’n regendag niet zo snel meegesleurd. Gaat dit soort weer dan meer gebeuren? Ja, heel zeker. Op dezelfde manier als wat nu gebeurde? Dat denk ik niet. De natuur is veranderlijk. Maakt geen onderscheid in gebieden en grenzen maar zal van tijd tot tijd een lichte of zwaardere tik uitdelen om de mens in het gareel te houden. Wereldwijd. Het gebied dat aan de mensen is toegewezen, 50 procent van onze aarde, is vol. De bevolkingsgroei moet worden afgeremd. Niet door de overheid, die wij zo graag de schuld geven van alles, maar door onszelf. Als ieder mens in zijn of haar leven voor één nakomeling zorgt, wordt het nooit drukker. Een echtpaar mag dan denken aan twee nakomelingen. Minder dan twee kinderen is winst. Geen China ideeën maar het verstand.

Naast de corona zijn natuurrampen ook een straf van de natuur. De natuur wil geen grote groepen mensen bij elkaar. Ook geen festiviteiten waarbij honderden of duizenden mensen bijeenkomen. Geen 90.000 mensen in een voetbalstadion. Ook geen dikke rijen toeschouwers bij de Tour de France of bij autoraces. De Olympische spelen hadden naar ik meen geschrapt moeten worden. Atleten hadden ook thuis kunnen blijven. Dat gaat moeilijk worden. De mens zal dat niet kunnen opbrengen. Zeg niet dat u dat niet geweten hebt. Want? Ik blijf het zeggen; de corona en zijn varianten kunnen best nog enkele jaren aanhouden. De Spaanse griep duurde ook vier jaar en is qua ontwikkeling vergelijkbaar met de huidige Covid 19. Heb je er verstand van? Helemaal niet, wel normaal verstand, gevoel en veel over gelezen.  

Peter R. de Vries  

Moorden zijn er in ons land altijd al gepleegd. Dat is dus geen nieuws. Toch zal iedereen, als je het volgt, moeten toegeven dat het liquideren (uit de weg ruimen) en moorden de laatste jaren aanmerkelijk is toegenomen. Met het beste gemak wordt iemand die maar enigszins in de weg loopt overhoop geknald. Zo ook Peter R. de Vries. Vooral in en in de omgeving van de criminele drugswereld, maar ook door 'gewone' mensen.
Op 21 juli, namen duizenden mensen afscheid van Peter R. de Vries. Van heinde en verre kwamen zij. Televisieprogramma’s hebben, bijna overdreven, uit de doeken gedaan wat Peter allemaal in zijn korte leven voor de gemeenschap heeft gedaan. Al jaren was hij een BN’er. Maar hij had nog veel meer kunnen doen. Ook híj liep in de weg. Dus abknallen. Missie geslaagd!

‘Ieder heeft in gelijke mate aanspraak recht op bescherming van Persoon en Goederen’ (artikel 9 Grondwet). Er zijn op het ogenblik meerdere personen die gebruikmaken van dat recht. Peter R. niet. Dat leek stoer maar was het in feite niet. Als er één persoon voor bescherming in aanmerking kwam dan was het wel Peter R. de Vries. Als je een kroongetuige tegen Ridouan Taghi als vertrouwensman gaat ondersteunen, dan wordt liquidatie door Taghi met het beste gemak vanuit zijn luie stoel geregeld. Persoonsbeveiliging afwijzen is in mijn denken Peter noodlottig geworden.

Al jaren geleden heb ik wel eens in mijn omgeving de opmerking gemaakt om Peter R. de Vries als Minister van Justitie aan te stellen. Hij zou werkelijk ver boven de twee laatste ministers hebben uitgestoken. En nu zijn we hem kwijt. Nooit zal hij Minister van Justitie worden.
De huidige Minister van Justitie had Peter móeten beveiligen. Niet goedschiks dan maar kwaadschiks. Of hij had Peter een verklaring moeten laten ondertekenen dat hij per se niet beveiligd wilde worden. Zelfs dat niet.  De Minister van Justitie, of zij die dat moeten regelen, wist echt wel dat de Vries grote risico’s liep. Maar nee. Een slappe boel en daardoor zijn we Peter kwijt. Half Nederland raakte even van slag. Die beveiliging van Peter krijgt de komende tijd nog een politiek staartje. De liquidatie op Pim Fortuyn (6 mei 2002) lijkt verdraaid veel op die van Peter R. de Vries. Pim Fortuyn werd half-half beveiligd. Is daar dan niet van geleerd? Je wordt wel of niet beveiligd. Aan half-half beveiliging heb je niets. Ook als je wel beveiligd wordt kan er gemoord worden. Een duidelijk voorbeeld is de moord op John F Kennedy. Alleen daar schoot een scherpschutter op afstand met een lang wapen vanuit een raam. Daarom was er toen onduidelijkheid over de dader. Maar liquideren op korte afstand en met korte wapens, pistool(mitrailleur) of revolver, geeft bij beveiliging een grote kans om de dader aan te houden of indien nodig te doden.

Na een dergelijke aanhouding treedt het formele strafrecht, in casu het Wetboek van Strafvordering, in werking. Een wetboek dat geschreven is voor politiemensen, officieren van justitie, rechters, maar ook voor advocaten en verdachten.

Dat een verdachte rechten heeft is prima, maar daar kun je ook te ver mee gaan. Zo heb ik mij altijd geërgerd aan het antwoord van een verdachte:’ Ik maak gebruik van mijn zwijgrecht’. Mond houden dus. Dit antwoord vloeit voort uit het wetsartikel dat de verhorende politieman, het openbaar ministerie en elke rechter vóórdat hij of zij vragen gaat stellen aan een verdachte de mededeling moet doen dat ‘de verdachte op vragen die door hen worden gesteld over zijn overtreding of misdrijf geen antwoord hoef te geven. Iedere keer opnieuw. Waarom niet één keer die mededeling doen door de (hulp)officier van justitie? Hij of zij verhoort een verdachte als eerste in het strafproces. In dat verhoor tijdens de voorgeleiding schrijft hij dan in het eerste proces-verbaal: ‘U heb mij zojuist medegedeeld dat ik op alle vragen welke betrekking hebben op mijn verdenking geen antwoord behoeft te geven en dat dit geldt voor alle verhoren die hierna nog volgen’. Of wordt het straks zo dat een verhorende ambtenaar tegen een verdachte moet zeggen: ‘U moet vooral geen antwoord geven als je door wie dan ook wordt ondervraagd. Geef je een eerlijk antwoord dan weet je zeker dat je de bak indraait’.

Ook zou er in het formele strafrecht een artikel moeten komen: ‘Het is de verdachte verboden te liegen en de procesgang tegen te werken. Dit kan in uw nadeel worden uitgelegd’.

Beste mensen. Als u dit leest behoeft u het niet met mij eens te zijn. Ik schrijf dit in mijn weblog of er later in mijn denken veranderingenmoeten worden aangebracht. Met niemand wil ik over dit artikel onenigheid. Laat ik het zo zeggen: ‘Ik maak hier gewoon gebruik van mijn recht op vrije meningsuiting’. U mag het wat mij betreft anders zien. 

’s-Hertogenbosch, 25 juli 2021
Piet Brugman
www.brugmanpraat.typepad.com

329. Het gaat goed met de natuur in Nederland

 

 Moet ik lezen in Elsevier Weekblad (EW) van 12 juni 2021, pagina 71. Simon Rozendaal was de schrijver van het desbetreffende artikel in een éénpagina tellend stuk. Wie ben ik om Simon Rozentaal én EW tegen te spreken.

Simon zegt niet alleen ‘Het gaat goed met de natuur in Nederland’, het zegt ‘Het gaat juist erg goed met de natuur en het milieu in Nederland’.

En Brugmanpraat maar denken dat het met de natuur in Nederland, maar ook in de rest van de wereld, bergafwaarts aan het gaan is. Al jaren geleden, ik moet denken aan 40/50 jaar geleden, hadden we het probleem van de zure regen. Zure neerslag is misschien beter. Vandaag, juli 2021, hoor ik er nooit meer iets over. Is het dan ‘overgewaaid’?
Zure regen of zure neerslag is neerslag die veel zure stoffen bevat in zowel natte als in droge vorm. Die zure stoffen zijn afkomstig uit uitlaatgassen en mest (zwavel, stikstof en ammoniak). Ze verzuren rechtstreeks of niet rechtstreeks de bodem, het plantenleven, de oppervlaktewateren (direct aan het aardoppervlak waarneembaar water in de ruimste zin des woords) en mineralen. Mineralen zijn nuttige stoffen die uit de grond gehaald kunnen worden.
Zure regen? Hele bospercelen werden kaal en sneuvelden. Gek, maar niemand heeft het er meer over.

Simon Rozendaal had ook de indruk dat de leefomgeving in Nederland naar de gallemiezen, naar de knoppen, aan het gaan was. Maar, schrijft hij; ‘dat klopt niet’. Hij vindt dat de problemen, die er soms wel zijn, zwaar worden overdreven. Dat er mensen zijn die vinden dat de veeteelt gehalveerd moet worden, dat de bouw op slot moet en de industrie het land uit.
Simon vindt zelfs dat er goed nieuws over de natuur en het milieu valt te melden. De meeste media hebben geen gunstige mening aangaande dit onderwerp. Maar wel Simon Rozendaal in EW. Hij gaat te rade bij het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en Compendium voor de Leefomgeving. De laatste geeft informatie over Milieu, Natuur en Ruimte.

1. Milieu: in 2019 was de uitstoot van zwaveldioxide nog 10 procent van die in 1990. Stikstofoxiden is iets minder dan de helft van 1990. Die van fijnstof een derde daarvan.
   De lozing door de industrie van rotzooi op het water nam flink af tussen 2008 en 2015: voor arseen met 60 procent, cadmium met 90 procent, fosfor en stikstof met 20 procent.
   Zoals bekend mag worden verondersteld kent Nederland een stikstofprobleem. Er wordt bijna nooit verteld dat de uitstoot van de twee bemestende vormen van stikstof (NOx en NH3, ammoniak) sinds 1990 met 60 procent is gedaald.
   De stikstofcrisis is vroeger door uitstoot ontstaan. Aan de stikstof van toen is nu niks meer te doen; wel aan die van nu.
2. Natuur: Daarover hoor je dramatische verhalen, aldus Simon. Stikstof verwoest langzaam de natuur op de Veluwe volgens het Tv-programma Een Vandaag. Thans is er een meetinstrument voor biodiversiteit, de Living Planet Index (LPI). Biodiversiteit is kortweg de gevarieerdheid aan leven in een bepaald gebied, van een waterdruppel tot een compleet bos; ja zelfs de aarde als geheel. Wereldwijd is is de biodiversiteit sinds 1970 met 60 procent afgenomen. Je zou hier mogen verwachten de LPI-meting min of meer stabiel is sinds 1990. Dat is niet zo. Er is zelfs een minimale toename van 1,4 procent. De soortenrijkdom in onze bossen blijkt de laatste 12 jaar met 10 procent te zijn toegenomen en de biodiversiteit in zoet water en moerassen met bijna de helft meer dan in 1990.
   Met sommige dieren gaat het niet goed. Maar ook hier wordt het halve verhaal verteld. Vlinders, hommels en bijen? Een ramp! Maar het wordt stil als je weet dat er tweemaal zoveel libellen zijn als in 1990. Simon heeft ook aandacht besteed aan broedvogels. Met ruim tachtig soorten gaat het de verkeerde kant op, met ruim zestig soorten gaat het steeds beter en met zo’n dertig soorten is de toestand stabiel. Met de veldleeuwerik gaat het minder maar de vlag mag uit voor het groeiende aantal boomleeuweriken. Steeds melden media dat er minder grutto’s zijn, maar niet dat er vijfmaal zoveel lepelaars en nachtzwaluwen zijn. Ook zijn er sinds 1990 zevenmaal zoveel putters en krakeenden.
   Dat het jaar 1990 hier steeds wordt vermeld komt omdat het CBR en Compendium voor de Leefomgeving voor die tijd bijna geen gegevens hebben. Wel geven de schaarse gegevens aan dat de vervuiling in 1990 veel lager was dan in 1960. Duidelijk lijkt dat ons land al 60 jaar steeds schoner wordt.
3. Slot: Van bovenstaande profiteert de natuur. Frits en Els koopman vertelden in een interview ooit in 1969 nabij Meppel een ooievaarsstation, De Lokkerij, te hebben opgezet. De ooievaar was toen bijna uitgestorven. Nu, 8 juli 2021, leven er tussen de 2000 en 2500, waarvan de helft in Nederland broedt.
   ‘Mocht u somber worden van al die SOS-berichten over de leefomgeving, kom dan uit uw luie stoel, ga naar buiten, aanschouw die wonderbaarlijke vogel en weet dat het buiten veel beter gaat dan gisteren en dat het morgen nog beter zal zijn.’ Aldus schreef Simon Rozendaal.
4. Brugmanpraat vond en vindt het nodig een deel van het artikel van Simon in mijn eigen weblog voor de toekomst vast te leggen. Maar, eerlijk is braaf, Simon heeft mijn denken wel in verwarring en vertwijfeling gebracht.

’s-Hertogenbosch, 9 juli 2021
Piet Brugman, [email protected]
www.brugmanpraat.typepad.com